Des goûts et des couleurs, on ne discute pas. Bij deze dus mijn mening over ‘Niemand zal hier slapen vannacht’ van Rachida Aziz. Hier schieten alle clichés van het recensentenuniversum tekort. Dit is het meest indrukwekkende boek dat ik de voorbije zes jaar heb gelezen.

Mijn allereerste boekrecensie voor DeWereldMorgen.be schreef ik op 27 februari 2012, bijna zes jaar geleden. Dat ‘allereerste’ mag je letterlijk nemen, ik had het nooit eerder gedaan. Hoe ‘groen’ ik op dat vlak was, bleek daarenboven toen ik tot mijn verbazing mocht vaststellen dat uitgeverijen zowaar gratis recensie-exemplaren opsturen. Gratis boeken? Daar zwichten boekenfanaten als mijn vrouw en ikzelf voor!

Sinds die eerste heb ik 82 recensies geschreven, met dank aan de NMBS want lezen is wat ik doe op de trein. Beste medereiziger, je mag me altijd onderbreken voor een goed gesprek (bijvoorbeeld over het boek dat ik lees), maar zeg je verder niks, dan is lezen wat ik doe (en af en toe indommelen, zelfs boven de beste boeken, noblesse oblige :-). Het spreekwoord zegt niet voor niets ‘dit leest als een trein’, waarmee ik reeds iets zeg over ‘Niemand zal hier slapen vannacht’.

Volgens sommigen is recensies schrijven een vak apart. Ik zou het echt niet weten. Ik doe mijn eigen ding, niet vanuit een of andere bewuste beslissing, gewoon omdat ik niet eens weet wat de ‘norm’ zou zijn. Uiteraard lees ik ook boekrecensies van anderen. Van een boek dat ik zelf ga recenseren doe ik dat pas achteraf, kwestie van me niet te laten beïnvloeden.

Ik heb de voorbije zes jaar vastgesteld dat sommige recensenten menen dat een recensie een literair hoogstandje moet zijn. Mij niet gelaten, ik schrijf gewoon wat ik over een boek denk. Wat me in die zes jaar ook is bijgebleven? Dat er tussen al die recensies in kranten, weekbladen en websites wel eens enkele staan waarvan ik sterk vermoed dat de recensent het besproken boek niet eens gelezen heeft, of hoogstens diagonaal… tja.

De bezoeker van DeWereldMorgen.be en van deze website mag gerust stellen dat ik nooit negatieve recensies schrijf (ook nu niet, zie verder). Daar is een heel eenvoudige reden voor: als ik een boek niet goed vind, dan verlies ik er mijn tijd niet aan (OK, ik heb het één keer wel gedaan). Criticasters van DeWereldMorgen.be merken daarnaast graag op dat wij voor onze fictie nogal veel bij één Nederlandse boekenuitgever langsgaan, De Geus om hem niet bij naam te noemen. Voor non-fictie is dat EPO in Antwerpen. Daar heb ik een eenvoudig antwoord op: voor een progressieve website als DeWereldMorgen.be is de keuze nu eenmaal beperkt tot die éne Nederlandstalige progressieve boekenuitgever in Vlaanderen (en Nederland!), die er gelukkig nog is.

Waarmee ik dus nog altijd niets heb gezegd over ‘Niemand zal hier slapen vannacht’, zopas verschenen bij EPO. Wie wil weten waar de titel op slaat kan best het boek lezen, u zal er geen spijt van hebben. ‘Niemand zal hier slapen vannacht’ heeft 12 hoofdstukken, die elk afzonderlijk kunnen worden gelezen, maar toch het best tot hun recht komen als je ze in de volgorde van het boek onmiddellijk na elkaar leest. Ik kan de kandidaat koper van dit boek in ieder geval garanderen, dat dat laatste geen enkele moeite zal kosten. Ik zei het hierboven al, maar nogmaals: dit leest als een trein.

Dit boek samenvatten is onbegonnen werk, lang is het nochtans niet, 250 pagina’s tekst. In mijn recensies verwerk ik meestal een paar citaten, maar dat gaat hier niet. Hier staat gewoon teveel in dat het citeren waard is. Op gevaar af de andere hoofdstukken onrecht aan te doen, gaat mijn voorkeur uit naar ‘De filosofe’ en ‘Het Lijdend Voorwerp’, het eerste omdat het een ideale samenvatting is van de echte ‘verlichting’ – dit is zo bruikbaar voor de school – en het tweede alleen al voor de inleidende citaten van ‘ontmoetingen’ met journalisten (maar ook voor alles wat er op volgt). Zo herkenbaar deze analyse van de werking van de media.

Daarmee heb ik nog altijd niet gezegd waar dit boek over gaat. Wel, dat laat ik de lezer/es graag zelf ontdekken. Wie van zichzelf denkt dat hij/zij een open geest heeft zal ofwel aangenaam verrast worden ofwel zijn/haar beperkingen moeten vaststellen.

Is dit boek hard? Radicaal? Zeker! En maar goed ook!

Dit is geen boek dat past in het al te lange rijtje van goedbedoelde maar brave analyses van racisme, seksisme, sociale uitbuiting, discriminatie, feminisme, strijd voor het leefmilieu, onze buitenlandse politiek (nu ja, ‘onze’) en zoveel meer. ‘Niemand zal hier slapen vannacht’ pakt het allemaal aan, zonder dat het ooit overladen of belerend wordt. Integendeel, dit klopt gewoon.

Dit is daarenboven een heel persoonlijk boek. Hier staan dingen in die lezers zullen herkennen (zoals uw recensent), al was het maar omdat zij heel stilletjes moeten toegeven dat zij in hun verre of nabije jeugd ooit zelf sommige ervaringen van Rachida Aziz hebben meegemaakt… aan de overkant. Lees het hoofdstuk dat rond de jaren tachtig hit van Danny de Munk is opgebouwd (dit is geen spoiler, zijn naam komt in het boek niet voor, de lezeres/lezer zal begrijpen wat ik bedoel) en voel je ongemakkelijk over de vooringenomen onwetendheid, de vanzelfsprekende vooroordelen en de passiviteit van je eigen jeugdjaren, zo kwetsend voor die ‘anderen’ (die niet anders waren, dat ‘anders’ zat alleen in je eigen hoofd), een gênante terugblik voor jezelf. Vraag je ondertussen ook even af waarom precies jij dan wel veranderd bent (of denkt/hoopt dat te zijn) en anderen niet. En schrap definitief ‘blank’ uit je woordenschat.

Heel af en toe, ik herhaal, héél af en toe verschijnt er een boek dat anders is, dat een verschil maakt, dat er bovenuit steekt. Dit is er een. Dit boek zet je opnieuw aan het denken over al die thema’s waarover je dacht ‘het nu wel definitief te weten’. Niet dus. Dit is een emmer ijskoud water, die je naar adem laat happen, heel even doet aarzelen of je boos wil worden, om dan heel overtuigd te zeggen ‘Thanks, I needed that’.

Rachida Aziz weigert haar boek op de klassieke manier te promoten, met interviews voor de grote media, hengelen naar recensies in de gekende boekenbijlagen. Wie haar boek uit heeft weet waarom. Dat doet ze heel consequent. Ook daarom verdient dit boek aandacht. De lezeres/lezer kan zelf haar/zijn gedacht neerschrijven en delen op de sociale media. E-mailen, facebooken, twitteren en de rest naar al je vrienden. Gewoon doen!

PS. En kopen als cadeau voor de komende feestdagen!

Rachida Aziz. Niemand zal hier slapen vannacht. EPO, Antwerpen, 263 pp. ISBN 978 94 6267 100 3