Ook voor zijn vierde roman vindt Édouard Louis (°1992) inspiratie in zijn getormenteerde jeugd als niet aanvaard homoseksueel in een disfunctioneel arbeidersgezin dat permanent op de grens van de armoede leefde. Net als zijn vorige boeken is dit portret van zijn moeder zeer intiem, hard en confronterend.

Amper 17 jaar oud ziet zij de dromen van haar jeugd reeds gefnuikt door een ongeplande zwangerschap. Voor ze goed beseft waar ze aan begint, zit ze twee jaar later reeds vast in een destructieve, gewelddadige en liefdeloze relatie met een brutale man en de zorg voor een tweede baby.

Na de scheiding denkt ze de ware gevonden te hebben tot ook die tweede man, de vader van de auteur, een dronken nietsnut blijkt, die zijn geld opdoet aan drinken op café en verder zijn tijd verspeelt aan zitten voor de tv.

Drie kinderen later (Eddy = Édouard en een jongere broer/zus tweeling), is haar leven opnieuw herleid tot de dagelijkse routine van opstaan, eten klaarmaken, kuisen, wassen, boodschappen, avondmaal, tv en slapen. Twintig jaar doet zij er over om haar man het huis uit te zetten, zelf een baantje te zoeken en uiteindelijk, wanneer de tweeling 18 is, alleen te verhuizen, niet naar de dichtstbijzijnde stad Abbeville maar naar het verre Parijs.

Van Hallencourt naar Parijs

Édouard Louis beschrijft in zijn typische realistische stijl de ‘strijd’ en de ‘metamorfose’ die zijn moeder doormaakt, van het dorpje Hallencourt in de vallei van de Somme naar de grootstad Parijs waar ze nu woont. Na mijmeringen bij een foto van zijn moeder op vermoedelijk 18-19-jarige leeftijd – een selfie avant la lettre – beschrijft hij zijn wanhopige pogingen om voor haar zijn ware seksuele aard verborgen te houden.

“Ik was het zo gewoon haar thuis ongelukkig te zien dat geluk op haar gezicht me een schandaal leek, een bedrog, een leugen die zo snel mogelijk moest ontmaskerd worden.” Net als zijn broers en zussen slaagt Eddy er niet in om liefdevol met zijn moeder om te gaan.

Meer nog dan het fysieke geweld van zijn vader en zijn broer (die elk van zijn frequent wisselende partners mishandelt) ligt het mentale geweld als een vuile, drukkende mist over het leven in het gezin Bellegueule.

Eddy kan vluchten in zijn hogere studies, de enige in zijn gezin die daar geraakt, vervreemdt, gaat andere minder rauwe taal gebruiken, stoot daarmee zijn ouders, broers en zussen nog meer af en beslist zijn familienaam weg te gommen en voortaan door het leven te gaan als Édouard, familienaam Louis.

Wat een definitieve breuk met zijn moeder lijkt te worden, komt uiteindelijk toch min of meer goed, wanneer zijn moeder eindelijk de stap zet weg uit de gevangenis van haar gezin. Het is niet zozeer dit verhaal op zich, maar de manier waarop Édouard Louis dit weet neer te schrijven die je doet verder lezen.

Met deze korte roman borduurt hij verder op de thematiek van zijn vorige boeken. Hij ontkent het familiale geweld niet, maar graaft verder naar de échte oorzaken van die ellende. Zelfs zijn vader, hoezeer hij hem ook veracht, is volgens hem niet schuldig aan de gevolgen van sociale discriminatie die de maatschappij hem, zijn collega’s op het werk, zijn buren en zijn gezin oplegt. Daar en nergens anders zitten de echte wortels van het geweld, in de werkloosheid, de minachting, de nog altijd strakke segregatie van de sociale klassen.

Zonder een expliciet politiek woord te zeggen, schreef Édouard Louis andermaal een zeer politiek boek. Is deze maatschappij wel menswaardig? Voor deze mensen is elke nieuwe Franse regering een te vrezen nachtmerrie. Welke bedrijven en welke overheidsdiensten gaan nu weer dicht? Welke lijnen van het openbaar vervoer worden nog afgeschaft? Hoeveel procent gaat er weer af van de al magere sociale toelage? En hoeveel gaan de prijzen van voeding ondertussen stijgen?

Het echte geweld zit in de barslechte werkomstandigheden in de fabriek, in de lage lonen, in de te dure gezondheidszorg die dan maar word uitgesteld met uiteindelijk catastrofale gevolgen, in de slechte woningen, de te krappe behuizing waar studeren voor kinderen onmogelijk is, in de vuile straten van de door de politici verwaarloosde arbeiderswijken, in het visuele geweld van de consumptiemaatschappij die met agressieve reclame voortdurend uitschreeuwt wat deze mensen niet kunnen bereiken, in de dubbele discriminatie van vrouwen als lid van hun sociale klasse én als vrouw, in de desinteresse van de politie om huiselijk geweld ernstig te nemen …

Édouard Louis wil geen literatuur die alleen maar beschrijft of observeert. Hij wil de literatuur een geweten schoppen. Dat doet hij echter niet alleen via zijn romans. Hij neemt standpunten in, debatteert, schrijft opinies, geeft interviews. Bij de laatste Europese verkiezingen steunde hij de lijst van La France Insoumise (vrij vertaald: ‘niet onderworpen Frankrijk’) van links politicus Jean-Luc Mélenchon.

En daarenboven is Édouard Louis gewoon een zeer getalenteerd schrijver. Dit is zonder meer mooie literatuur. Strijd en metamorfose van een vrouw kan je perfect als enig boek lezen, maar persoonlijk zie ik zijn oeuvre als een geheel.

Je leest meer in zijn verhaal wanneer je ook zijn andere boeken uit hebt. Trouwens, wie een van zijn boeken uit heeft, wil gegarandeerd meer. Tot bewijs van het tegendeel, is dit een auteur die je telkens weer bestelt, zodra je verneemt dat hij een nieuw boek uit heeft.

Deze recensie is gebaseerd op de Franstalige versie (vertaalde citaten door LV). Op 12 september komt Édouard Louis naar Manifiesta in Oostende.

Édouard Louis. Combats et métamorphoses d’une femme. Seuil, Paris, 2021, 120 pp. ISBN 978 2 02 131254 6

Édouard Louis. Strijd en metamorfose van een vrouw. De Bezige Bij, 2021, 80 pp. ISBN 978 9 40 319850 7

Ook de andere romans van Edouard Louis werden vertaald door De Bezige Bij:

Weg met Eddy Bellegeule (2017) (En finir avec Eddy Bellegeule)

Geschiedenis van geweld (2017) (Histoire de la violence)

Ze hebben mijn vader vermoord (2018) (Qui a tué mon père?)