Sinds 2010 woont Sven Tuytens als VRT-correspondent in Spanje. Hij schrijft over zijn nieuwe thuisland ook wel eens meningen neer op deze website. Zijn boek ‘Groeten uit Spanje’ bundelt elf jaar ervaring met dit fascinerende land. De clichés herleidt hij gevat tot hun ware dimensie. Zijn informatieve boek brengt geschiedenis en actualiteit samen. Spanje, zoveel meer dan een zonnige vakantie aan een of andere costa.

De titel van Sven Tuytens’ boek Groeten uit Spanje klinkt de volgers van DeWereldMorgen.be zeker bekend in de oren. In 2015 bracht Bruno Tersago zijn Groeten uit Griekenland uit. Er zijn wel meer gelijklopende verhaallijnen tussen beide boeken dan de titel.

Bruno woont al eenentwintig jaar in Griekenland, Sven al elf jaar in Spanje. Via zijn blog kwam Bruno op deze website terecht en werd hij tevens occasionele VRT-stem ter plaatse. Naast persoonlijke parallellen doorlopen beide boeken een gelijkaardig politiek-economisch parcours, hoe verschillend beide mediterrane landen ook zijn.

Tersago’s Groeten verschenen toen Griekenland in 2015 in het oog van de orkaan terechtkwam van een driekoppige draak, de trojka van Europese Commissie (EC), Europese Centrale Bank (ECB) en Internationaal Muntfonds (IMF).

Spanje was een van die vier vermaledijde PIGS-landen (de zeer onfrisse, ronduit racistische afkorting voor Portugal, Italië, Griekenland, Spanje) waarvan toen werd voorspeld dat ze de Griekse weg zouden opgaan (zie “Groeten uit Griekenland”, onthullend portret van het echte Griekenland).

Sven Tuytens daarover in zijn boek: “Europa is geen gemeenschap waar het welzijn van haar burgers prioritair is, maar een financiële constructie waar het noorden minachtend op het zuiden neerkijkt.”

Tweemaal een historische regering

Spanjaard Pablo Iglesias, toen oprichter van het amper één jaar oude Podemos (‘wij kunnen’), bezocht zijn ideologische kompaan Alexis Tsipras tijdens de Griekse verkiezingen begin 2015, die Syriza de regeringsmacht bezorgden.

Tsipras’ regering was een historische breuk met 42 jaar onafgebroken bestuur door de conservatieve partij Nieuwe Democratie of de sociaal-democratische PASOK na de ondergang van de militaire dictatuur in 1973.

Syriza heeft sindsdien bijna alle steun bij andere linkse krachten in de EU verkwanseld. De genadeloze hakbijl van de trojka deed de rest (zie talrijke artikels daarover op deze website).

Spanje wordt sinds 13 januari 2020 eveneens bestuurd door een historisch ongeziene regering. Voor het eerst sinds de val van de fascistische dictatuur (of die werkelijk ‘gevallen’ is kan betwist worden) in 1975 wordt Spanje niet meer bestuurd door één partij, afwisselend de conservatieve Partido Popular (‘volkspartij’ PP) en de Partido Socialista Obrero Español (Spaanse socialistische arbeiderspartij PSOE) maar door een coalitie, bovendien is deze coalitie een eveneens ongeziene minderheidsregering.

De PSOE en Podemos houden het voorlopig vol, zij het sinds enkele maanden zonder Iglesias, die de politiek verlaten heeft. Over de redenen waarom gaat dit boek.

De regering van eerste minister Pedro Sánchez kan de eerste echt linkse regering genoemd worden sinds de laatste democratische regering voor de burgeroorlog (1936-1939). Ideologisch is die vergelijking wat vergezocht, maar zo denken de PP, de nieuwrechtse Ciudadanos (‘Burgers’) en het extreemrechtse Vox er wel over.

Spanje heeft aan de westelijke Europese zijde van de Middellandse Zee de voorbije jaren heel wat stormen doorstaan, maar het Griekse debacle bleef het land bespaard. Hoewel … Sven Tuytens laat dat andere Spanje, het échte, ruim aan bod komen in 17 thematische hoofdstukken.

De Spaanse taal

Grieks is voor de meeste Noord-Europeanen een brug te ver, maar Spaans is als Romaanse taal verwant aan Frans en Italiaans toegankelijker, niet dat Spanjaarden het de bereidwillige buitenlander gemakkelijk maken. Sven stelt vast dat Spanjaarden zeer snel spreken, niet alleen nieuwslezers op tv, zowat iedereen doet het.

Ze vinden het best simpatico wanneer je hen in hun taal kan aanspreken, maar het eigen tempo vriendelijk aanpassen aan de gast hoort er niet bij. Het is een ervaring die ik kan delen. Ik begrijp het trage Latijns-Amerikaanse Spaans veel beter. In Spanje hoor je bovendien altijd en overal luid te spreken …

Die taalsnelheid van de autochtone Spanjaard blijft voor Esbén¹ zelfs na elf jaar een probleem, dat hem er ondermeer van weerhoudt uitnodigingen voor debatten op tv of radio te aanvaarden en zich tot interviews te beperken.

Als flamenco² wordt hij regelmatig gevraagd voor zijn ideeën over Catalonië, want in Spanje denkt blijkbaar iedereen dat alle Vlamingen voor Vlaamse onafhankelijkheid zouden zijn. Niet dus, maar het toont wel aan hoe perceptie via de media wordt gecreëerd door een vocaal zeer agressieve minderheid – in België én in Spanje.

Geen evidente verhuis, tijdens een depressie

Het was voor Sven allesbehalve evident om in 2010 naar Spanje te verhuizen. “De economische crisis was in 2010 verre van voorbij”. Na de enorme bouwwoede volgde de ineenstorting en bleven enorme aantallen woningen in diverse staten van afwerking onbewoond, terwijl tegelijkertijd het aantal thuisloze armen spectaculair toenam, de logica van het heersende economische systeem.

“Jeugdwerkloosheid rondde de kaap van vijftig procent … Voor het eerst sinds de jaren 1950-1960 was de emigratie uit Spanje groter dan de remigratie naar Spanje … Toen verlieten laaggeschoolden het land, nu zijn het vooral hoger opgeleide jonge mensen …”

Spanje is buiten de twee enorme stedelijke agglomeraties Madrid en Barcelona en een aantal grotere steden een leeg land. In het diepe binnenland zijn nauwelijks andere dan Noord-Europese ‘niet-Spanjaarden’ aanwezig. In dat lege achterland slaat de economische depressie net zo genadeloos toe als in de steden.

“In 2019 waren maar liefst 8.131 gemeenten met uitsterven bedreigd … Vandaag staan in het lege Spanje niet enkel huizen en boerderijen te koop, er worden zelfs hele gehuchten aangeboden. Naar schatting zijn er 3.000 dorpen en gehuchten verlaten … Vandaag leeft 80 procent van de Spanjaarden in de stad.”

Koffiezetmachine op krediet

In de steden is het niet veel beter. “Mijn buren hadden niet enkel hun huis, maar gewoon alles op krediet gekocht: van de auto’s, de broodrooster, de mobiele telefoons, de koffiezetmachine tot de dure palmboom in de tuin. Door ver uit de buurt van de bankiers te blijven, waren wij de rare vogels in de straat. Met één enkele, tien jaar oude auto waren wij een uitzondering.”

“Bij middenklassers is het in Spanje niet zo moeilijk te raden wie rechts of links stemt. De conservatieve stemmer kan je gemakkelijk herkennen aan zijn of haar dresscode.” (Voor meer uitleg, lees Groeten uit Spanje).

Spanje heeft tevens een zeer eigen begrafeniscultuur, een erfenis van de Moros. Het is er “de gewoonte om doden binnen de 48 uur te begraven of te cremeren”. De dodenwakes tijdens die twee dagen zijn “een mooi afscheidsritueel, waarbij het gemeenschapsgevoel waar Spanjaarden zo van houden centraal staat”.

Het dagelijks ontbijt beperkt zich tot een kop koffie. Niet te verwonderen dat iedereen tegen elf uur “begint te rammelen van de honger”. Bovenop de economische depressie kwam de pandemie. Duizenden zaken gingen over de kop. “Enkel de bars zijn overeind gebleven. De Parijse cafés zijn misschien stijlvoller dan die van Madrid, maar als klant ben je in Madrid beter af.”

In het boek van Sven Tuytens ook een hoofdstuk over het stierenvechten. Controversieel onderwerp, of je de auteur volgt, hangt grotendeels af van het standpunt dat je als lezer toch al had.

Spaanse vrouwenrechten

Een thema dat Spanje strak verdeelt over de links-rechtse breuklijn zijn de vrouwenrechten. Spanje heeft nog steeds een archaïsch rechtssysteem, erfenis van de fascistische Franco-dictatuur, die tot vandaag nog niet verteerd werd.

Vox wil zo ver gaan als de staat Texas op dit vlak: een totaalverbod op abortus na de zesde week zwangerschap (wanneer de meeste vrouwen nog niet eens doorhebben dat ze zwanger zijn), zélfs voor incest en verkrachting.

Een brutale groepsverkrachting in Pamplona (de stad van de stierenstampede door de straten) met onweerlegbare videobewijzen die de daders zelf op sociale media hadden verspreid leidde aanvankelijk tot een lichte straf.

Er was volgens de rechter geen sprake van ‘verkrachting’ want het slachtoffer had ‘geen weerstand geboden’ en was bovendien ‘dronken’. Dat het meisje verlamd was van doodsangst telde blijkbaar niet.

Een golf van verontwaardiging leidde tot ‘de grootste vrouwendemonstratie in de geschiedenis’ tegen dit walgelijke vonnis. Na 8 maart 2018 keerden de PP en Ciudadanos eindelijk hun kar – uit electorale overwegingen, niet uit principiële overtuiging. De daders werden uiteindelijk na jaren procederen tot 15 jaar veroordeeld.

De extreemrechtse partij Vox spreekt er nog steeds schande over … niet voor het slachtoffer, want zelfs het eerste vonnis was volgens de partij te zwaar. Het zegt iets over de politieke verzieking dat een politieke partij openlijk dergelijke meningen kan/durft uiten. Lees zeker ook het schrijnende verhaal van Ana Orantes.

Een onverwerkt verleden

Een aantal verhalen kwam eerder al aan bod op deze website (zoals de kwestie van een muurschildering in Madrid). Sven Tuytens gaat er in dit boek dieper op in.

Zoals in België wordt gediscussieerd over straatnamen en standbeelden van Leopold II en andere iconen van de kolonisatie, woedt in Spanje een veel heviger debat over de erfenis van Franco. In feite kan je niet over ‘debat’ spreken. Vox wil de andere kant op, weer de dictator in ere herstellen en democratisch verkozen politici van voor de Burgeroorlog uit het straatbeeld verwijderen …

Ondertussen is er die andere realiteit. In Andalucía schakelen werkloze jongeren massaal over naar drugshandel en mensensmokkel. De vluchtelingenproblematiek verdeelt de Spanjaarden en de klimaatramp dreigt van twee derde van Spanje een uitgedroogde woestijn te maken.

Spanjaarden voelen zich ondanks hun afkeer van Afrikaanse migranten geen Europeanen. Die leven volgens hen ten noorden van de Pyreneeën. Sven Tuytens: “Het is volgens mij een illusie te denken dat de Spanjaarden gewoon een ander Europees volk zijn. Ze zijn eerder een ‘apart’ volk”.

Hij trekt naar dorpjes in het uiterste zuiden van Andalucía waar een eigen Berber-cultuur stand houdt. En Spaans is dan wel een Indo-Europese taal van de Romaanse familie, ongeveer acht procent van het Spaanse woordenboek zijn Arabische leenwoorden. Madrid is waarschijnlijk de enige EU-hoofdstad die ooit door ‘moren’, moslims dus, werd opgericht.

Moros y cristianos

In het Andaloesische dorpje Setenil de las Bodegas kon ik enkele jaren geleden Moros y cristianos meemaken, een jaarlijkse herdenking van een gedeelde culturele erfenis. Wat me opviel was dat de talrijke figuranten van beide zijden even respectvol werden geportretteerd door de deelnemende figuranten.

Ik had vanuit mijn vooringenomen onwetendheid verwacht dat de moros de slechten zouden zijn. Welke Belg weet trouwens dat er in eigen land nog altijd twee zeer actieve Spaanse broederschappen van Huelva bestaan, in Brussel en in Vilvoorde.

“In een land waar in de jaren 1870 al een onderwijssysteem bestond dat een kritische geest en vrijheid bij het leren bevorderde, wil een politieke partij die homohaat, antifeminisme en xenofobie aanwakkert terug naar een onderwijs met traditionele rolpatronen voor mannen en vrouwen, geschoeid op het nationaal-katholicisme van Franco.”

En altijd grappig om Spanjaarden te verduidelijken dat de monsterhit E viva España van schlagerzanger Manolo Escobar de vertaling was van een Vlaams hitje, in 1971 gecomponeerd door Leo Caerts en Leo Rozenstraeten (de weinige Spanjaarden die het wel weten denken dat Samantha een Duitse zangeres is, Duits en Nederlands – I know, the horror! – klinken in Spaanse oren hetzelfde).

Een ontdekkingsreis door Spanje

Er staat teveel in dit boek om het samen te vatten. De lezers kunnen het zelf ontdekken door Groeten uit Spanje te lezen.

Hier vind je meer over hoe het leven was onder de Guardia Civil van Franco, over ‘het wonder van Benidorm’, de bakermat van het Spaanse costa-toerisme en de Noordelijke ‘goede’ migratie naar Spanje, waarom Spanjaarden met een verkeerde klok leven en de lotgevallen van de laatste Belgische nazi-collaborateur in ballingschap.

Waarom weten Spanjaarden verbazend weinig over buurland Portugal? Wat kenmerkt voetbal in Barcelona en wat is het verschil tussen Atlético Madrid en Real Madrid? Verbaas je over het totale gebrek aan respect voor het privéleven van bekende Spanjaarden, over de ingewikkelde Catalaanse knoop en aanschouw de ontaarding van het toerisme in Barcelona.

Verder komen nog de steeneik (Quercus Ilex), schapenhoeders en de dreigende woestijnvorming aan bod en de toenemende bosbranden, de zuidelijke serrewoestijnen voor onze spotgoedkope groenten (zie de Netflix-serie Mar de Plástico), het drama van de kleine Julen Roselló, koning jager (Vox wil de jacht een onderdeel van de lessen maken in het openbaar onderwijs), de beer Mitrofan, Juan Carlos I en zijn Corinna, de politieke graaicultuur, Ceuta, Melilla en… de Westelijke Sahara, de sluipende privatisering van het onderwijs (Vlaams minister van onderwijs Weyts noemt dat ‘besparen om het beter te doen’) en leerkrachten Frans die geen eenvoudig gesprek in het Frans aankunnen.

Lees hier waarom een veldslag in het Belgische Gembloux op 31 januari 1578 in Spanje elk jaar wordt herdacht, compleet met re-enactment door gekostumeerde soldaten, de Tercios de Flandes (de derden van Vlaanderen). De rechtse krant ABC noemde hen in 2020 nog ‘een gedisciplineerd leger’. Voor meer informatie, nogmaals, zie het boek. Vox vierde zijn verkiezingsoverwinning van 2019 met een ‘patriottisch glas’ op deze dappere Tercios.

Zeer pakkend is het tragikomische verhaal van dokter Ernesto Capará over het ziektebriefje van een van zijn patiëntes. Ontdek Emilio Silva en Santiago Macias en frons de wenkbrauwen over de Whatsappgroep van generaal Francisco Beca. Leer bij over ‘de generatie van de hongerjaren’, die nu haar met hard werken verdiende pensioentje ziet verloren gaan sinds de crisis van 2008.

Sven Tuytens houdt van zijn tweede vaderland, de Spanjaarden die hem elke dag opnieuw blijven verrassen, met hun gastvrijheid, hun gemeenschapsgevoel. Net daarom is hij ook kritisch. Hij wil de lezers het échte Spanje tonen. Zijn kritiek is doorspekt met humor, soms cynisch, maar nooit respectloos.

Wie liever in gelukzalige onwetendheid aan de costa’s wil zonnen of kuieren over de Ramblas in Barcelona heeft hier niet veel aan. Voor wie het echte Spanje wil ontdekken – en er uiteindelijk veel meer van zal genieten dan de turistas – heeft met Groeten uit Spanje een klein goudmijntje in handen.

Met een niet te versmaden nawoord van Vincent Scheltiens-Ortega.

 

Sven Tuytens. Groeten uit Spanje. EPO, Antwerpen, 2021, pp. 240. ISBN 978

Sven Tuytens publiceerde eerder Las mamás belgas (2017), zie 80 jaar later erkenning Belgische en Nederlandse strijdsters Spaanse Burgeroorlog.

 

Notes: