Malcolm X, leider van de Afro-Amerikaanse strijd voor gelijke mensenrechten, werd op 21 februari 1965 vermoord in New York, in omstandigheden die nooit degelijk werden uitgeklaard door het gerecht. Over zijn persoon worden tot vandaag leugens en laster verspreid. Het mocht niet baten. Zijn echte verhaal is mythisch. Hij is een van de grootste iconen van de strijd van de Afro-Amerikanen voor gelijke rechten.
Een van de meest hardnekkige roddels over Malcolm X is dat hij gestaan zou hebben voor gewelddadig anti-wit racisme als antwoord op het racisme in de VS, terwijl Martin Luther King de geweldloze verzoener was die wit en zwart poogde te verenigen in de strijd voor gelijke rechten.
King en X waren echter strijders die elkaars verschillende meningen respecteerden. Wat tot vandaag grotendeels wordt verzwegen is dat ze allebei overtuigde antikapitalisten waren die in het kapitalisme de kern zagen van alle maatschappelijke problemen waar armen en etnische minderheden onder leden.
Martin Luther King (l) en Malcolm X tijdens een hoorzitting over de Civil Rights Act (25 maart 1964). Foto: Marion S. Trikosko/Public Domain
Net als King werd Malcolm X vermoord toen hij een politiek leider dreigde te worden die etnische minderheden en arme witte Amerikanen kon samenbrengen in hun gemeenschappelijke strijd tegen het economisch systeem dat racisme, apartheid en kolonisatie nodig heeft om te overleven.
“As je niet goed oplet, krijgen de kranten je zo ver de mensen te haten die worden onderdrukt en de mensen lief te hebben die hen onderdrukken”. Quote van Malcolm X over de media in de jaren 1960
Malcolm X was een autodidact met een verleden beladen door criminaliteit als enige uitweg uit bittere armoede en gewelddadige repressie. Het was vooral in de laatste jaren van zijn leven dat hij een coherent gedachtengoed vertolkte dat hem ver boven alle andere Afro-Amerikaanse leiders van zijn tijd plaatste.
Wie zijn evolutie volgde in de laatste jaren van zijn jonge leven – hij was net geen 40 toen hij werd vermoord – kan vaststellen dat hij het potentieel had om een leider te worden van veel meer dan zijn eigen Afro-Amerikaanse gemeenschap (en meer dan waarschijnlijk net daarom werd vermoord).
Een kort in memoriam hier kan alleen onrecht doen aan de verdiensten die Malcolm X had en aan zijn potentieel dat in de kiem werd gesmoord door die moord, ogenschijnlijk gepleegd door rivaliserende zwarte organisaties, maar in werkelijkheid opgezet door het apparaat van de staatsveiligheid.
Wie meer wil weten kan ik het boek The Autobiography of Malcolm X aanraden. Het werd door auteur Alex Haley geschreven op basis van gesprekken die hij met hem voerde tussen 1963 en 1965.
Dat boek was bedoeld als een inleiding tot een volgende boek over zijn gedachtengoed dat er nooit is gekomen. Deze autobiografie werd uitgebracht negen maanden na zijn overlijden. In 1998 plaatste het weekblad Time het in zijn ‘required reading’ top-tien.
Malcolm X bleef bekend onder deze naam, hoewel hij zich de laatste jaren van zijn leven el-Hajj Malik el-Shabazz (‘de pelgrim – koning – de grote man’) noemde. El Shabazz (de grote) was een omkering van zijn geboortenaam Malcolm Little, die zoals voor zoveel Afro-Amerikanen de familienaam was die hun slaveneigenaar zijn grootouders had gegeven.