Professor internationale politiek aan de Universiteit Antwerpen Tom Sauer schreef ‘De strijd voor vrede – en hoe we die kunnen winnen’ in 2019, drie jaar voor de oorlog in Oekraïne, vier jaar voor de genocide in Gaza. Hij herschreef zijn tekst en voegde er nieuwe bedenkingen aan toe die dezer dagen zeer relevant klinken.

Op 15-16 juni ging in Zwitserland een internationale top door over de Russische invasie in Oekraïne, die zich in beste Orwelliaanse traditie ‘Summit on Peace in Ukraine’ noemde. Namen een aantal landen ter goeder trouw aan deze top deel, kon je dat bezwaarlijk zeggen van de NAVO-lidstaten die er aan deelnamen.

Een meer feitelijke titel had kunnen zijn ‘Summit on Support for Ukraine’. Tussen alle vreedzaam klinkende retoriek door was het eindresultaat immers niet meer of niet minder dan een intentieverklaring om Oekraïne te blijven steunen om de oorlog te escaleren ‘tot de laatste Oekraïener’.

Op 9-11 juli gaat in Washington DC de jaarlijkse NAVO-top door waar de prioriteiten van dit militair samenwerkingsverband voor het komende jaar (en daarna) worden vastgelegd. Naast de doorgedreven escalatie in Oekraïne wordt de uitbreiding van de oorlogsdreiging naar China verder gezet.

De nieuwe EU-verantwoordelijke voor buitenlandse zaken wordt Kaja Kallas, nu nog eerste minister van Estland, Baltische ministaat met 1,3 miljoen inwoners, waarvan ongeveer één kwart, ongeveer 325.000 etnische Russen zijn.

In een recent interview zei deze dame dat een totale nederlaag van Rusland een goede zaak zou zijn, zodat het land in kleine staatjes uiteen zou vallen die elk afzonderlijk kunnen worden overheerst onder andere voor lucratieve grondstoffendeals.

Hoe dat zal worden verwezenlijkt zonder dat de grootste kernmacht op aarde zich hier tegen gaat verzetten met de inzet van zijn kernwapens, daar staat Kallas niet bij stil.

Het zijn maar drie voorbeelden die een doembeeld oproepen voor de kansen op vrede in Europa. De top van de EU en van de NAVO zitten immers op één lijn. De dreiging van een allesvernietigende kernoorlog wordt er alleen maar groter mee.

Deze periode lijkt meer op de periode voor de Eerste Wereldoorlog dan net voor de Tweede Wereldoorlog. Historische vergelijkingen maken is altijd hineininterpretierung, maar niemand kan naast een aantal parallellen kijken.

Een daarvan is de totale onwil om naast de analyse van de motieven van de vijand ook te kijken naar de fouten en verkeerde inschattingen die aan eigen kant worden gemaakt.

Het idee dat ook ‘wij’ fouten maken en medeverantwoordelijkheid dragen is net als toen taboe

Het idee dat ook ‘wij’ fouten maken en medeverantwoordelijkheid dragen is net als toen taboe. Wij zijn per definitie 100 procent de goeden, de anderen 100 procent de slechten. Zo eenvoudig is dat. Het gevolg van die hubris was in 1914 een vernietigende Wereldoorlog.

Een ding kan je van de leiders van de NAVO en de EU zeggen: in geen enkel geval hebben zij het boek van Tom Sauer of gelijkaardige pleidooien voor vrede gelezen of er rekening mee gehouden.

Tom Sauer schreef zijn boek oorspronkelijk toen er nog geen sprake was van een Russische invasie in Oekraïne. De mogelijkheid van een nieuwe oorlog op Europese bodem werd nog als sciencefiction weggelachen.

En toch waren de voortekenen overduidelijk. Die Europese oorlog was immers de facto al vijf jaar bezig in Oekraïne. Het was een burgeroorlog waarvan het bestaan grotendeels werd ontkend in betere kringen in Washington en Brussel.

De bezetting, repressie en kolonisatie van Palestina is daarentegen al 75 jaar bezig maar toen Tom Sauer zijn boek eind 2019 publiceerde had niemand durven voorspellen dat de wraak van het zionistische project zo ver zou gaan als de genocide die reeds negen maanden live op onze schermen wordt uitgezonden.

Nochtans, ook daar waren de voortekenen duidelijk met drie moorddadige aanvallen op de Palestijnse bevolking van Gaza die nu zowaar klein bier lijken – hoe cynisch dat ook mag klinken.

De beste stuurlui staan aan wal. Het is een taai gezegde, met een zeer wrange nasmaak als het over oorlog en bruut militair geweld gaat. Er zit echter een zekere logica in.

Mensen die oprecht geloven dat vrede alleen op niet-militaire wijze kan en moet worden bereikt, zetten zich in voor de academische wereld en/of vredesbewegingen. Zij zoeken geen carrière in de legers en zeker niet in de wapenindustrie.

Wie alleen geleerd heeft met een hamer te werken ziet kloppen met die hamer als de enig mogelijke oplossing van eender welk probleem. Wie die hamers maakt heeft er bovendien baat bij dat zoveel mogelijk mensen geloven dat hamers de enige oplossing zijn.

Het is een ferme vereenvoudiging der dingen, maar de beeldspraak klopt volledig. Bovendien, wie gek is op kloppen met de hamer verliest geen bedenktijd aan alternatieven (en slaat als het moet met diezelfde hamer op zij die hen tegenspreken).

Tom Sauer is niet de enige academicus die ernstig nadenkt over de redenen waarom oorlogen ontstaan en bestaan. Hij is wel een van de weinigen die over deze problematiek out of the box durft te denken.

Tom Sauer is een van de weinigen die over deze problematiek out of the box durft te denken

Op wereldschaal staat hij met zijn discours zeker niet alleen. Zelfs in de VS heeft hij medestanders in figuren als John Mearsheimer en Jeffrey Sachs. In eigen land is hij jammer genoeg een eenzame academische stem, die veel meer aandacht verdient.

Hij stelt immers vragen die te weinig – of helemaal niet – worden gesteld en in de mainstream media nauwelijks aan bod komen. Een van de hoofdoorzaken van het eenzijdig vooringenomen discours in onze media is immers een meestal onderbewust geloof in het eigen grote gelijk whatever the facts.

Zelfverklaard ‘kritische’ berichtgeving in de mainstream gaat enkel over foutieve inschattingen, onvoldoende kennis van de oorzaken van conflicten, en voortvarendheid om te willen interveniëren. Het gaat nooit over de vraag of ‘wij’ wel het recht hebben om zomaar overal ter wereld tussenbeide te komen, of over de vraag of ‘wij’ zelf geen deel van de verantwoordelijkheid dragen voor het ontvlammen van conflicten. En al helemaal niet over de vraag of wijzelf door ons gedrag in de wereld conflicten veroorzaken.

Neen, dat ‘wij’ soms zware fouten maken gebeurt altijd vanuit de beste bedoelingen. Het idee dat ‘wij’ ook oorlogen veroorzaken en voeren omwille van eigenbelang, machtswellust, economische belangen is taboe. Dat denk je niet in deftige middens.

Tom Sauer doet dat wel. Hij kijkt naar wat ‘wij’ zelf verkeerd doen. Dat betekent niet dat hij de vijand van het ogenblik – tegenwoordig is dat nog Rusland, maar China loert al om de hoek – gelijk geeft of naar de mond praat.

Met zijn boek wil Tom Sauer de strakke dichotomie doorbreken die de rigueur is in deftige westerse middens: je bent voor ons of je bent tegen ons. Er is niets mogelijk tussen deze posities in.

Wie niet voor 100 procent de NAVO-lijn over Oekraïne volgt is in het beste geval naïef

Wie niet voor 100 procent de NAVO-lijn over Oekraïne volgt is in het beste geval naïef, in het slechtste geval een Poetin-lover. Idem voor Israël, wie meent dat er een context is en een geschiedenis voorafgaat aan 7 oktober in Gaza is een ‘antisemiet’.

In de echte wereld buiten die westerse superioriteitsbubbel ziet men de complexiteit van conflicten wel. Tom Sauer doet met zijn boek een eerlijke poging om die complexiteit uit te leggen.

Ik ben het niet altijd met hem eens in zijn analyses, maar volg hem volledig in zijn oordeel over de manier waarop de NAVO – in feite de VS – optreedt in de wereld sinds de val van de Sovjet-Unie, de hereniging van Duitsland en de volledig vreedzame (!) terugtrekking van de voormalige Sovjettroepen uit de Oostbloklanden.

Een unieke kans om een nieuwe wereldorde gebaseerd op vrede en samenwerking, op vertrouwen en collectieve veiligheid werd snel verkwanseld door de NAVO

Een unieke kans om een nieuwe wereldorde gebaseerd op vrede en samenwerking, op vertrouwen en collectieve veiligheid werd snel verkwanseld door de NAVO, die zijn troepen steeds verder opschoof richting de Russische grens, jarenlang de waarschuwingen van Moskou in de wind sloeg tot het gekende gevolg op 24 februari 2022.

Men is niet pro-Poetin, niet antisemiet, niet pro-Hamas of pro-jihadist als men naar verklaringen zoekt. Verklaren is niet hetzelfde als goedpraten. Voorstanders van de harde lijn houden niet zo van verklarende uitleg. Dat legt te veel oncomfortabele waarheden bloot.

Ik zei het hierboven al: context en geschiedenis zijn de twee elementen die in de mainstream berichtgeving volledig ontbreken. Wie enkel afgaat op het dagelijkse tv-nieuws ziet dingen zomaar plots gebeuren. Rusland valt Oekraïne binnen ‘ongeprovoceerd’. Hamas pleegt een ‘ongeprovoceerde’ aanval op Israëlische burgers.

Waarom? Hoe kon het zover komen?

Het zijn de vragen die de grote media niet stellen. Tom Sauer doet dat wel. Hij blikt terug in de geschiedenis en schetst de context van de conflicten in de wereld, waar het Westen in betrokken is. Hij legt met dit boek uit waarom ze gebeuren en waarom het zover kon komen.

Bovendien geeft hij alternatieven aan. Het kan wel degelijk anders. Meer nog, het is zelfs meermaals gebeurd in het verleden. Er werden belangrijke verdragen gesloten – onder druk van de wereldwijde vredesbewegingen – onder meer om de proliferatie van kernwapens aan banden te leggen.

Die verdragen werden de voorbije jaren verbroken door zowel de VS als door Rusland, de twee grootste kernmachten ter wereld. We horen het niet graag maar de huidige escalatie in Oekraïne brengt daarom wel degelijk de mogelijkheid van een allesvernietigende kernoorlog dichterbij.

De vredesbewegingen hebben meerdere wapenfeiten – excusez le mot – op hun palmares staan om overtuigd te blijven van het belang van hun strijd. Iedereen die nog gelooft in de kansen op vrede, lees dit boek. Je hoeft het niet op alle punten met Tom Sauer eens te zien om hier een historisch verklarend compendium te zien van hoe het wél kan.

Je hoeft het niet op alle punten met Tom Sauer eens te zien om hier een historisch verklarend compendium te zien van hoe het wél kan

Stel jezelf de vraag ‘Wat zou ik deze week doen als ik wist dat komende vrijdag dé bom valt?’. Het antwoord is eenvoudig. Doe wat je altijd doet, blijf actief, neem deel aan betogingen, schrijf, spreek je mening uit. Elke kleine bijdrage kan immers het verschil maken en die vrijdag nooit laten gebeuren.

De machtigen der aarde hebben één ding niet: het enthousiasme van onze overtuiging. Hun drijfveren zijn winst en machtswellust. Zij weten dat ze moreel ongelijk hebben. Zij hebben jaarlijks enorme budgetten propaganda nodig om het alternatief tegen te spreken. Zij weten echter dat ze de bevolking niet achter zich hebben. Aan hen is dit boek niet besteed.

Aan u wel.

 

Tom Sauer. De strijd voor vrede – En hoe we die kunnen winnen. Pelckmans, Kalmthout, 2024 (geactualiseerde uitgave 2019), 278 pp. ISBN 978 9463 1022 23