Nederland kreeg zware kritiek van Spanje en Italië voor zijn weigering een Europees corona-steunfonds op te richten. Minister van Financiën Hoekstra pareerde die kritiek met verwijten van financieel wanbeheer door de vragende landen maar krabbelde later terug met een mea culpa. Hij was niet voldoende ‘empathisch’. Er is meer aan de hand. De Nederlandse spreekwoordelijke spaarzaamheid heeft een aantal onfraaie kanten, die de Nederlandse regering liever onbesproken laat.

Enkele dagen na de openlijke ruzie tussen EU-lidstaten Spanje en Italië versus Nederland gaat de storm blijkbaar liggen. Het was dan ook ongezien. De Italiaanse eerste minister toonde zijn toorn met de beeldspraak van Nederlandse tulpen die best door chrysanten worden vervangen. Ook vanuit Spanje was de kritiek ongezien scherp.

¿Que pasa, Holanda?

Nederland had zich als enige land verzet tegen de oprichting van een steunfonds om de EU-lidstaten bij te staan voor de financieel-economische schade door de corona-pandemie. Spanje en Italië hebben daar als zwaarst getroffen EU-landen het meest baat bij. Voor een dergelijk initiatief is echter volledige unanimiteit onder de lidstaten nodig. Het Nederlandse njet kwam neer op een veto.

Aanvankelijk reageerde minister van financiën Wopke Hoekstra heel kortaf met een weinig subtiele verwijzing naar het verschil in financiële orthodoxie tussen het nuchtere, spaarzame, efficiënte Nederland en de frivole zuidelijke staten. Een paar dagen later trok hij zijn harde woorden in. Hij zou “niet empatisch genoeg” geweest zijn.

Hoewel, wie zijn Instagram-post goed leest, merkt dat hij alleen de stijl en de retoriek van zijn uitspraken betreurt, niet de inhoud, waarover hij niets zegt. Dat komt er op neer dat hij ten gronde niet van standpunt verandert. Vrijdag 3 april probeert minister-president Mark Rutte de plooien glad te strijken in een videogesprek met zijn Spaanse en Italiaanse collega’s.

Waarschijnlijk hebben de andere EU-collega’s Rutte achter de schermen terecht gewezen. Zeker weten we dat niet, want de andere EU-lidstaten deden bijzonder weinig moeite om een openlijk standpunt in te nemen. De Nederlandse regering stelt tot zijn scha en schande vast dat goede kompaan Groot-Brittannië niet langer lid is van de EU.

Er is echter meer aan de hand. Door zijn stugge houding riskeert de Nederlandse regering een oud dispuut op te rakelen, waar men in Den Haag liever zedig over zwijgt. Hoe spaarzaam Nederland omgaat met zijn openbare financiën in vergelijking met de zuidelijke EU-lidstaten is voor discussie vatbaar. In ieder geval is een deel van die ‘spaarzaamheid’ op allesbehalve zuinig beheer gebaseerd.

Nederland, zijn windmolens, zijn brievenbusbedrijven

Nederland is al jaren een fiscaal paradijs voor buitenlandse bedrijven, die voor een appel en een ei een postbusadres betalen in Nederland, wat hen toelaat geen of nauwelijks belastingen te betalen in andere EU-landen waar hun echte economische activiteit plaatsgrijpt. Opeenvolgende Nederlandse regeringen voelen er niets voor om dat dossier terug aan de oppervlakte te brengen.

Daarentegen zijn een aantal bewuste Nederlanders reeds jaren actief om deze wanpraktijken in de openbaarheid te brengen. Reeds in 1973, tijdens de eerste grote oliecrisis, richtten een aantal kritische Nederlanders de Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO) op, een “kritisch, onafhankelijk kenniscentrum, zonder winstoogmerk, gericht op multinationals”. SOMO publiceert grondig onderzochte en onderbouwde rapporten over de manieren waarop de Nederlandse regeringen het eigen grondgebied inzetten om fiscale inkomsten van andere EU-lidstaten af te snoepen.

Je kan je afvragen waarom daar tussen de EU-lidstaten zo weinig commotie over is. Dit kan omdat grote bedrijven in andere EU-lidstaten er baat bij hebben én omdat meerdere landen identiek hetzelfde doen. Luxemburg is binnen de EU naar verhouding nog erger, maar heeft desalniettemin een kleinere impact dan het veel grotere Nederland. Nederland is niet uniek, maar is wel pionier, voorloper en leider.

Economische overmacht is de echte olifant in de kamer

De noordelijke sterke economische staten gebruiken hun macht om de zwakkere economieën van het zuiden hun wil op te leggen. Hoe absurd en immoreel dit allemaal is, blijkt onder meer uit het feit dat Nederlandse bedrijven buurland België gebruiken om zo eveneens fiscale voordelen te halen.

Wat dit immorele gedrag zo schrijnend maakt, is dat het allemaal perfect wettelijk is. De betrokken bedrijven doen hun best er zeer discreet over te blijven – waarom, ze doen toch niets onwettelijk? – maar geheim is hun activiteit niet.

De gewone Nederlanders weten er amper iets over en hebben er niets aan, want van deze extra-inkomsten zien ze nooit iets. Rapporten van SOMO komen af en toe in de Nederlandse media aan bod. Ze worden echter nooit hoofdpunten, laat staan dat de media er een strijdpunt van maken.

El Dorado, het gouden paradijs

Een en ander kwam wat meer in het nieuws vijf jaar geleden. In januari 2015 kon de linkse partij Syriza in Griekenland een regering vormen. Minister van Financiën Janis Varoufakis wilde ondermeer op de agenda zetten dat noordelijke EU-lidstaten – in hoofdzaak Nederland – aanzienlijke fiscale inkomsten van Griekenland afroomden.

Toenmalig minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem (PvdA¹) was voorzitter van de Eurogroep, het informele orgaan waar de behandeling van de schuldenlast van de EU-lidstaten werd (en nog steeds wordt) bedisseld. Geruggesteund door zijn Duitse collega Wolfgang Schaüble liet hij er geen twijfel over bestaan. Dergelijke onderwerpen zouden niet aan bod komen.

SOMO publiceerde toen een rapport, waaruit bleek dat het Canadese bedrijf El Dorado Gold voor zijn goudmijnexploitatie in Griekenland geen belastingen betaalde. Het bedrijf kan profiteren van de lakse fiscale regels in Nederland om zo helemaal geen belasting te betalen op zijn winsten. El Dorado Gold veroorzaakt met zijn goudmijn bovendien zware milieuschade en schendt de elementaire rechten van de plaatselijke bevolking, waarvoor het bedrijf geen enkele verantwoordelijkheid neemt.

“Niets aan de hand, volkomen wettig”

Geconfronteerd met het SOMO-rapport antwoordde staatssecretaris voor Financiën Eric Wiebes laconiek dat de bevindingen van het rapport volledig accuraat zijn. Alles is echter volkomen wettig. Net als zijn baas, minister van Financiën Dijsselbloem, zag hij er geen graten in. Andere grote bedrijven als BMW, Coca-Cola, Bosch, Dole en Footlocker maken eveneens gebruik van Nederlandse fiscale postbusadressen. Meerdere beroemde muzikanten volgen hun voorbeeld, onder meer U2 en de Rolling Stones.

Met dit soort praktijken steelt de Nederlandse overheid de facto belangrijke inkomsten voor de Griekse bevolking. Ook Spanje, Italië en Portugal hebben redenen te over om Nederland hierover met de vinger te wijzen.

Het Europees Parlement (EP) weidde aan deze praktijk een speciale onderzoekscommissie. Eva Joly, Frans groen Europarlementslid, verklaarde in 2015: “Het wordt tijd dat de Nederlandse burgers beseffen hoe hun regeringen al decennia op industriële schaal diefstal plegen”. De Europese Commissie deed met het onderzoeksrapport wat het meestal doet met alle initiatieven van het EP: niets.

In a nut’shell’

Nederland beperkt deze praktijk niet tot andere EU-lidstaten. Een belastingverdrag met voormalige kolonie Indonesië laat Nederlandse en buitenlandse multinationals toe nauwelijks belastingen te betalen op hun investeringen in Indonesië. Volgens SOMO is “het belastingverdrag tussen Indonesië en Nederland één van de meest gunstige op het gebied van bronbelastingen. De gebruikte tarieven behoren tot de laagste ter wereld. Indonesië heeft tussen 2002 en 2015 ongeveer 24 miljoen euro misgelopen”.

In totaal heeft Nederland ongeveer 18.000 brievenbusmaatschappijen. Terwijl Nederland fiscale inkomsten afroomt van andere landen, laat het tegelijk toe dat grote Nederlandse multinationals als Shell nauwelijks belastingen betalen. In 2018 alleen liet de Nederlandse regering zo 893 miljoen euro liggen.

Waarom dit alles wordt getolereerd door de andere EU-lidstaten? Omdat ze het er mee eens zijn. Nogmaals, economisch sterke EU-staten gebruiken hun machtspositie om de armere economieën in het zuiden af te dreigen. Bovendien hebben de eigen bedrijven in de andere EU-lidstaten alle belang bij deze gang van zaken. Zij lobbyen uitgebreid bij de politieke instellingen in eigen land en bij de Europese instellingen om dit zo te houden.

Het is in België niet veel  beter

Ook in België betalen grote bedrijven nauwelijks belastingen. België en andere EU-lidstaten zullen met andere woorden Nederland nooit aanvallen over deze praktijk. De Nederlandse regering heeft dit keer gewoon slecht ingeschat hoe ze zoals voorheen hun wil konden opleggen aan landen als Spanje en Italië. Ze waren even te eerlijk over hun ware motieven. Dat hoort niet.

Nederland verontschuldigt zich nu over een “gebrek aan empathie” en zal het coronafonds niet langer tegenhouden. Na de Brexit staat het land alleen met zijn harde neoliberale discours. Dat moet voortaan even anders. Ten gronde verandert er echter niets. Deze fiscale wanpraktijken gaan door.

Zei daar iemand ‘spaarzaamheid en solidariteit’?

 

Bronnen:

Nederland loopt steeds verder uit de pas in aanpak belastingontwijking

Door schulden geteisterd Griekenland dupe van belastingontwijking via Nederland

Het belastingverdrag Indonesië-Nederland is een van de grootste belastinglekken van Indonesië

Nederland verliest weer €893 miljoen in 2018

“België, (nog steeds) belastingparadijs voor de rijken, fiscale hel voor de werkende bevolking”

Lauwe reacties op Nederlandse ‘gift’

 

Note: