In september 2023 bezocht Frank Willems de Chinese provincie Xinjiang op uitnodiging van de Chinese overheid. Hij zag de veranderingen met 2008, toen hij er als gewone toerist een maand lang rondreisde. “China heeft zijn politieke problemen, zoals elk ander land, maar het is wel een land waar mensen een sociaal toekomstperspectief hebben. Xinjiang heeft een van de hoogste economische groeicijfers van China.” Wij vroegen hem naar zijn indrukken over een Chinese regio vier maal zo groot als Frankrijk.

“Ik ben uitgenodigd door de Chinese overheid als redacteur van de website chinasquare.be¹ om gedurende een week de provincie Xinjiang te bezoeken. Xinjiang is bijna vier maal zo groot als Frankrijk. Dat trok me wel aan, omdat je zo op plaatsen komt en mensen ontmoet die je als gewone buitenlandse toerist niet bereikt. We hebben er onder andere het nieuwe seminarie voor Islamstudies en meerdere fabrieken bezocht.”

“Voor mij was dat interessant omdat ik in 2008 als gewone toerist al eens een hele maand in Xinjiang heb rondgereisd. Ik heb toen veel andere plaatsen bezocht. Die twee bezoeken vulden elkaar goed aan. Ik ben er naar toe geweest eind september vorig jaar.”

“Onze groep bestond uit 22 personen, die allen actief zijn in de media in hun land. Slechts twee van hen, ik en iemand anders, waren Europeanen, tevens de enige niet-moslims. Alle anderen kwamen uit moslimlanden of landen met grote moslimminderheden, Pakistan, Turkije, Filipijnen, Indonesië…”

“Onze begeleiding was in de puntjes geregeld, er was een Engelse tolk mee, een Turkse, een Arabische en nog twee andere talen. Reizen in Xinjiang gaat vlot, dat was ook in 2008 al zo. Xinjiang is geen geïsoleerde provincie. Er zijn wegen, spoorwegen, vluchten binnen Xinjiang en naar de rest van het land.”

Een normaal land

“Mijn eerste indruk was dat de situatie terug volledig genormaliseerd is. Er is geen sprake meer van militaire controle en dreiging van terroristische aanslagen. Ik merkte ook een enorme economische vooruitgang met 16 jaar geleden. Er wordt ook terug veel geïnvesteerd in de opwaardering van de minderheidsculturen”² en in de vrije uitoefening van de godsdiensten.”

“Wat me ook bijgebleven is, het terrorisme waar de provincie mee te maken heeft gehad was veel erger dan bij ons in de media werd weergegeven. Frappant is dat ze de strijd tegen het geradicaliseerde islamitische terrorisme gekoppeld hebben aan de strijd tegen de armoede.”

“Toen ik er in 2008 reisde, was het al duidelijk dat er problemen waren, met aanslagen en met strikte politiecontrole, in de treinstations, langs de wegen, veel meer dan in de rest van China, waar je nu niets meer van ziet. We konden toen niet zelf kiezen in welk hotel we konden logeren, wat in de rest van China helemaal niet het geval is.”

“Veel hulp heb je niet aan de politie, die kunnen nauwelijks enkele frasen in het Engels, de jongeren nu wel wat meer. Ze laten vreemdelingen gerust, wij zijn immers toeristen voor hen die geld opbrengen.”

“Maar effectief, het jaar na mijn eerste bezoek, in 2009, zijn er aanslagen geweest met in totaal 194 doden, gewapende Oeigoerse separatisten hebben toen Han-Chinezen op straat vermoord. 90 procent van alle doden in die periode zijn Han-Chinezen.”

“Nu is de sfeer op straat overal ontspannen. Zo waren de politiecontroles op de luchthavens, ook op de regionale binnenlandse luchthavens, zeer beperkt vergeleken met hier op Europese luchthavens.”

“In de hoofdstad Urumqi lopen agenten op straat zoals hier in Brussel. Alleen in de grote supermarkten staan nog de scanners voor het controleren van je boodschappentas, maar de mensen liepen er gewoon door.”

“ In de periode dat wij daar waren is een groep Duitse sinologen als toerist rondgereisd door Xinjiang. Die schreven daarover een artikel in de Neue Zürcher Zeitung. Zij bevestigden daarin wat ik ook vaststelde, dat het leven in Xinjiang terug normaal is.”

Armoede, voedingsbodem voor radicalisering

“We konden daar lang met een professor spreken die ons uitleg gaf over de radicalisering en terrorisme in de regio. Die zie vlakaf: “De eerste voedingsbodem is de armoede”. De tweede oorzaak was volgens hem de radicale islam, niet het separatisme.”

“Er zijn radicale islambewegingen in alle landen van Centraal-Azië die hun maatschappelijk model willen doordrukken, maar die zijn niet nationalistisch. De immens lange grenzen zijn hier poreus, Al Qaïda, de Taliban, die zitten daar dus overal.”

“In 2011 heeft de overheid een tienjarige campagne gelanceerd in heel het land om de situatie van de laatste 100 miljoen Chinezen die nog in extreme armoede³ leven te verbeteren en dat is grotendeels gelukt.”

“In 2010-2011 leefden nog heel wat van die extreem armen in Xinjiang, de provincie was toen nog vrij onderontwikkeld. Op een totale bevolking van 20 miljoen mensen waren er 3 miljoen extreem armen. Daar blijven er nog enkele honderduizenden van over, voornamelijk in de afgelegen plattelands- en bergdorpjes.”

“De hoofdstad Urumqi heeft 3 miljoen inwoners. Ze ligt in een vallei tussen twee woestijnen, met vrij veel industrie. De hele regio is voor China economisch veel belangrijker geworden omdat het land enorm heeft geïnvesteerd in infrastructuur, autowegen, treinverbindingen, luchthavens.”

“Ik ben in 2008 in het zuiden van Xinjiang geweest, waar de meeste Oeigoeren wonen, wat toen bijna niet bereikbaar was. Nu gaan er autowegen en een hogesnelheidslijn naar de stad Kashgar in het uiterste zuidwesten. Xinjiang kan nu zijn industrie ontwikkelen, maar vergeet ook niet zijn landbouwproducten, die nu naar overal in China worden geëxporteerd.”

“Xinjiang was lang de wilde onontgonnen Far West van China, maar ligt nu volop langs de nieuwe Zijderoute naar Centraal-Azië, het Midden-Oosten, Rusland en Europa, waardoor Xinjiang nu ook verbonden is met de rest van de wereld. Van een verre verlaten uithoek is de regio geëvolueerd naar een centrale doorgangsplaats voor Chinese handel met de rest van het Euraziatische continent.”

Religieuze vrijheid in China

“China is enorm geëvolueerd qua erkenning van religieuze vrijheden in vergelijking met de tijd onder Mao. De overheid aanvaardt nu godsdienst als onderdeel van het maatschappelijk leven. De overheid stelt aan godsdiensten alleen de restrictie dat ze zich niet mogen mengen in het wereldlijk bestuur.”

“De Oeigoeren belijden een eerder conservatieve vorm van de soennitische islam. Ze zijn (met bijna 12 miljoen) nipt de grootste moslimminderheid in China, maar leven vooral geconcentreerd in het zuiden van Xinjiang.”

“De tweede Chinese moslimminderheid van de Hui (zeg ‘hoewi’, totaal 11, 3 miljoen) leven meer verspreid als kleinere minderheden over grotere delen van China. De Hui zijn ook soennieten maar hebben een veel langere geschiedenis van samenleven met de Han-Chinezen. Bij hen zijn er geen problemen met islamitisch radicalisme, net zomin als bij de Kazachse en Mongoolse moslims.”

“De overheid heeft net buiten de stad een gloednieuw seminarie opgericht, waar gemiddeld duizend aspirant-imams een vierjarige opleiding kunnen volgen. Deze instelling ging echter open net tijdens de pandemie, daarmee zitten ze nu nog maar aan een derde van hun capaciteit. De studenten van de plattelandsgebieden volgen er volledig gratis les. Het streefdoel is te komen tot 30.000 imams in heel Xinjiang.”

“De islam kent geen centraal bestuur zoals de katholieke kerk. Er zijn in Xinjiang meer dan 100 verschillende islamitische verenigingen. Ze krijgen daar naast theologie lessen Arabisch, maar ook lessen Mandarijn, omdat ze willen vermijden dat zoals vroeger de imams alleen Oeigoers⁴ kunnen spreken.”

“Ze maken dus wel een politieke keuze in deze opleidingen: radicale islam die het wereldlijk gezag niet aanvaardt kan niet. We hebben ook de grootste moskee van Xinjiang bezocht in Kashgar, de Id Kah moskee. De Oeigoerse moskeeën zijn echte traditionele moskeeën met een minaret, terwijl de moskeeën van de Hui bijvoorbeeld een pagode hebben.”

Superdiverse regio

“Xinjiang is de meest diverse provincie van China. De voorbije jaren is Xinjiang een zeer belangrijke trekpleister geworden voor intern Chinees toerisme⁵. In de dorpen op het platteland speelt men daar op in met culturele activiteiten. Ze zingen Muqam, een soort middeleeuwse ballades met lange verhalen, begeleid met dansen. Die tradities worden in stand gehouden in Muqam-theaters in de steden. Ook de tradities van andere minderheden worden gesubsidieerd en toeristisch uitgespeeld.”

“De culinaire traditie is typisch moslimkeuken, dus geen varkenvlees, heel veel bereidingen met schaap, heel veel kazen, bij de Kazachen ook paardenvlees. Xinjiang staat in China ook zeer hoog aangeschreven voor zijn druiven en zijn rozijnen, en voor fruit in het algemeen – vooral meloensoorten – en tomaten, die gekweekt worden in de grenszones tussen de hoge bergen⁶ en de uitgestrekte woestijnen.”

“Xinjiang was tot voor kort een geïsoleerd op zichzelf levend gebied, ook omdat grote delen van Xinjiang bijna onbereikbaar waren. Handel gebeurde bijna alleen binnen de eigen beperkte streek. Dat is nu volledig veranderd. De overheid subsidieert bedrijven die basisvoedselproducten verwerken tot voeding met een meerwaarde.”

“We hebben ook nieuwe kleuterscholen bezocht en een gloednieuwe plattelandskliniek. Het onderwijs is nu algemeen toegankelijk en is overal tweetalig, Oeigoers en Mandarijn, zodat Oeigoeren ook sociale kansen krijgen in de rest van China en in hun relatie met de Han-Chinezen.”⁷

“Men moet ook niet langer de medische kosten op voorhand betalen, die men daarna van de ziekteverzekering terugkreeg, maar achteraf na aftrek van de tussenkomst van de ziekteverzekering. Dat lijkt een kleine verandering, maar die betekent veel voor de armere mensen en maakt de gezondheidszorg toegankelijker.”

“Nu gaat de wereld voor hen open. Witte Europeanen zijn nog een zeldzaamheid, maar ze zien nu volop Chinezen uit de rest van het land, die tot voor kort voor hen even vreemd en ongewoon waren. Een gevaar van invasief toerisme is echter onbestaand, omdat Xinjiang zo enorm groot is en nog altijd zeer dunbevolkt buiten de steden. Als toerist kan je gaan bergbeklimmen, lange tochten te paard met Kazachse gidsen, logeren in tenten.”

“We hebben vooral mensen ontmoet uit de culturele en religieuze sectoren. We bezochten een fabriek die wegenbouwmachines maakt, graafmachines voor tunnels, die daar veel nodig zijn, en een fabriek voor machines in de katoenoogst (zie foto boven). Eén katoenoogstmachine vervangt tot 400 katoenplukkers. Verder ook fabrieken voor voedselverwerking en – verpakking.”

Welvarende Chinese provincie

“Het idee dat Xinjiang een arme kolonie zou zijn voor de rest van China klopt niet. Xinjiang zit bij de betere helft van de welvarende deelstaten en heeft een van de hoogste groeicijfers van China.”

“Het grootste probleem vroeger was dat de Oeigoeren bijna niet in de steden woonden, geen Mandarijn konden spreken en geen technische of hogere opleiding hadden gevolgd. De Oeigoeren waren de armen, terwijl de Han-Chinezen de middenklasse en de rijken waren. Er was toen zeker sociale discriminatie maar die was niet anders dan in de rest van China tussen de stedelingen en de plattelandsbewoners.”

“Dat is nu volop aan het veranderen, niet alleen door de verstedelijking, maar ook op het platteland gaat de levensstandaard omhoog. Die verhoging van de welvaart gebeurt in feite op dezelfde manier als dat daarvoor (en nu nog) in de rest van China gebeurt.”

“Kijk, ik ga hier niet beweren dat China geen politieke problemen heeft, zoals trouwens elk ander land, maar het is wel een land waar de mensen een sociaal toekomstperspectief hebben. De repressie was tijdens de periode van de terroristische aanslagen van radiale islamgroeperingen inderdaad heel erg. Daar is nu geen sprake meer van.”

“Wat me ook is bijgebleven, als je vergelijkt met de westerse ijver waarmee men hier bij ons de vervolging van moslims in Xinjiang aanklaagt, de belangstelling van de groep, waar wij als twee witte Europeanen tussen allemaal moslims zaten, was zeer positief.”

“Ik had verwacht dat die zeer kritisch zouden staan tegenover de beweerde discriminatie van de Oeigoeren. Zij komen zelf uit landen waar ze problemen hebben met de geradicaliseerde islam.”

Selectieve verontwaardiging met een economische agenda

“Je ziet dat ook bij de discussies in de VN-Algemene Vergadering en de VN-Veiligheidsraad. Moslimlanden sluiten zich niet aan bij de Westerse kritiek op Xinjiang. Ik zie nog altijd verontwaardigde berichten in onze pers over massale dwangarbeid in fabrieken en in de landbouw, of verbanningen naar de rest van China⁸.”

“Ik zie dat als propaganda die reageert op de enorme economische groei van China. De echte beweegreden voor deze campagnes is het doembeeld van China als een economische wereldmacht naast het Westen, dat zijn tweehonderd jaar wereldheerschappij ziet aftakelen.”

“Xinjiang is voor China economisch zeer belangrijk en net daarom streven de traditionele Westerse machten naar politieke instabiliteit in de regio. Xinjiang is voor China ook cruciaal voor zijn grondstoffen, o.a. voor de productie van zonnepanelen.”

“De VS hebben sinds 2022 een totaal importverbod op elk product waar onderdelen uit Xinjiang in verwerkt zijn, tenzij men kan bewijzen dat in dat onderdeel geen dwangarbeid zit. Ze pogen dat ook op te leggen aan Europa.”

“Ze gaan het soms heel ver zoeken. BASF heeft recent twee joint-ventures met bedrijven in Xinjiang stopgezet. Uit hun eigen audit was nochtans gebleken dat er geen sprake was van dwangarbeid in die bedrijven. Maar er was snel een ander ‘probleem’.”

“Kaderleden van die bedrijven hadden meegewerkt aan de campagne (zie hierboven) tegen de armoede, zijn toen naar de dorpen gegaan en zouden daarbij de privacy van de dorpelingen geschonden hebben. Volkswagen staat nu onder druk om zijn fabriek voor onderdelen in Xinjiang te sluiten. De druk neemt dus toe.”

“Ondertussen blijven wij handel drijven met landen waar wel uitvoerige bewijzen over dwangarbeid én kinderarbeid bestaan, zoals in Bangladesh in de kledingsector. Dan zijn er ook de bedrijven in de VS die dwangarbeid van gevangenen gebruiken.”

“Waar dit echt over gaat is dat Europa en de VS niet kunnen aanvaarden dan een land met viermaal zoveel inwoners als de VS een economische grootmacht wordt naast het Westen. Daar gaat dit over.”

“De werkelijkheid kan niet meer verschillend zijn dan dit voorbeeld: op alle Chinese bankbiljetten staat aan de ene kant de Centrale Bank in Mandarijn, en aan de andere kant in vier minderheidstalen: Tibetaans, Oeigoers, Mongools en Zhuang⁹.”

“Alle officiële opschriften zijn in heel Xinjiang tweetalig Oeigoers-Mandarijn, ook in de gebieden of dorpen waar geen Oeigoeren leven. Zelfs de kleinste minderheden hebben hun eigen kranten.”

 

Frank Willems schreef zelf een verslag van zijn reis op chinasquare.be

Notes: