Op 4 oktober 2015 werden in Portugal parlementaire verkiezingen gehouden. Er werd door de buitenwereld met spanning naar gekeken. Het was de eerste verkiezing in een ander Zuid-Europees land, kort nadat Syriza in Griekenland zich bijna volledig had onderworpen aan de orders van de Europese trojka van Europese Commissie, de Europese Centrale Bank (ECB) en het Internationaal Muntfonds (IMF). Sindsdien gaat Griekenland gebukt onder een moordend besparingsbeleid met vreselijke sociale gevolgen voor een groot deel van de bevolking.
Zouden de Portugezen met hun stem ook neen zeggen aan de neoliberale dogma’s van de Europese instellingen? Ondanks een unanieme steuncampagne door de grote Portugese (grotendeels privé) media verloren de twee conservatieve partijen1 van de uittredende regering samen 11,8 procent van de stemmen. Met hun gemeenschappelijk kartel behaalden ze nog 38,6 procent van de stemmen. Tweede grootste partij werd de socialistische PS die 4,3 procent vooruitging en 32,3 procent behaalde.
Links economisch beleid
Toen de rechtse uittredende coalitie, als nog altijd grootste partij, er niet in slaagde als eerste een regeringsmeerderheid te vormen met andere partijen (of steun te vinden voor een minderheidsregering) wees de president de voorzitter van de PS aan als formateur. PS-voorzitter Antonio Costa verraste vriend en vijand door snel een minderheidsregering te vormen, die steun vond bij drie kleine linkse partijen, de communistische PCP, de partij Links Blok en de ecologische PEP.
Sindsdien voert zijn regering een sociaal beleid dat volledig ingaat tegen alle dogma’s die vanuit de trojka in Brussel worden afgekondigd als de enige mogelijke. In mediacommentaren in binnen- en buitenland werd de – nochtans volledig volgens de grondwettelijke procedures gevormde – regering van de PS een ‘coup’ genoemd (zoals ondermeer in De Standaard, zie Kwaliteitskrant over Portugal: nederlaag wordt overwinning, democratische meerderheid een coup). De uittredende rechtse coalitie was immers de ‘overwinnaar’ – ook al had ze 11,8 procent van de stemmen verloren – en hoorde dus de nieuwe regering te vormen. Commentatoren waren het erover eens dat deze linkse regering geen lang leven beschoren zou zijn.
Ondertussen zijn we 20 maanden verder en is wat in Portugal gebeurt volledig onder de mediaradar verdwenen. Vreemd. Terwijl Europese politici en media over de daken schreeuwen dat er geen alternatief is voor het strenge besparingsbeleid gaat één EU-lidstaat daar volledig tegenin, mét succes. Blijkbaar menen zij dat de Europese burgers niet gediend is met volgende informatie.
“Economisch mirakel”
De Portugese economie doet het nu al drie kwartalen na elkaar (9 maanden) beter dan het gemiddelde van de eurozone. Dat zegt niet een of ander links blaadje maar de Nederlandse zakenwebsite Express Business (zie: “Portugal: einde van besparingspolitiek leidde tot economisch mirakel”).
“De Portugese economie is aan een indrukwekkend herstel bezig. In amper een jaar is het land er in geslaagd de economie volledig op de rails te krijgen. Geschat wordt dat de economische groei dit trimester op 2,9 procent zal uitkomen, het beste resultaat in 17 jaar. Voor de eerste zes maanden van 2017 kon al een groei van 2,8 procent worden opgetekend.”
De regering van eerste minister Antonio Costa bespaart niet langer op sociale uitkeringen en pensioenen en laat de lonen stijgen. Het land keert zich daarmee volledig af van het dogma dat alleen overheidsbesparingen en lage lonen investeerders zouden aantrekken. Het resultaat is onmiskenbaar. In de eerste helft van 2017 stegen de investeringen met 10 procent, de export steeg met 9 procent. ” Dat zijn “percentages superieur aan die van Nederland en Duitsland” volgens Express Business.
Critici zullen er zonder twijfel op wijzen dat elk land eigen specifieke omstandigheden kent en dat een overname van het Portugese beleid niet zomaar tot gelijke successen zal leiden in andere Europese landen. Dat klopt. Het zijn echter diezelfde critici die vinden dat er wel een identiek inleveringsbeleid moet worden opgelegd aan alle EU-lidstaten.
Geen aandacht waard?
Zonder twijfel kunnen er nuanceringen worden geplaatst bij het Portugese succes. Dat de linkse regering van de PS geen media-aandacht krijgt in de rest van de EU is echter tekenend, zowel voor de eenvormigheid van het medialandschap als voor de politieke onwil om te erkennen dat het huidige Europese besparingsbeleid niet het enige mogelijke is.
De Europese burgers horen te weten dat er een land is in de EU dat het helemaal anders aanpakt dan hun eigen regeringen. Het is aan de hand van die informatie dat zij kunnen oordelen of ze het beleid van hun overheid aanvaardbaar vinden of niet.
Dat media en politici hierover zwijgen zegt alles over hun ware agenda: het huidige sociale inleveringsbeleid is geen noodzaak, geen natuurwet, het is een politieke keuze. Sociale inleveringen zijn geen ‘noodzakelijk gevolg van het beleid’ maar de bewuste doelstelling. De echte drijfveer achter het neoliberalisme is het hertekenen van de maatschappelijke orde, de ontmanteling van de sociale welvaartstaat. Portugal is voor die agenda een stoorzender.
PS. Portugal is ook op een ander vlak wegbereider, met steun van linkse én rechtse partijen. Alle drugsgebruik werd gedecriminaliseerd met groot succes (zie Portugal: 15 jaar succesvolle decriminalisering drugsgebruik)
1 De PSD is ondanks haar naam ‘Sociaal-Democratische partij’ een rechtse, extreem-liberale partij. De CDS-PP noemt zich Christen-Democratische Volkspartij maar is aartsconservatief.