De productiviteit van de werkende bevolking is hoger dan ooit, maar voor de werkgevers hoort dat niet ‘beloond’ te worden. Zij vinden zelfs dat de mensen nog niet hard genoeg werken. Kim De Witte vat deze waanzin samen in een boek dat leest als een aanklacht voor de rechtbank. Als dit je niet woest maakt, betekent dat maar één ding: je staat aan de andere kant.

Incasseren betekent letterlijk ‘in het bezit komen van iets’, meestal geld. Incasseren heeft echter ook een andere betekenis, ’tegenslagen verduren’, meestal ’tegenslagen moeten verduren’. Dit werkwoord heeft daarmee een wel zeer wrange dubbele betekenis.

Werkgevers, grote bedrijven incasseren winsten als nooit voorheen. Werknemers incasseren eveneens als nooit voorheen. De eersten rijven de opbrengsten binnen die hun werknemers voor hen hebben geproduceerd, de laatsten (letterlijk en figuurlijk) incasseren stress, dalende koopkracht, permanente vermoeidheid, overuren zonder compensatie, geen sociaal leven meer wegens geen fut én geen aangepaste uren en ultiem: depressie en burn-out.

Beroepsziektes zijn van alle tijden

Wie de sociale geschiedenis kent en de strijd die de voorbije honderd jaar voor sociale rechten werd gevoerd kan zich alleen maar verbazen dat in 2021 nog altijd niet wordt erkend dat langdurige afwezigheid op het werk géén individuele kwaal is maar de logische consequentie van de ratrace waar meer en meer mensen in worden gedwongen.

Wat Kim De Witte schrijft is ons niet onbekend. We kennen het allemaal door persoonlijke ervaring of door de verhalen van vrienden en familie, door hun ‘ziektes’ en hun klachten. ‘Ik kan het niet meer aan’. Hij brengt al die weetjes samen in een logisch geheel, dat de lezer tot het besef brengt dat hier meer aan de hand is dan ‘Ik ken wel een paar mensen die het niet meer zien zitten’.

Zij die deze ellende veroorzaken weigeren enige verantwoordelijkheid te erkennen. Wie ‘Ze draaien ons zot’ leest, maakt zich terecht boos over zoveel halsstarrigheid. Ik krijg het zelf ook te horen wanneer ik ergens ga spreken over het belang van degelijke overheidsdiensten of over de rol van de media.

‘Zien die bazen en die politici in Brussel dan niet in welke sociale ellende zij veroorzaken met al deze maatregelen. Langer werken voor hetzelfde loon? Niet alleen meer werkuren per week, maar ook meer jaren? Zien ze dan niet dat dat niet vol te houden is? Zijn die echt zo dom?’

Deze beslissers zijn niet dom

Mijn antwoord is altijd hetzelfde. Sommige dingen kan je immers niet genoeg blijven herhalen. Deze beslissers zijn niet dom. Integendeel, zij zijn zeer verstandig, weten perfect wat ze doen en wat de gevolgen zijn van hun beslissingen. Het zijn trouwens geen gevolgen, het zijn doelstellingen.

Uiteraard zullen zij dat niet letterlijk zeggen: ‘Wij weten wel dat dit voor jullie niet houdbaar is maar dat kan ons niets schelen. Wij rijven de opbrengsten van jullie almaar stijgende productiviteit binnen. Ooit zullen we wel eens tegengehouden worden door sociale strijd. Wij kennen de sociale geschiedenis immers ook – misschien zelfs beter dan jullie. Dus zolang het politiek-economische systeem ons niet tegenhoudt en ons zelfs stimuleert gaan wij ermee door. Tenslotte is sociale uitbuiting goed voor de economie (de onze, niet de uwe)’

Wat je hoort klinkt uiteraard heel anders: ‘We moeten de tering naar de nering zetten. Onze concurrentiepositie komt in gevaar – lees: in de andere landen worden werknemers ook uitgewrongen, wij moeten dat dus ook kunnen blijven doen.’

Nog een vaste waarde: ‘De loonlasten liggen hier te hoog. We willen u best netto meer betalen, maar dan moet er echt iets worden gedaan aan al de bijkomende lasten’. Lasten? Die lasten zijn in werkelijkheid integraal deel van het loon dat de werknemer verdient. Het is niet van de werkgever.

Bovendien, om het met Jan Blommaert te zeggen, voor wie is loon een ‘last’? Waarom zijn bonussen van CEO géén last, waarom noemt men die nooit ‘onbetaalbaar.’ Kortom, in de huidige ratrace ‘incasseren’ werknemers en werkgevers, maar niet op dezelfde manier. Dit is het verhaal van veertig jaar neoliberale afbraak van de met harde strijd afgedwongen sociale rechten.

De grote verdienste van dit boek is dat De Witte de lezers een helder overzicht geeft van het geheel. Sociale actie begint met informatie en ‘Ze draaien ons zot’ geeft die. Dit is geen saaie lijst met statistieken, geen wetenschappelijke analyse, maar een weergave van de rauwe sociale realiteit, die je reeds op de eerste pagina koud pakt.

Modelwerknemers

Maria Fernandes had drie baantjes bij Dunkin’ Donuts, in de namiddag van 2 tot 9, ’s nachts van 10 tot 6 en in de weekends de vroege ploeg, telkens in andere vestigingen ver van elkaar. Toen ze stierf op de parking van een van haar werkplaatsen noemde het bedrijf haar ‘een modelwerknemer’. De woordvoerder kon echter niet zeggen hoeveel zij verdiende, want alleen de drie zaken waar zij werkte hadden die informatie…

Dat de VS een sociale hel is voor de onderste helft van de bevolking is bekend. Het is hier in Europa echter niet zoveel beter. Meer en meer malafide werkgevers vinden omwegen om hun sociale plichten te omzeilen en worden daar niet door gehinderd door opeenvolgende regeringen, die het allemaal ‘betreuren’ als weer eens een of ander tragisch voorval in het nieuws komt, maar geen concrete maatregelen nemen.

175.000 van de 1,3 miljoen mensen die voor Amazon van Jeff Bezos werken, werken in Europa. Amazon is het extreme voorbeeld van een uitbuitingssysteem dat alleen van slavernij verschilt in het feit dat deze slaven na het werk ‘vrij’ naar hun eigen huis kunnen – als ze dat kunnen betalen – en dat ze zelf hun eten en kledij mogen kopen – nogmaals, voor zover ze daar het geld voor hebben. Uber en Deliveroo weigeren zelfs zichzelf als werkgever te zien.

Het zijn slechts de twee bekendste voorbeelden. De lijst is lang, zeer lang. Texaco, Ikea, TNT, Nike en minder bekende ‘ondernemers’ als Twenty4Help. Ze hebben allemaal één ding met elkaar gemeen: ‘vaste banen afbreken en hyperflexibele banen bijmaken’, de natte VOKA-droom.

De Europese Commissie pakt het probleem aan

Opgepast, de Europese Commissie kijkt niet passief toe op deze evolutie. Integendeel, ze is er zeer bij betrokken… door het nog erger te maken en deze heren (want dat zijn de meesten nog altijd – ‘heren’) het nog gemakkelijker te maken. Bovendien wil de Commissie ook een en ander veranderen voor zij die aan hun pensioengerechtigde leeftijd raken, door de pensioenen te privatiseren.

In tegenstelling tot wat de media altijd maar rondbazuinen zijn de pensioenen in België niet te hoog. Integendeel, in al de ons omringende landen zijn ze hoger. Dat sociaal verzet loont tonen de gilets jaunes in Frankrijk. President Macron ziet zich verplicht zijn groots aangekondigde pensioenhervorming in te trekken. Nog zo een dubbelzinnig woord: ‘hervorming’. Klinkt vast beter dan ‘inkrimping’.

De huidige federale regering¹ van liberalen, groenen en sociaal-democraten onder leiding van Alexander De Croo doet er nauwelijks iets aan. Ze schroeft de pensioenleeftijd niet terug en weigert nog steeds de lijst van zware beroepen uit te breiden naar de realiteit. De Witte refereert naar een dispuut dat hij hierover had op deze website (zie Langer werken of de welvaart eerlijker verdelen? Een antwoord aan Frank Vandenbroucke).

Deze regering zegt wel dat ze er wil aan werken, maar alleen de maatregelen tegen langdurig zieken worden effectief toegepast en uitgevoerd. De maatregelen tegen malafide bedrijven die hun personeel afjagen met de bekende gevolgen worden daarentegen technisch zo gedetailleerd dat ze nihil effect hebben. Je leest voortdurend in de media over ‘machtige vakbonden’, maar vreemd genoeg is de permanente verwatering van sociale voorstellen nooit een bewijs van ‘machtige werkgeversorganisaties’.

Een ‘lichtpuntje’ in de duisternis

België heeft een van de hoogste zelfmoordcijfers van de EU. Bijna een half miljoen mensen zitten langdurig ziek thuis, een verdubbeling sinds 2010. De VN-Wereldgezondheidsorganisatie WHO klasseert burn-out als een van de grootste gezondheidsgevaren van de 21ste eeuw.

‘Er is een lichtpuntje: een goede beëindiging van het arbeidscontract geeft beide partijen de kans om naar de toekomst te kijken’…

Werkgevers nemen volgens henzelf wél hun verantwoordelijkheid. Dat doen ze door ‘zelfhulp’ aan te bieden. Die hulp legt de verantwoordelijkheid echter volledig bij de zieke werknemer, terwijl aan de echte oorzaak, de werkomstandigheden, niets wordt veranderd. Meer nog, hun aanbod is een extra-argument om de onwil van de werknemer aan te tonen. Niet voor niets noemen de vakbonden deze re-integratietrajecten ‘een ontslagmachine’.

De woordenschat die de werkgevers daarvoor inzetten is bijwijlen hallucinant absurd. Dit is wat het bedrijf Attentia (dat personeelsbeheer biedt aan andere bedrijven) er van maakt: ‘In dat extreme scenario kunt u als werkgever overgaan tot het beëindigen van de arbeidsovereenkomst wegens medische overmacht. Dat is drastisch maar ook hier is een lichtpuntje: een goede beëindiging van het arbeidscontract geeft beide partijen de kans om naar de toekomst te kijken.’

Happiness Officer, de redding is nabij

Pas op, de bedrijven doen er echt iets aan. Reeds 600 bedrijven hebben een Chief Happiness Officer! BASF heeft zijn eigen BeFit@BASF programma dat werknemers helpt gezond te eten met speciale kookboeken voor mensen die in ploegen werken. Big Pharma speelt er ook op in. Voor elke vorm van stress is er een geschikte pil. Je werk zelf verandert ondertussen niet.

Uit onderzoek is ondertussen gebleken dat deze programma’s nauwelijks resultaten kunnen voorleggen. De reden is eenvoudig. Ze hebben met elkaar gemeen dat ze de echte oorzaak niet erkennen: de werkomgeving. De Witte vat ze samen met een sarcastische woordspeling. Het draait hen om ‘moetivatie’, niet om motivatie. De dwang van al deze hulpprogramma’s maakt de problemen zelfs nog erger.

Nog een probleem, de bestaande wetten worden niet eens afgedwongen. De sociale inspectie wordt al jarenlang uitgekleed, net zoals het gerecht. Wanneer op 18 juni 2021 een Antwerpse school in aanbouw instort komen vijf bouwvakkers uit Portugal, Roemenië en Moldavië om het leven. Het duurt dagen voor men hun identiteit kent.

De onderzoeksrechter verklaart dat hij niet de mankracht heeft om een grondig onderzoek te voeren. Hij moet het doen met de informatie die bouwheer Democo hem geeft. Jawel, de verantwoordelijke voor de ramp mag het onderzoek doen.

Comités voor Preventie en Bescherming op het Werk

En toch kan het wel degelijk anders. In het hoofdstuk ‘Het werk bevrijden, onze tijd heroveren’ formuleert De Witte een aantal voorstellen en ideeën. De structuren om het allemaal beter te doen bestaan zelfs al. Zo kan men perfect de Comités voor Preventie en Bescherming op het Werk echte middelen en bevoegdheden geven, geen vrijblijvende adviezen.

Arbeidskrapte? Voor de werkgevers is een grote massa aan werkzoekenden geen ‘probleem’ maar een opportuniteit. Hoe meer werklozen, hoe lager de lonen kunnen gedrukt worden. Zonder overschot staan vakbonden en werknemers sterk. Daarom dus.

Werknemers en hun vakbonden beseffen het nog niet, maar er is wel degelijk ruimte voor verbetering. Niemand weet dat beter dan de werkgevers. COVID heeft getoond dat de economie alleen draait op mensen en dat de echte banen die er toe doen, die echt onontbeerlijk zijn, niet bovenaan de piramide staan, maar beneden: de verplegers, de vuilnisophalers, de buschauffeurs, de leerkrachten.

Als er een ding is dat de werkgevers nu vrezen is het net dit: dat al deze tienduizenden werkende mensen een eerlijk loon gaan eisen, een einde aan de besparingen (wat je best altijd vertaalt naar zijn echte betekenis ‘sociale inlevering’). Een van die evidente eisen: erken burn-out als een beroepsziekte.

Er staat nog veel meer informatie in dit nuttige boek dat net op tijd komt. Om te lezen en te bespreken in elk bedrijf, in elke dienst ter voorbereiding van sociale actie.

 

Kim De Witte. Ze draaien ons zot – Langer werken, Ratrace, Burn-Outs. EPO, Antwerpen, 2021, 195 pp. ISBN 978 9462 6733 35. Voorwoord Fikry El Azouzi.

Kim De Witte (PVDA) is sinds 26 mei 2019 lid van het Vlaams Parlement voor de provincie Limburg. In 2018 schreef hij De Pensioenroof (EPO).

Note: