Volgens VUB-klimaatwetenschapper Wim Thiery leven we nu in het cruciale decennium voor de aanpak van de klimaatcrisis. DeWereldMorgen.be vroeg hem naar zijn evaluatie van de voorbije klimaatconferentie COP26 in Glasgow.

‘We kunnen COP26 in Glasgow best evalueren in de context van alle klimaatconferenties die er de voorbije 26 jaar aan zijn voorafgegaan. In die reeks is COP21 in Parijs het meest historische moment. Daar werd eindelijk afgesproken om de opwarming van de gemiddelde wereldtemperatuur te beperken tot ruim onder 2°C tegen 2100 en om inspanningen te leveren die de stijging beperken tot 1.5°C.’ *

‘In Parijs werd ook de methode afgesproken om dat doel te realiseren. Sindsdien stelt elk land zijn nationaal klimaatplan op, waarin wordt uitgelegd hoe het zijn bijdrage zal leveren aan deze wereldwijde doelstelling. De ‘nationally determined contributions’ (NDC) zijn de kern van het Klimaatakkoord van Parijs. Daar werd tevens beslist dat de NDCs om de vijf jaar worden geëvalueerd én dat een bijstelling alleen een hogere ambitie kan weergeven.’

‘Een groep wetenschappers over de hele wereld maken een assessment op van deze klimaatplannen. Na Parijs hebben zij uitgerekend dat als de voorliggende beleidsplannen effectief worden uitgevoerd, we gaan naar een gemiddelde opwarming tussen 2,6 en 3,1°C. Die plannen moet je echter ook vergelijken met het échte, effectief uitgevoerde beleid, dat minder ver gaat dan deze plannen. Dat gaf tot voor kort een prognose van 2.3 tot 4.1°C. Dit permanent bijgestelde onderzoek kan je volgen op de Climate Action Tracker.’

‘We zijn nu vijf jaar na COP21. Glasgow COP26 is het eerste evaluatiemoment  van de afgesproken klimaatplannen sinds de COP in Parijs. De EU heeft als antwoord zijn Fit for 55 Package, een plan voor de reductie met 55 procent van de uitstoot van alle broeikasgassen tegen 2030, 15 procent hoger dan de vorige doelstelling van 40 procent.’

‘Als alle nieuwe klimaatplannen zouden worden uitgevoerd gaan we naar een temperatuurstijging van 2,4°C. Het echte beleid daarentegen brengt ons nog hoger, naar 2,7°C, ruim onvoldoende. Er zit met andere woorden een kloof tussen de op tafel gelegde plannen en het échte beleid, dat wat concreet wordt gedaan. De plannen zijn dus wel beter dan het uitgevoerde beleid, maar eveneens onvoldoende.’

‘Je kan met andere woorden niet van een groot succes spreken. Er is vooruitgang, de doelstellingen worden ambitieuzer. Maar wetenschappelijk gezien moet de CO2-uitstoot halveren tegen 2030 om de 1.5°C doelstelling in het vizier te houden. De daling moet dus effectief nu ingezet worden, met concrete beleidsbeslissingen.’

Voortaan jaarlijks te evalueren

‘Dit is het cruciale decennium. We kunnen dus niet opnieuw 5 jaar wachten alvorens te re-evalueren. Daarom heeft de Glasgow COP26 beslist voortaan jaarlijks te evalueren, reeds tijdens COP27 in Sharm-el-Sheikh (Egypte).’

‘De doelstelling van 1,5°C ligt in coma. Glasgow was een reanimatiepoging. Een deel van de experten stelt dat we dit streven kwijt zijn. Een ander deel ziet positieve elementen in de nieuwe NDC’s. Er zijn nieuwe spelregels, onder meer voor het berekenen van de gegevens. Het is niet langer mogelijk dat bijvoorbeeld herbebossingen dubbel worden geteld door bedrijven, terwijl de landen zelf dat ook nog eens tellen.’

‘In grote lijnen wordt de C02-uitstoot voor 90 procent veroorzaakt door de fossiele brandstoffen aardolie/aardgas/steenkool, 10 procent is een gevolg van ontbossing. De doelstelling is nu Net Zero uitstoot. Dat moet verduidelijkt worden want daar bestaan misverstanden over.’

Net Zero uitstoot

‘Net Zero staat niet voor een nuluitstoot, maar voor een laag niveau van uitstoot dat wordt gecompenseerd door allerlei mechanismen, gaande van herbebossing over energiegewassen tot allerlei technologische oplossingen. De boodschap is echter duidelijk: de fossiele brandstoffen moeten er uit willen we dit doel halen, want het potentieel van de negatieve emissietechnologieën is beperkt. Dit plaatst ons voor grote uitdagingen. Het massaal telen van energiegewassen is bijvoorbeeld niet te verzoenen met de voedselvoorziening en het watergebruik.’

‘Oorspronkelijk stond het principe van phase-out van steenkool in de ontwerptekst. Dat is onder druk van India een phase-down geworden, bovendien zonder einddatum en zonder afgesproken snelheid. Op dat vlak is de klimaatconferentie dus tegengevallen.’

LV: India en China eisen nog jaren het recht op steenkoolontginning omdat zij het westerse ontwikkelingsniveau willen behalen. China is echter tegelijk de grootste investeerder ter wereld in hernieuwbare energie. Australië voert nog steeds massaal steenkool uit naar China. China produceert goederen die wij kopen, maar de vervuiling van die productie rekenen we China aan. Bovendien, Chinezen en Indiërs vervuilen per persoon gemiddeld nog altijd veel minder dan de gemiddelde Europeaan of Amerikaan. Is het dan wel eerlijk om onze normen aan hen op te dringen, terwijl wij zelf onze industrialisering en ontwikkeling de voorbij eeuw hebben verwezenlijkt met alle vervuilende middelen die we nu willen afschaffen?

‘Inderdaad, maar juist daarom moeten wij hier extra aandacht hebben voor deze bezwaren en zoeken naar specifieke oplossingen voor de ontwikkelingslanden. De wetenschapswereld is daar reeds van bewust. De politieke wereld moet echter nog over de brug komen, bijvoorbeeld met zware financiële steun aan deze landen.’

African leapfrog

‘Er zijn immers mogelijkheden om het anders aan te pakken, zonder fossiele brandstoffen. Daar wordt al wetenschappelijk onderzoek naar gedaan. Afrika heeft nog altijd een zeer lage elektrificatiegraad. Die gaat de komende decennia flink aangroeien.’

‘Het continent moet echter niet noodzakelijkerwijze hetzelfde pad volgen als Europa via de vervuilende fossiele brandstoffen. Trouwens, de ontwikkelingslanden zetten nu al hun achterstand om in een voordeel. Neem de telefonie. In grote delen van Afrika werd nooit de enorme infrastructuur van landlijnen gebouwd. Daar hebben ze nu wel een volledig gsm-netwerk.’

‘Hetzelfde kan perfect met energie. Afrika kan een leapfrog (haasje-over) doen over onze vervuilende energiesystemen direct naar hernieuwbare energie. In West-Afrika is een groot potentieel aan waterkracht, zowel van de rivieren als van waterreservoirs. Andere delen van Afrika hebben dan weer een enorm potentieel voor wind- en/of zonne-energie.

‘Je kent de klassieke argumenten tegen zon, wind en water. Wat als de zon niet door de wolken schijnt, wat als er geen wind is, wat als het niet regent?’ Terechte vragen in Afrika met zijn regen- en droge seizoenen. In plaats van alleen te investeren in waterkracht als enige energieproducent, kan je waterkracht inzetten als buffer voor wind- en zonne-energie.’

‘Daarom wordt een geconnecteerd stroomnetwerk gebouwd, de West-African Power Pool, waarbij tijdens het droge seizoen de wind en de zon van de Sahara de stroom levert en tijdens het regenseizoen doen de waterkrachtcentrales dat.’

‘In Oost-Afrika moet hetzelfde worden gedaan. Daar dreigt nu een groot conflict tussen Egypte en Soedan enerzijds en Ethiopië anderzijds over de Grand Ethiopian Renaissance Dam op de Blauwe Nijl. Als die het hele jaar door continu zou gaan werken voor stroomvoorziening in Ethiopië wordt de volledige seizoenscyclus van de Blauwe Nijl stopgezet. We kennen allemaal nog de geschiedenislessen over de wassende Nijl die bij zijn seizoensoverstromingen vruchtbare grond en water afzet op de landbouwgronden naast de rivier in Egypte en Soedan.’

‘Vandaar dat Egypte en Soedan radicaal tegen dit project zijn. Langs de andere kant heeft Ethiopië ook ook alle recht om elektriciteit voor zijn bevolking op te wekken. Wel, met ons onderzoek hebben wij aangetoond dat deze dam seizoensgebonden kan functioneren zonder de seizoenscyclus van de Nijl in gevaar te brengen.’

‘Dat kan door ook daar te investeren in zon en wind, voor productie tijdens het droge seizoen en zo de noodzaak van een enorm waterreservoir weg te nemen voor de overbrugging van het droge seizoen. De dam zou dan vooral tijdens het regenseizoen actief zijn voor alle betrokken landen, net zoals zon en wind dat doen tijdens het droge seizoen. Samenwerking tussen wind-, water- en zonnekracht kan dus duidelijk tot win-win situaties leiden in die regio.’

 

 

* Wat zijn de klimaatconferenties?

Meer informatie over wetenschappelijk onderzoek dat ingaat op de bezwaren van de ontwikkelingslanden, waar Wim Thiery aan meewerkte, in West- en Oost-Afrika:

Smart renewable electricity portfolios in West Africa

Linking solar and wind power in eastern Africa with operation of the Grand Ethiopian Renaissance Dam

VRT-reportage 8 april 2021 ‘Belgisch-Duits onderzoeksteam biedt oplossing voor conflict’

Interview DeWereldmorgen 24 februari 2017 met klimaatwetenschapper Wim Thiery