Geen enkel Bolsonaro-mirakel kan de overwinning van Lula bij de eerste ronde van de presidentsverkiezingen in Brazilië nog tegenhouden. Slechts twee vragen dringen zich op. Wint hij reeds in de eerste ronde op 2 oktober? En zullen zetelend president Bolsonaro en de topgeneraals in zijn regering hun dreigement uitvoeren om het resultaat niet te erkennen en ‘in te grijpen’? Waarschijnlijk niet, maar zeg nooit nooit in Brazilië.

Volgens de laatste peilingen van maandag 26 september, één week voor de eerste ronde van zondag 2 oktober, peilt Luiz Inácio Lula da Silva 48 procent. Alle andere kandidaten samen halen 44 procent. Wanneer blanco en ongeldige stemmen worden weggelaten haalt hij 52 procent. Dat blijft zeer nipt voor een overwinning in de eerste ronde. De foutenmarge van 2 procent laat immers geen enkele zekerheid op de eerste ronde toe.

Zetelend president Bolsonaro haalt in dezelfde peiling 31 procent, de centrumlinkse kandidaat Ciro Gomes 6 procent en centrumrechts tegenkandidate Simone Tebet haalt 5 procent. Twee andere kandidaten halen ongeveer 1 procent. Met de stemmen voor Ciro Gomes haalt Lula gemakkelijk de overwinning in de tweede ronde.

Lula heeft in de voorbije maanden zijn voorsprong in de peilingen traag maar aanhoudend zien stijgen tot de huidige cijfers. De echte cijfers kunnen desondanks nog verschillen. Alles hangt immers af van de kiezers die werkelijk gaan stemmen op 2 oktober.

Die gestage vooruitgang is opmerkelijk omdat Lula de voorbije maanden in de grote Braziliaanse media werd afgekraakt met alle mogelijke onwaarheden, insinuaties en verwijzingen naar zijn proces voor corruptie.

Lastercampagnes werken niet

Een deel van de verklaring daarvoor ligt in het feit dat die anti-Lula-campagne niet wordt vergezeld van een omgekeerde positieve campagne voor Bolsonaro, die na vijf jaar aan de macht nog altijd niet de favoriete kandidaat is van de elite en de oligarchie. Bolsonaro bakte het de voorbije jaren zo bruin dat zelfs de rechtse media het niet kunnen opbrengen om hem te loven.

De enige machtssector die wel grotendeels achter hem staat is het leger, zeker de topofficieren. Meer dan de helft van de ministers in zijn regering zijn generaals. Die steun is weliswaar groot maar niet volledig, er zijn ook andere stemmen in het leger die oproepen tot respect voor het resultaat van de verkiezingen.

Niet alleen de klassieke media, kranten en tv, hebben een anticampagne gevoerd tegen Lula. Uit een onderzoek door de federale universiteit van Rio de Janeiro (UFRI) blijkt dat YouTube stelselmatig de voorkeuren en suggesties van zijn gebruikers aanpast in het voordeel van Bolsonaro.

YouTube, WhatsApp

Dit is niet nieuw. Het doet zich al enkele jaren voor. YouTube was eveneens centraal in de campagne om president Dilma Rousseff te ondermijnen in 2016 en werkte actief mee aan valse berichtgeving over het corruptieproces tegen Lula. Dat proces verhinderde de deelname van Lula aan de verkiezingen in 2018, waarbij extreemrechts outsider Jair Bolsonaro tot verrassing van links én rechts won.

Gelijkaardige beschuldigingen van selectieve bevoordeling van Bolsonaro werden ook geuit tegen WhatsApp, dat in Brazilië het meest succesvolle sociale medium is. Leugens die werden verspreid door WhatsApp in 2018 worden gezien als het finale extra waarmee Bolsonaro kon winnen van zijn linkse tegenkandidaat Fernando Haddad.

Zo werden onder meer geruchten verspreid dat Haddad als president alle kinderen ‘eigendom van de staat’ zou verklaren en dat hun gender door ambtenaren zou worden bepaald van zodra ze 5 jaar oud zijn, dat Haddad als burgemeester van São Paulo¹ zuigflessen in de vorm van een penis zou hebben uitgedeeld in kleuterscholen, dat zijn kandidaat vice-president Manuela D’Ávila een t-shirt zou hebben gedragen met als opschrift ‘Jezus is een travestiet’ en dat een miljoen supporters van Bolsonaro een protestbetoging tegen deze praktijken zouden hebben gehouden.

Deze lastercampagnes hebben echter niet zozeer de bedoeling grote massa’s te overtuigen, maar om twijfel te zaaien.

Het kan verbazend lijken dat dergelijke vulgaire leugens enige geloofwaardigheid verwerven. Deze lastercampagnes hebben echter niet zozeer de bedoeling grote massa’s te overtuigen, maar om twijfel te zaaien. Het volstaat dat enkele percentages van de kiezers door die roddels gaan twijfelen om de kansen te doen keren.

Een aantal kiezers zal afhaken en niet gaan stemmen, anderen zullen hun kiesgedrag aanpassen. Bepalend is de algemene sfeer van wantrouwen die van dergelijke laster uitgaat. Kiezers hoeven deze platte leugens niet letterlijk te geloven om te gaan twijfelen. Haddad miste het charisma van Lula. Hij werd ook veel te laat in de strijd geworpen omdat Lula’s medestanders bleven geloven dat Lula zelf zou kunnen meedoen aan de verkiezingen van 2018.

Charisma

De laster tegen Lula werkt dus niet tegen hem. Hij houdt zeer goed stand tegen dit soort campagnes. Met zijn oratorisch talent en zijn dictie van een ongeschoolde arbeider sluit hij perfect aan bij de gewone Brazilianen. De onmiskenbare sociale successen van zijn twee mandaten als president (2003-2010) liggen nog vers in het geheugen van de Brazilianen.

Natuurlijk was zijn presidentschap niet perfect, werden er fouten gemaakt, moesten corrupte ministers worden ontslagen, maar in de Braziliaanse geschiedenis was hij het beste dat de gewone Brazilianen ooit hadden meegemaakt.

Onder Lula en zijn opvolgster Dilma Rousseff (2011-2016) werd de kieswetgeving aangepast om kiesfraude met stembiljetten tegen te gaan, onder meer door geautomatiseerde telmachines in te voeren. Die wetswijzigingen hebben het tevens gemakkelijker gemaakt voor de Brazilianen om zich te registreren als kiezer en gaven ze meer duidelijkheid waar ze kunnen gaan stemmen.

Kieswetgeving

Het zijn net deze wetten die Bolsonaro vergeefs heeft proberen te wijzigen. Hij beweert al jaren dat het huidige systeem onbetrouwbaar is. Daarbij vergeet hij uiteraard te vermelden dat dit systeem hem de overwinning bezorgde in 2018. Hijzelf en zijn medestanders in de regering, onder wie meerdere generaals, eisen nu een terugkeer naar het oude systeem van papieren stembrieven, dat veel meer fraude door lokale politici toeliet in de telbureau’s na de verkiezingen.

Zijn tegenstanders willen de verkiezingen reeds nu delegitimeren en dreigen ermee het resultaat niet te erkennen. Een aantal generaals/ministers dreigt zelfs met ‘ingrijpen’, wat in een land dat tot 1985 nog een militaire dictatuur was, ernstig moet worden genomen, vooral omdat veel van deze generaals jonge officieren waren tijdens de dictatuur van 1964 tot 1985 (onder wie kapitein Jair Bolsonaro, militair van 1973 tot 1986).

De tijden zijn weliswaar veranderd. Een militaire staatsgreep met steun van de VS is niet meer zo evident als toen, maar je mag in Brazilië nooit nooit zeggen. Tijdens een toespraak tot buitenlandse ambassadeurs op 18 juli 2022 verklaarde Bolsonaro openlijk dat hij zich verplicht zou zien de verkiezingen niet te laten doorgaan als het telsysteem niet werd aangepast.

Die wijziging is er niet gekomen, omdat Bolsonaro niet over een meerderheid beschikt in het federale parlement, maar evengoed omdat er teveel politici in dat parlement zetelen die voor hun eigen zetel vrezen als de komende verkiezingen zouden worden geannuleerd. Een aantal parlementsleden heeft gepoogd Bolsonaro te laten afzetten voor die uitspraak, maar ook dat is niet gelukt, omdat daar een bijzondere meerderheid voor nodig is.

VS in verdeelde slagorde

In de VS ziet men een overwinning van Lula met lede ogen aan. De adviserende medewerking van het Amerikaanse gerecht aan het corruptieproces tegen Lula is uiteindelijk volledig mislukt. Bolsonaro bleek geen betrouwbare partner, hij was nooit de favoriet van de VS bij de verkiezingen van 2018. De meningen over Lula en Bolsonaro in de VS zijn met andere woorden verdeeld.

Een aantal Democratische Congresleden heeft een amendement ingediend bij het defensiebudget dat een verbod inhoudt op militaire samenwerking als het Braziliaans leger zich zou moeien in de verkiezingen.

President Biden blijft ondertussen op de vlakte. Enerzijds heeft hij Bolsonaro verwittigd de resultaten te erkennen, maar stond wel toe dat Bolsonaro als een van de weinige Latijns-Amerikaanse presidenten een privégesprek met hem had tijdens de Top van de Amerika’s in Los Angeles.

Bolsonaro vroeg op die bijeenkomst om Bidens steun tegen Lula, die ‘ingaat tegen de belangen van de VS’. Na de bijeenkomst zei Biden daar niets over, maar hij prees Bolsonaro wel voor zijn krachtdadig optreden ten bate van het Amazone-regenwoud, niet bepaald een beleidsdomein waar Bolsonaro degelijk werk zou hebben verricht, integendeel.

In feite komt het erop neer dat de VS de kat uit de boom kijken en zich voorbereiden op elk mogelijk scenario, zonder zich te verbranden aan de kandidaat die waarschijnlijk zal verliezen. In de VS vreest men ondertussen wel dat een verkozen president Lula het hele corruptie-onderzoek tegen hemzelf zal heropenen en de adviserende rol van de VS in dat proces zal aanklagen.

Lula wint, maar 1 januari is nog ver weg

Als de verkiezingen in Brazilië eerlijk verlopen en als het resultaat wordt erkend kan Lula op 1 januari 2023 opnieuw president worden voor vier jaar. Of de erkenning van de uitslag er komt is verre van zeker. Het presidentiële systeem van Brazilië laat de verliezende president nog drie maand aan de macht, net zoals in de VS.

Afgaande op wat Bolsonaro de voorbije jaren heeft gedaan en gezegd, mag eender wat worden gevreesd. Een kopie van de bestorming van het Capitool in de VS op 6 januari 2021 behoort zeker tot de mogelijkheden. Bolsonaro heeft er in toespraken al op gezinspeeld dat zijn ‘6 januari’ erger zal zijn.

Zelfs als hij verliest heeft Bolsonaro nog altijd één derde van de Braziliaanse kiezers achter zich. Hij heeft echter geen machtsapparaat als de Republikeinse Partij achter zich, maar heeft wel de steun van een groot deel van de betere middenklasse en van een aanzienlijk deel van het leger.

De rijke bovenlaag daarentegen minacht hem. Voor de gewone Braziliaan kan het verschil tussen beide presidenten niet groter zijn.

Het worden nog spannende dagen voor de democratie in het zevende grootste land qua bevolking en de achtste grootste economie ter wereld.

 

Bronnen:

https://peoplesdispatch.org/2022/09/27/latest-ipec-poll-shows-increased-support-for-lula/

https://www.brasilwire.com/googles-youtube-platform-pushing-pro-bolsonaro-content-to-brazilians-finds-study/

https://www.brasilwire.com/letter-to-brazilians-in-defense-of-the-democratic-rule-of-law/

https://www.brasilwire.com/bolsonaro-announces-coup-to-foreign-ambassadors/

https://www.brasilwire.com/exclusive-us-lawmakers-pressure-brazilian-military/

https://www.brasilwire.com/bolsonaro-asked-biden-for-help-against-lula/

Note: