Greta Thunberg bracht 108 wetenschappers, filosofen, auteurs en activisten samen die hun commentaren bundelden in 84 korte, vlot leesbare bijdragen. Zelf schreef ze 18 thematische inleidingen. Via het traject van haar eigen leerproces wijst ze op de onophoudelijke ontwijkingsmanoeuvres van de industrie en de collaboratie van de commerciële media, hun pundits en de meeste regeringen. Daartegenover ziet zij hoop in de bereidheid tot verandering van de jonge generaties, zij die het niet langer nemen.

The Climate Book is een kanjer, 446 pagina’s, 480 pagina’s in de Nederlandstalige versie die reeds enkele dagen na het Engels origineel in de boekenwinkels ligt. Zonder de minste twijfel wordt dit een commercieel succes. Enkelen zullen het kopen als statement, velen om er uit te leren en er moed uit te putten om de acties verder te zetteen.

Een klein aantal kopers zal het boek ongetwijfeld (bijna) ongelezen klasseren in het hippe boekenrek naast hun al evenmin gelezen exemplaar van Kapitaal in de 21ste eeuw van Frans econoom Thomas Piketty. Die zijn er ook. Laat dat je motivatie om dit boek te lezen niet verstoren.

Voor uitleg over het ontwerp van de cover, zie showyourstripes.info.

Nog andere kandidaat-kopers zullen wat ontmoedigd raken door het volume van Het Klimaatboek. Wel, ben je overtuigd van de urgentie van de klimaatverandering maar geen fervente boekenlezer? Laat je dan niet afschrikken. Lees dit boek niet als één geheel, blader er eerst wat door, bekijk de inhoudstafel vooraan, lees de namen van de auteurs.

De 18 eigen bijdragen van Greta Thunberg verspreid over het boek zijn het beste startpunt. Het zijn telkens bijdragen van maximaal 4 à 5 pagina’s, waarin Greta naast het thema van het hoofdstuk dat er op volgt, ook vertelt over haar eigen wedervaren als beginnend klimaatactivist, nauwelijks vier jaar geleden. Ook de andere bijdragen zijn telkens relatief kort, je kan ze elk afzonderlijk lezen zonder de draad te verliezen.

Greta heeft altijd al gezegd “Geloof niet mij, volg de wetenschap” (niet: ‘geloof’ de wetenschap). Dankzij haar naambekendheid kan zij 108 mensen aan het woord laten die anders tussen de mazen van de media-aandacht vallen. Ook daarom is dit een zeer lezenswaardig boek.

Zweeds schoolmeisje wordt klimaaticoon voor de wereld

Dat haar eenzame schoolstaking amper vier jaar geleden deze vlucht zou nemen had ze zelf nooit ingeschat. Je zal maar 15 zijn, groen achter je oren en sociaal beperkt door het syndroom van Asperger. Die conditie – het is géén ziekte – brengt haar er nog steeds toe alleen te spreken ‘wanneer dat nodig is’.

Het wordt weinig vermeld, als vanzelfsprekend genegeerd, maar reeds op haar 15-jaar jonge leeftijd sprak Greta vloeiend Engels, wat – we zouden het bijna vergeten – niet haar moedertaal is.

Ze zegt er zelf niets over maar ze is naast het klimaaticoon van deze eeuw tevens een uithangbord voor de kwaliteiten van het openbaar onderwijs van Zweden.

Perfect is dat Zweeds model uiteraard niet – dat is geen enkel onderwijssysteem – maar vele landen die maar blijven hameren op de vermeende mérites van geprivatiseerd onderwijs zouden hier lessen uit moeten trekken. Beter onderwijs, beschikbaar voor iedereen, is beter voor de hele maatschappij, zo eenvoudig is dat.

Luister naar deze stemmen, bespreek ze, deel ze

Met voorbestelling kon ik The Climate Book aanschaffen in een Britse boekenwinkel in Brussel op 21 oktober, dag van de officiële publicatie. Zonder me te informeren was ik er van uitgegaan dat een Nederlandse versie wel nog enige tijd op zich zou laten wachten.

Dat was verkeerd ingeschat, nauwelijks enkele dagen later ligt ook de Nederlandse vertaling door De Bezige Bij in de boekenrekken.

En wie nog aarzelde omwille van de prijs, dit boek is voor zijn omvang vrij goedkoop, 23 euro voor de Engelse versie, 30 euro voor de Nederlandstalige.

Greta Thunberg noch de deelnemende auteurs laten zich voor deze bijdragen betalen. De opbrengsten – je verwacht niet anders van haar – gaan volledig naar goede klimaatdoelen. Want ook dat is zij ten voeten uit.

Greta weigert elke sponsoring. Je kan maar duizelen bij de bedragen die grote multinationals bereid zouden zijn te betalen om haar voor hun kar te spannen.

Greta heeft nog steeds geen agent, geen secretariaat, ze boekt haar treinreizen (!) nog altijd zelf, enkel haar ouders helpen haar met contacten, afspraken.

Je zal haar beeltenis niet snel zien op de enorme reclameborden in de luchthavens waar energiebedrijven en autofabrikanten de reizigers gerust stellen met hun groener-dan-groen imago-campagnes, die je kan bewonderen terwijl je in afwachting van de vliegtuigreis op trappers je gsm oplaadt.

Informatie, voorbode van actie

Terug naar het boek. Zoveel informatie van zoveel auteurs valt onmogelijk samen te vatten in één recensie. Op de eerste pagina’s een aantal sprekende grafieken. Laat ik de titels van de vijf hoofdstukken opsommen:

1. Hoe het klimaat werkt¹. Er zijn nog steeds mensen die het verschil tussen ‘klimaat’ en ‘weer’ niet kennen, wat primaire kennis is om de klimaatverandering te vatten. Greta’s inleidingen: “Om dit probleem op te lossen, moeten we het begrijpen”, “De wetenschap kan niet solider zijn dan dit” en “Dit is het belangrijkste verhaal in de wereld”.

2. Hoe onze planeet aan het veranderen is. Opnieuw Greta: “Het weer lijkt wel op steroïden te lopen”, “De sneeuwbal is aan het rollen” en “Dit is veel dichter bij huis dan we denken”

3. Hoe dat ons raakt. “De wereld heeft koorts”, “We zitten niet allemaal in dezelfde boot” en “Er wachten ons enorme uitdagingen”. In het tweede deel van dit hoofdstuk alle aandacht voor de menselijke gevolgen van de klimaatverandering.

Het Zuiden kreunt nu reeds massaal onder de klimaatextremen, terwijl het Noorden zijn levensstijl de facto gewoon verderzet, notabene op basis van de grondstoffen die ze dank zij hun neokoloniale overmacht spotgoedkoop wegroven in het Zuiden.

Neen, we zitten niet allemaal in hetzelfde schuitje. Enkelen – de grootste vervuilers – zitten zelfs op een jacht op de Middellandse Zee. De vele anderen verdrinken er.

Er is bovendien ook een ‘Zuiden’ in het Noorden. Zelfs in het rijke Europa draagt de armere helft van de bevolking nauwelijks bij aan de klimaatverandering. Van hen wordt echter wel geëist dat ze solidair bijdragen.

Gele hesjes

De ‘gilets jaunes’ in Frankrijk namen het niet dat hun oude dieselauto, waarmee ze naar hun veraf gelegen onderbetaald werk moeten pendelen, terwijl het openbaar vervoer wordt afgebroken, ecotaks moesten gaan betalen, terwijl yachts en privé-jets buiten de ‘groene’ maatregelen van president Macron bleven.

Ook dat wordt ruim benadrukt in het boek: klimaatactie kan niet zonder sociale rechtvaardigheid. Werkers in de energiesectoren en in de mijnbouw moeten alternatieven krijgen. Zij zijn geen mededaders van hun werkgevers, zij zijn dikwijls de eerste slachtoffers.

Ook het rijkste land op aarde heeft zijn Zuiden, letterlijk in het diepe zuiden van de VS en in de arme getto’s van de steden. Daar wonen de slachtoffers die zich de luxe niet kunnen permitteren om ver van vervuilende fabrieken te gaan wonen.

4. Wat we er al aan gedaan hebben. Tot nu? Niet bijster veel. Ook hier ondertitels die niets aan de verbeelding overlaten. “Hoe kunnen wij onze mislukkingen goedmaken als we niet eens in staan zijn toe te geven dat het mislukkingen zijn”, “We bewegen niet in de juiste richting”, “Een heel nieuwe manier van denken”, “Ze blijven één ding zeggen en een ander ding doen” en “Hier trekken we een lijn”.

5. Wat we nu moeten doen. “De meest effectieve manier om uit die warboel te raken is onszelf op te voeden”, “We moeten nu het onmogelijke doen”, “Eerlijkheid, solidariteit, integriteit en klimaatrechtvaardigheid” en “Hoop is iets dat we moeten verdienen”.

Klimaatactie kan niet zonder sociale rechtvaardigheid. Werkers in de energiesectoren en de mijnbouw moeten alternatieven krijgen. Zij zijn geen mededaders van hun werkgevers, zij zijn de eerste slachtoffers.

Over deze 5 grote hoofdstukken verspreid staan in totaal 85 artikels geschreven door 104 auteurs. Nogmaals, laat die cijfers je niet ontmoedigen. Een bescheiden advies van deze veellezer, je kan dit boek in kleine hapjes lezen. Elk artikel is afzonderlijk leesbaar. Zoals ik hierboven al zei, begin met de 18 korte inleidingen van Greta Thunberg.

Collega’s klimaatactivistes

Na Greta Thunberg las ik eerst de bijdragen van haar collega klimaatactivistes uit het Zuiden: Wanjira Mathai (Kenya), Nicki Becker (Argentinië), Disha Ravi (India), Hilda Flavia Nakabuye (Uruguay), Laura Verónica Muñoz (Colombia), Ina Maria Shikongo (Namibië), Aysha Siddiqa (Pakistan) en Mitzi Jonelle Tan (Filipijnen).

Ina Maria Shikongo leidt de beweging tegen het Canadese mijnbouwbedrijf ReconAfrica en houdt die strijd vol onder permanente doodsbedreigingen, waarvoor het bedrijf elke verantwoordelijkheid ontkent. Canada, nog een land dat zijn ‘groen’ imago graag etaleert. Van Colombia tot Namibië, een verhaal uit velen.

Het boek voorspelt trouwens dingen die nu al uitkomen: “Als je in Angola, Peru of Pakistan leeft, lijdt je waarschijnlijk al onder de gevolgen van de klimaatcrisis.” De bevolking van Pakistan ondervindt die vreselijke gevolgen nu, terwijl we dit boek lezen. ” En een advies voor andere aardbewoners: “Als je in de VS, België of Groot-Brittannië leeft, dan is een van de meest effectieve manieren om de boodschap te communiceren het opgeven van je vliegprivileges.” Dat staat er niet om mensen een schuldgevoel aan te praten, enkel om te overtuigen.

Greta Thunberg spaart de kritiek op haar eigen land niet. Zweden koestert een imago van klimaatvriendelijk beleid. Dat klopt, zolang je een aantal dingen over het hoofd ziet. Alle producten die het land nu invoert uit verre landen als China, horen meegenomen in de balans en niet zoals nu uitsluitend verrekend aan het land waar die producten worden vervaardigd. Bovendien, de scheepvaart, de luchtvaart en alle legers op aarde worden nog altijd niet opgenomen in de analyses van de COP-klimaatconferenties…

Enkele bekende namen

Ga vervolgens over naar de auteurs die bij klimaatactivisten meer bekend zijn. Naomi Oreskes herinnert ons aan de strategieën die de petroleumgiganten opgezet hebben toen ze uit eigen onderzoek in de jaren 1970 de klimaatopwarming voorspelden.

Zij haalden hun inspiratie bij de tabaksbedrijven die in de jaren 1930 al doorhadden dat hun product cancerogeen was. Bill McKibben heeft in de VS meer dan 300 organisaties samengebracht voor één strijd.

Jason Hickel vat zijn boek over Degrowth samen en Indiaas auteur Amitav Ghosh vertelt het verhaal van het eilandje Ternate. Blader hierna terug naar het artikel van Naomi Klein en naar de analyse van Thomas Piketty.

Hij legt kort en krachtig uit dat je de klimaatproblematiek niet los kan zien van de sociale ongelijkheid die dit economische systeem niet alleen veroorzaakt, deze economie heeft ongelijkheid nodig om te overleven, net als permanente roofbouw (grotendeels in het Zuiden) op de aarde.

Veel om te verwerken. Leg het boek even neer. Keer wat later terug naar de eveneens hapbare slothoofdstukken over ‘wat we moeten doen’, ‘wat we samen kunnen doen als maatschappij’, zoals een einde maken aan de miljardensubsidies voor de energiesector, en vooral, zorg voor zo goed als gratis, degelijk en frequent openbaar vervoer. Verder nog ‘wat jij kan doen als individu’. Dat slot eindigt met een vingerwijzing aan zij ‘die meer kunnen doen dan anderen’: journalisten en politici.

Doorheen het boek wordt gewezen op de verpletterende verantwoordelijkheid van de multinationals en de met hen collaborerende regeringen en politici, maar het boek beperkt zich niet tot deze evidentie.

De grootste verantwoordelijkheid ligt bij onze media. Zolang de media grote ‘economie’-bijlagen blijven produceren die de klimaatgevolgen van de bejubelde economische activiteiten als ‘externaliteiten’ blijven negeren, reproduceren zij de boodschap dat het allemaal wel los zal lopen.

Redacties wijzen graag op hun onafhankelijk statuut maar het beste artikel tegen autovervuiling in de stad wordt mentaal geneutraliseerd door de paginagrote advertentie ernaast voor de nieuwste ‘groene’ stadswagen. Natuurdocumentaires worden gesponsord door energiebedrijven.

Reclame voor reizen, parfums, shampoos onderbreken de uitzendingen, met de bedoeling van de kijker een passieve consument te maken. Quizprogramma’s bieden reizen aan als te begeren prijs. De mediaboodschap is en blijft ‘consumeer meer groen, maar vooral, blijf consumeren’. ‘Rij ‘groen’, maar vooral, blijf rijden’. En vooral, blijf een passief burger.

Er is alvast één concrete eis die nu direct al kan worden gesteld: een totaalverbod op sponsoring door multinationals in het algemeen en energiebedrijven in het bijzonder op de COP-klimaatconferenties.

Hoop

Greta Thunberg blijft hoopvol. Het kan wel degelijk anders. Actie is altijd zinvol. “Als een bende rare schoolkinderen in staat waren miljoenen mensen er toe te brengen hun levens te veranderen, beeld je in wat we dan allen samen zouden kunnen doen, als we echt probeerden”.

“Hoe donker de dingen er ook mogen uitzien, opgeven is nooit een optie. Elke fractie van een graad, elke ton CO2 is belangrijk. Het is nooit te laat om zoveel als mogelijk te redden.”

Actie is meest effectief wanneer ze is gebaseerd op kennis. Kennis verwerf je door informatie. Die informatie heb je nu beschikbaar in dit boek.

Koop het, lees het, prijs het aan, geef het door, bespreek het, ga over tot actie, stel eisen, neem het niet langer.

En, gebruik deze artikels als lesmateriaal!

 

Greta Thunberg, et al. Het Klimaatboek. De Bezige Bij, Amsterdam, 2022, 480 pp. ISBN 978 9403 1943 18

Greta Thunberg, et al. The Climate Book. Allen Lane – Penguin Books, London, 2022, 446 pp. ISBN 978 0241 5474 72

Uitgebreide voetnoten vind je op theclimatebook.org.

Note: