Op 4 maart 2018 werd de wereld opgeschrikt door het nieuws dat de Russische regering van president Poetin op Britse bodem een moordpoging zou hebben ondernomen tegen voormalig dubbelspion Sergei Skripal. De Britse regering was onmiddellijk zeker van de ‘feiten’. Skripal was samen met zijn dochter Yulia vergiftigd met levensgevaarlijk zenuwgas Novichok (‘novichok’ betekent ‘nieuweling, nieuwkomer’). Beide slachtoffers verkeerden in levensgevaar en zouden zelfs na herstel meer dan waarschijnlijk (‘most probably’) zware en onherroepelijke fysische schade oplopen.

Brits eerste minister Theresa May kreeg onmiddellijk de steun van 28 landen die haar verontwaardiging deelden en samen 153 diplomaten uitwezen, één daarvan door de Belgische regering. De moordpoging werd veroordeeld als een schandalige misdaad “zonder voorgaande sinds het einde van de Koude Oorlog”. De zaak kwam tot op de VN-Veiligheidsraad, waar alleen een Russisch veto kon verhinderen dat ook de VN deze misdaad veroordeelde.

Grootste sensatie sinds einde Koude Oorlog

Het was dagenlang sensationeel frontpaginanieuws, de ene na de andere expert kwam zijn interpretatie geven van de redenen waarom Rusland dit had gedaan. Het debat ging daarbij niet over de vraag ‘of’ Rusland al dan niet de dader was van deze aanslag, maar ‘waarom’ Rusland deze aanslag had gepleegd, want dat laatste was boven alle twijfel verheven.

Een aantal waarnemers plaatsen onmiddellijk grote vraagtekens bij de hele zaak, waaronder Craig Murray, voormalig Brits ambassadeur in Oezbekistan van 2002 tot 2004. Tijdens zijn mandaat daar had hij geprotesteerd tegen de gruwelijke folterpraktijken van het regime van president Karimov, waar gevangenen werden mishandeld die door Groot-Brittannië, de VS en andere landen aan het land waren uitgeleverd. De Britse Labour-regering onder leiding van eerste minister Tony Blair weigerde de samenwerking met de Oezbeekse inlichtingendiensten stop te zetten en Murray werd ontslagen uit de diplomatieke dienst.

Murray was tijdens die korte periode in Oezbekistan echter ook een van de monitoren van de ontmanteling door de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (Engelse afkorting OPCW) van een gifgasfabriek in Oezbekistan die nog dateerde uit de tijd dat het land deel was van de Sovjet-Unie. Ook Amerikaanse monitoren waren daar bij aanwezig.

Op zijn blog wees hij er op dat toen reeds sprake was van een serie nieuwe zenuwgassen met de groepsnaam ‘novichok’, waarvan de formules tijdens de ontmanteling bekend raakten bij meerdere andere landen die deelnamen aan de ontmanteling. Volgens Murray was er geen sprake van dat het hier om een nieuw zenuwgas zou gaan dat alleen in Rusland zou kunnen worden gemaakt. In de mainstream media werd zijn analyse nergens overgenomen, alleen de volgers van Murray’s blog en een aantal alternatieve internetmedia besteedden er aandacht aan.

… verdwijnt compleet van de mediaradar

Drie maand later heeft de Britse regering nog altijd niet kunnen aantonen dat het om een vergiftiging met een dergelijk zenuwgas zou gaan, noch dat het om een substantie zou gaan die alleen in Rusland zou kunnen worden gemaakt. De hele zaak is ondertussen compleet van de mediaradar verdwenen. Dat is om allerlei redenen zeer bizar.

In een zo op sensatie gerichte mediacultuur als vandaag is het zeer bevreemdend dat geen enkel mainstream medium de moeite neemt om de Skripals te interviewen, om hun verhaal te horen, geen zoektocht organiseert naar dé scoop van de voorbije jaren, het ultieme bewijs dat Rusland toch wel echt niet te vertrouwen zou zijn.

In plaats van hen aan de media te presenteren als het ultieme bewijs van Russische misdadigheid, worden beide Skripals volledig afgeschermd van de buitenwereld. Een recente korte videoboodschap van Yulia Skripal heeft nauwelijks aandacht gekregen.

Yulia Skripal leest op deze video een korte boodschap in het Russisch voor met Engelse ondertitels. Daarin meldt ze onder meer dat ze 20 dagen in coma heeft gelegen en daarna nog een lange “onaangename” medische behandeling heeft ondergaan, wat te zien is aan het litteken op haar keel van een tracheotomie.

Een tracheotomie is een medische procedure die er in bestaat een opening te maken in de luchtpijp met een snede in de hals, wat de patiënt toelaat te ademen zonder gebruik te maken van mond en neus. Naargelang de aard van het medische probleem zal de patiënt al dan niet terug normaal kunnen praten, wanneer de normale ademhaling terug wordt hersteld. Het is op zich dus niet uitzonderlijk dat Yulia Skripal normaal kan spreken na deze behandeling.

In haar verklaring bleef Yulia Skripal bijzonder vaag over de omstandigheden waarin zij haar vergiftiging heeft opgelopen. Op geen enkel ogenblik wees zij Rusland met de vinger. Ze had het in neutrale bewoordingen over “een aanval met een zenuwmiddel” (‘a nerve agent’) en niet over ‘een zenuwgas’. Ze liet bovendien duidelijk verstaan dat zij haar toekomst alleen in Rusland zag. In eerdere verklaringen had het ministerie van buitenlandse zaken nochtans verklaard dat zij naar een onbestemd derde land wilde emigreren met haar vader onder nieuwe identiteiten.

“Ik wil terug naar mijn vaderland”

Bovendien richtte ze zich rechtstreeks tot de Russische overheid, meer bepaald tot de ambassade in Londen. Ze verklaarde “voor het ogenblik geen gebruik te willen maken van de diensten van de ambassade” en van de hulp die haar werd aangeboden om naar “mijn vaderland” terug te keren. Craig Murray merkte op dat haar formulering in het Russisch ongewoon klonk en eerder leek op een uit het Engels naar het Russisch vertaalde tekst.

Mary Dejevsky is al jarenlang journalist bij The Independent en The Guardian en schrijft regelmatig over Rusland in deze kranten. Volgens haar is deze videoboodschap een poging van de Britse regering om tijdens een windstille periode – wanneer de internationale aandacht naar andere prioriteiten gaat – verwachte zware imagoschade te voorkomen of minstens in te perken. De Britse regering probeert een eventueel schandaal voor te zijn door impliciet zelf reeds twijfels te formuleren over de versie die ze aanvankelijk had gegeven over de hele zaak.

Een van de meest centrale argumenten van de Britse regering werd – zoals hierboven al vermeld – vrij snel weerlegd. Craig Murray wees er immers onmiddellijk op dat de fabricagemethode van novichokgassen al lang bekend is bij meerdere landen. Die opmerking werd toen compleet genegeerd, maar dat kon niet meer toen ook het hoofd van de nationale militaire onderzoeksinstelling moest toegeven dat de oorsprong van het zenuwgas niet kon worden vastgelegd.

Daarnaast stelt Dejevsky nog een hele reeks pertinente vragen, die tot voor kort werden weerlegd als uitingen van aanhangers van samenzweringstheorieën. Eerst en vooral stelt zij een aantal concrete vragen over de gebruikte methode. Was het gebruikte gif een vaste substantie of een spray? Werden de Skripals vergiftigd in hun wagen, door het openen van de handtas van de dochter, zat het in een doos Russische cornflakes of werden ze vergiftigd door het aanraken van de klink aan de voordeur van hun huis? Waarom verklaarde een woordvoerder van het hospitaal waar ze aanvankelijk werden verzorgd dat er wel sprake was van “belangrijke vergiftigingssymptomen” maar niet van “symptomen van vergiftiging door een zenuwgas”.

Het motief?

Het is elke lezer/kijker van thrillers en detectiveseries bekend: de zoektocht naar het motief. Wie heeft hier baat bij? Waarom wou Rusland een ex-spion vermoorden die acht jaar eerder vrijgelaten was in een spionnenruil en bovendien het grootste deel van zijn straf al had uitgezeten? (NB: Skripal werd veroordeeld voor landverraad, waar in de VS de doodstraf op staat). Waarom zou Rusland een dergelijke diplomatieke oorlog riskeren enkele maanden voor het begin van de Wereldcup Voetbal?

Waarom zou Rusland de internationale conventie breken dat omgeruilde spionnen niet meer worden vervolgd door het land van oorsprong, om de evidente reden dat dit essentieel is om toekomstige spionnenruil mogelijk te maken? Waarom zou Rusland een nieuw product, waar het volgens Brits minister van buitenlandse zaken Boris Johnson tien jaar in het grootste geheim aan had gewerkt, op een dergelijk klungelige manier aan de buitenwereld bekend maken? Waarom was de politieagent die hen als eerste aantrof ook vergiftigd maar de toegesnelde dokter die even later de eerste hulp toediende totaal niet? Waarom kunnen deze beide personen nu niet worden geïnterviewd door de media? Waarom werd tot nu nog geen enkel individu bij naam genoemd als mogelijk verdachte concrete uitvoerder van de aanslag?

Dejevsky sluit niet uit dat de dader wel degelijk in Russische milieus moet worden gezocht, maar dat het dan eerder zou gaan over iemand die de huidige regering in Moskou wil beschadigen. Zij sluit echter evenmin uit dat de hele zaak het onbedoelde gevolg was van een operatie van de eigen Britse veiligheidsdiensten die faliekant is misgelopen.

Zij is er in ieder geval van overtuigd dat zowel de Britse regering als de Russische hier meer over weten. Het valt immers op dat ook Rusland zeer terughoudend reageerde op de recente verklaringen van Yulia Skripal. Dejevsky merkt daarenboven op dat de Britse regering de laatste tijd zijn anti-Russisch discours van de voorbije maanden laat varen.

Een eerste barst in een bizar verhaal

De meest waarschijnlijke hypothese – toch zolang geen echte duidelijkheid wordt gegeven door de betrokkenen – is dat de Britse regering een uitweg zoekt uit een situatie die ronduit gênant is geworden. Voorlopig kunnen ze daarvoor rekenen op de bereidwillige medewerking van zowat alle Britse media.

Dit ene artikel van Mary Dejevsky op 24 mei in The Independent is tot nu bijna onopgemerkt gebleven. Dat is gezien de enorme media-aandacht die aanvankelijk naar heel dit verhaal is gegaan zeer merkwaardig.

These are the unanswered questions surrounding Yulia Skripal