Historicus Jacques Pauwels schreef ‘De grote mythen van de moderne geschiedenis’. “Er loopt een rode draad door de geschiedenis van de Franse Revolutie tot nu. De keuze was nooit: oorlog of vrede. Voor de elite ging het altijd over: oorlog of revolutie.” Om de bevolking achter die oorlogen te krijgen waren mythen essentieel. DeWereldMorgen.be sprak met Pauwels over oorlog, revolutie, mythe en realiteit, van 1789 tot nu.

“In feite is dit boek de synthese van mijn vorige boeken over de grote oorlogen sinds de Franse Revolutie van 1789¹. Van de Franse Revolutie tot de Eerste Wereldoorlog over de Tweede Wereldoorlog – in feite de verderzetting van de eerste – tot vandaag loopt een rode draad door de geschiedenis. Dat is niet de strijd voor de vrede en de oorlogen die daar voor werden gevochten, zoals de mythe ons voorhoudt, maar de strijd van de elite tegen maatschappelijke verandering. Vooral revolutie, de meest uitgesproken vorm van maatschappelijke verandering, moest het sinds 1789 ontgelden. Voor de elite was oorlog steeds weer de geprefereerde ontsnappingsroute.”

Mythen zijn essentieel voor oorlogsvoering

“Voor hen gingen die oorlogen nooit over een of andere strijd voor democratie en mensenrechten. Integendeel, zij begonnen hun oorlogen om die net tegen te houden, om nakende en bedreigende revoluties in de kiem te smoren. Daar ging het voor hen altijd over. Dat konden zij uiteraard niet zomaar vlakaf zeggen. Juist daarom waren mythen zo essentieel. Die moeten de gewone mens mobiliseren om tegen zijn medestanders in een ander land te gaan vechten, terwijl de elites achter de linies met elkaar over de frontlijn heen deals blijven sluiten.”

“Een oorlog verklaren is voor de machthebbers een ideale uitweg voor bedreigende sociale verandering. Het eerste wat wordt uitgeschakeld is het parlement, het enige instrument – hoe zwak ook – waar de bevolking nog enige zeggenschap heeft.”

“Die mythen rond oorlog en conflict zijn nooit helemaal gelogen. ER zit altijd een kern van waarheid in. Ze worden ook niet ergens in een achterkamertje van een of ander paleis op voorhand uitgedokterd, maar ontstaan eerder organisch, soms zonder dat de verdedigers ervan zelf doorhebben dat ze een mythe aan het creëren zijn. Die mythen hebben als voornaamste taak de gewone mensen te socialiseren met een ‘noodzaak’ van oorlog.”

“Sommige van die historische mythen zijn sindsdien ontmaskerd. Andere blijven hardnekkig standhouden en worden actief verdergezet. Niemand met enige kennis van zaken betwijfelt nu nog dat president Truman de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki dropte om de Sovjet-Unie af te schrikken. Die stonden op het punt ook Japan binnen te vallen. Truman wist al weken perfect dat Japan bereid was zich over te geven. Waar het om ging was het Amerikaanse alleenrecht om over Japan te beslissen, en over de toekomst van het Verre Oosten. Zeggen dat het ging om het sparen van mensenlevens, vooral van Amerikaanse soldaten, klinkt daarentegen heel redelijk.”

“De dood viel uit de lucht”?

“De mythe werd door president Obama dik in de verf gezet bij de herdenkingen van 75 jaar atoombommen op Hiroshima en Nagasaki. “De dood viel uit de lucht.” Geen dader, passieve zinsbouw, prachtige speech. In de New York Times werd gejubeld over de levens die daarmee waren gespaard. Obama is zelf grotendeels een mythe.”

“Nog een Amerikaanse mythe. De burgerrechtenbeweging wordt nu herdacht als een verwezenlijking van Martin Luther King met zijn I Have A Dream speech. Hij is nu ‘de goede zwarte’, Malcolm X de slechte. Wat altijd wordt verzwegen is dat King even kritisch en radicaal was over het economisch bestel, tegen de oorlog in Vietnam.²

“Wie de recente D-Day-herdenkingen heeft gevolgd merkt dat de mythe van de landing in Normandië nog steeds stevig stand houdt en zeer doelbewust wordt gevoed, meer nog dan vroeger. De Sovjet-Unie trotseerde helemaal alleen twee derden van het Duitse leger. De Duitse luchtmacht zat bijna volledig aan het Oostfront. Geen kwaad woord over de helden van de landing in Normandië, maar zonder de Sovjet-Unie was die landing nooit gelukt.”

Media vervullen een belangrijke taak: instandhouden van de mythen

“De media spelen in de verspreiding en instandhouding van die mythen een essentiële rol. Dat deden ze voor en na de Groote Oorlog, voor en na de Tweede Wereldoorlog, tot op vandaag. De oorlogen die wij voeren in het Midden-Oosten gaan over democratie en mensenrechten, niet over aardolie en andere geostrategische belangen. De Amerikaanse en Europese bedrijven kijken ondertussen goedkeurend toe en leveren de goederen voor die oorlog, net als in de oorlogen vzn het verleden.”

“VS-President Woodrow Wilson (1913-1921) won zijn herverkiezing met de belofte niet aan de oorlog in Europa deel te nemen. Hij wist dat hij die belofte zou breken. De gewone Amerikanen wilden er niets mee te maken hebben. Iers-Amerikanen en Oekraïens-Amerikanen hadden veel meer sympathie voor de Duitsers dan voor Groot-Brittannië en Rusland (toen nog een feodaal tsarenrijk). De bankiers stapten naar Wilson met hun wens om naar de Europese oorlog te trekken. Er dreigde een revolutie in Rusland en als het Duitse leger dan zou winnen tegen Groot-Brittannië waren zij al het geld kwijt dat ze aan de Britten hadden geleend.”

“Wilson zei direct ja, maar had wel een vraag voor hen. Hoe verkoop ik dat aan de bevolking? Zo ontstond onder meer de slogan ’the war to end all wars’. Dit zou een strijd worden voor de democratie. Een andere mythe is dat Groot-Brittannië in de Groote Oorlog stapte om ‘little Belgium’ te redden dat onder de voet was gelopen en waar hongersnood heerste. In werkelijkheid voelde de Britse elite voor dat kleine landje, dat met hun industrie concurreerde, niets dan minachting sinds zijn ontstaan in 1830.”

Psychohistory

“Klassieke geschiedenis focust exclusief op grote persoonlijkheden, die in een chronologische volgorde worden geplaatst zonder enige verbondenheid of causaal verband, de zogenaamde psychohistory. Daar heb ik nooit aan willen meedoen.”

“Dat is wel geleidelijk gegaan. Ik was aanvankelijk zelfs pro-VS voor de oorlog in Vietnam, was een verdediger van de Vlaamse strijd. Ik wou toch wat anders en ging doctoreren in Canada. Daar leerde ik dat er ook andere versies van de geschiedenis bestaan. De lessen van Gabriël Kolko³ waren in feite debatten waar de studenten werden geconfronteerd met hun vooroordelen, waar ze zich meestal niet eens bewust van waren”. Ik heb ook veel geleerd van Amerikaanse historici als Michael Parenti⁴.

“Ik kijk naar de grondstromen die de echte basis vormen voor historische veranderingen. Het bindweefsel van alle oorlogen was altijd de strijd tegen democratie, het voorkomen of onderdrukken van maatschappelijke veranderingen, zeker als die dreigden verwezenlijkt te worden door revolutie.”

“Je kan oeverloos discussiëren over wat de Russische Revolutie en de Sovjet-Unie uiteindelijk heeft voortgebracht, maar één ding staat vast: in 1917 was de Russische Revolutie aanleiding voor totale paniek in de rest van Europa en in de VS. Niet bij de bevolking, die zag dat helemaal anders, maar bij de adel en hogere burgerij. Dat ging totaal in tegen de doelstellingen waarmee ze in de oorlog waren gestapt. De Russische Revolutie dwong hen tot de eerste sociale toegevingen aan de sociale strijd hier.”

Voor vrijheid en democratie

“Een van de meest hardnekkige mythen van de voorbije vijftig jaar is die van de VS als redder en behoeder van vrijheid, democratie en mensenrechten in de wereld. Als je daar als historicus tegen ingaat mag je een grootse carrière wel vergeten. Je hoort geschiedenis te schrijven met duidelijk afgebakende categorieën. De goeden en de slechten, de goeden zijn dan uiteraard altijd wij. De werkelijke geschiedenis heeft daar bitter weinig mee te maken, maar dat weten de meeste van die historici wel, er zijn er wel bij die hun mythen zelf geloven, maar de meesten kiezen voor carrièreplanning.”

 

In zijn boek De grote mythen van de moderne geschiedenis ontrafelt Jacques Pauwels 12 mythen in evenveel hoofdstukken. Elk hoofdstuk begint met een gebalde versie van de mythe versus de realiteit. Je hoeft het met de auteur niet over elk detail, elke analyse of commentaar eens te zijn om vast te stellen dat onze klassieke geschiedschrijving schromelijk tekortschiet, tenminste als degelijke informatie van de bevolking haar doelstelling zou zijn. Wanneer je die klassieke geschiedschrijving daarentegen ziet voor wat het echt is, het instandhouden van mythen om de status quo te bestendigen, dan heeft ze haar werk uitstekend gedaan.

Pauwels’ oeuvre is een gezonde dosis antigif. Je gaat terugdenken aan de lessen geschiedenis op school en vergelijken. Meer en meer leerkrachten wijken af van het vastgelegde leerprogramma en zoeken hun heil bij auteurs als Howard Zinn⁵ en anderen, zoals Pauwels. Is het verwonderlijk dat de krachten die de mythen in stand willen houden ook de hardste roepers zijn om het schoolvak geschiedenis te schrappen?

Wie dit boek uitheeft gaat ook de andere boeken van Jacques Pauwels appreciëren.

Jacques R. Pauwels. De grote mythe van de moderne geschiedenis. EPO, Antwerpen. 265 pp. ISBN 978 94 6267 142 3. Voor de andere boeken van Pauwels, zie EPO uitgeverij en zijn persoonlijke website.