Uit gelekte documenten blijkt dat de VS een poging tot staatsgreep ondersteunt in Bolivia door de rechtse oppositie tegen president Evo Morales. De oppositie weigert het resultaat van de recente verkiezingen te erkennen, ook al stellen buitenlandse waarnemers dat alles fair en transparant is verlopen. Niets is zeker in dit land dat veel militaire staatsgrepen heeft gekend maar voorlopig lijkt deze poging te mislukken.

Een poging van de rechtse oppositie in Bolivia om van de onrust na de verkiezingen gebruik te maken voor het grijpen van de macht lijkt voorlopig niet te lukken. Toch blijft het afwachten. Bolivia heeft nog geen stevige democratische traditie. Voor Morales in 2006 werd verkozen was het land bijna permanent instabiel.

Een lange geschiedenis van permanente instabiliteit

In 1964 begon 21 jaar militaire dictatuur na een staatsgreep door de vice-president en de opperbevelhebber van het leger tegen de net herverkozen president. Een rij dictators volgden elkaar op tot 1985, waarvan Hugo Banzer van 1971 tot 1978 de meest bekende en meest repressieve was. In die acht jaar overleefde hij zelf dertien pogingen tot staatsgreep door rivaliserende officieren, tot een veertiende poging lukte en hem van de macht verdreef.

21 jaar later wist diezelfde Banzer de presidentsverkiezingen te winnen en werd hij president. Hij overleed één jaar voor het einde van zijn mandaat in 2002, waarna vijf jaar politieke instabiliteit pas werd verbroken door de eerste verkiezing van Evo Morales.

Onder Banzers presidentieel bestuur woedde in 1999-2000 het protest in de stad Cochabamba tegen de privatisering van het drinkwater, een van de vele neoliberale maatregelen die Banzer in samenspraak met het IMF en de Wereldbank oplegde aan de bevolking. De regering kon de opstand niet onderdrukken en zag zich verplicht de privatisering terug te draaien.

Banzer trad ook hard op tegen de telers van coca, wat in Bolivia een traditionele plant is, waarvan de bladeren worden gekauwd om de honger te stillen en dat ook zeer goed werkt tegen hoogteziekte (een groot deel van Bolivia ligt meer dan 3.000 meter boven de zeespiegel, La Paz is de hoogste hoofdstad¹ ter wereld). Een jonge leider van de vakbond van de cocaboeren Cocalero werd in die periode bekend in het land voor zijn uitgesproken links progressieve standpunten, zijn naam: Evo Morales.

Coca, niet hetzelfde als cocaïne

De chemische productie van de zwaar verslavende drug cocaïne is een proces dat de Boliviaanse boeren nooit hebben gekend. De cocaboeren verdienen ook nu niets aan de drugshandel. Ze worden amper betaald voor de productie van cocabladeren, de basisstof waarmee alles begint. Coca was nooit exclusieve teelt van de boeren, maar een van de vele gewassen die ze teelden voor lokaal gebruik, vergelijkbaar met pruimtabak.

Morales werd voor zijn acties en uitspraken meerdere malen gevangen gezet en mishandeld door zijn ondervragers. In 1995 werd hij zelfs beschuldigd van een poging tot staatsgreep, maar bij gebrek aan enig bewijs en onder druk van duizenden betogers moest de regering van toenmalig president Gonzalo Sánchez de Lozada (1993-1997) hem vrijlaten.

In 1998 richtte Morales zijn eigen partij op, de MAS (Movimiento al Socialismo – Beweging voor socialisme), en in 2006 won hij de presidentsverkiezingen, waarmee vijf jaar politieke instabiliteit eindigde. Na het overlijden van president Banzer moesten vier presidenten in vijf jaar telkens weer ontslag nemen wegens corruptie, sociale opstanden en een rampzalige economische toestand.

“Onbetrouwbare kandidaat”

De Amerikaanse regering en de meeste internationale media veroordeelden Morales reeds voor zijn eerste verkiezing als “onaanvaardbaar” omdat hij de cocaboeren verdedigde, maar vooral omwille van zijn uitgesproken socialistisch programma.

Hoewel zijn bestuur niet vrij is van foutieve keuzes en controversiële beslissingen, is zijn succes in het bestrijden van armoede, alfabetisering, betere bescherming van de rechten van de inheemse bevolking, openbare gezondheidszorg onmiskenbaar. Bovendien kende Bolivia onder zijn bestuur na jarenlange stagnatie de hoogste economische groei van het continent

Maar wat de VS en andere westerse landen echt tegen de borst stuit is zijn openlijk anti-imperialistisch discours en zijn goede relaties met Cuba, Venezuela, Uruguay, Argentinië (tijdens het bestuur van Nestor en Isabel Kirchner) en Ecuador (tijdens het bestuur van Rafael Correa). De Boliviaanse oligarchie veracht bovendien zijn etnische origine.

Morales is de eerste Latijns-Amerikaanse president met inheemse roots. Bolivia heeft met 20 procent inheemse en 70 procent gemengde bevolking het laagste percentage witte Europeanen op het continent. De 5 procent witte Bolivianen leverden echter alle presidenten en verloren veel politieke macht na de verkiezing van Morales.

Langst zetelend president

Morales is niet meer zo populair als in zijn beginperiode maar is nog steeds zeer populair in de landelijke gebieden en bij de armere bevolkingsgroepen. Het is vooral bij de stedelijke middenklasse dat hij stemmen heeft verloren. Met zijn vierde verkiezing op rij is Morales de langst zetelende president ooit van Bolivia en de langst zetelende president van Latijns-Amerika op dit ogenblik.

Aanvankelijk zag het er naar uit dat hij geen kandidaat meer kon zijn voor deelname. De nieuwe grondwet van 2009 voorziet een maximum van twee mandaten. Het eerste mandaat van Morales in 2006 telde daarin niet mee. Ook een referendum om hem toch toe te laten verloor hij. Met behulp van een betwistbaar vonnis van het Hooggerechtshof wist hij alsnog terug deel te nemen.

Morales won zijn vierde verkiezing slechts nipt. Om in de eerste stemronde rechtsreeks verkozen te raken moet een kandidaat 50 procent plus 1 van de stemmen halen of 40 procent met 10 procent voorsprong op de tweede sterkste kandidaat. Morales behaalde 47,08 procent en Carlos Mesa 36,51 procent, een verschil van 10,57 procent.

Morales’ vierde verkiezing was de eerste waarbij hij geen 50 procent van de stemmen meer haalde. De tellingen werden door de oppositie niet erkend en de regeringen van de VS, Brazilië, Argentinië en Colombia en de Europese Commissie sloten zich aan bij hun eis voor een tweede stemronde. Mexico, de nieuw verkozen maar nog niet beëdigde president van Argentinië, Nicaragua, Venezuela, Cuba en de voorzitter van de Beweging van Niet-Gebonden Landen erkenden wel het officiële resultaat.

Verzet wordt gebruikt voor een machtsgreep

Onmiddellijk nadat Morales zijn overwinning afkondigde begonnen protesten in de meeste steden, die meermaals tot geweld en vernielingen leidden. Gebouwen van de Nationale Verkiezingscommissie werden in brand gestoken.

Leiders van de oppositie eisten het aftreden van Morales en weigerden het geweld van de betogers af te keuren. Sindsdien blijft het onrustig in het land en circuleren geruchten dat bepaalde legerleiders een staatsgreep overwegen. Morales wist echter zelf ook grote massa’s volk te mobiliseren voor steunbetogingen, voornamelijk met betogers van buiten de grote steden.

Op 5 november 2019 publiceerde de Boliviaanse radiozender Erbol geluidsopnames van 16 gesprekken die Boliviaanse oppositieleiders hadden met een aantal senatoren in de VS, waaronder Marco Rubio, Bob Menendez en Ted Cruz.

Zij bespraken plannen voor het ondersteunen en stimuleren van gewelddadige opstanden, waaronder het in brand steken van gebouwen van de partij MAS van Morales, en een algemene staking als hij de verkiezingen zou winnen, om zo een staatsgreep “voor het herstel van de orde” uit te lokken. Deze contacten werden gecoördineerd door het personeel van de VS-ambassade in Bolivia.

Aan de gesprekken nam ook Manfred Reyes Villa deel. Hij was de hoogste magistraat in de stad Cochabamba tot hij in 2009 naar de VS vluchtte om een proces voor corruptie te ontlopen. Daar kreeg hij onmiddellijk politiek asiel en leeft hij nog steeds. Als mogelijke partners in de staatsgreep werden tijdens de gesprekken tevens een aantal voormalige hogere officieren vernoemd.

Voorlopig ziet het er niet naar uit dat de poging van de rechtse oppositie om de macht te grijpen is gelukt, maar het blijft afwachten. Veel zal afhangen van de betrouwbaarheid van het leger.

 

Notes: