Professor internationale politiek Tom Sauer lanceerde in De Standaard een oproep aan de EU om tot inkeer te komen en de eigen fouten te erkennen, nu Trump unilateraal onderhandelingen begint met Russisch president Trump over Oekraïne.

Professor internationale politiek aan de Universiteit Antwerpen Tom Sauer heeft vanaf de eerste dag van de Russische invasie in Oekraïne op 24 februari 2022, drie jaar geleden, een eigen standpunt ingenomen.

Zijn analyse stemt noch overeen met de algemene pro-NAVO-teneur van politici en de media, noch met de stemmen in de vredesbeweging die de schuld voor de invasie volledig bij de NAVO leggen.

Kort samengevat komen die uitersten hier op neer: ‘de Russische invasie is een volledig ongeprovoceerde inbreuk op het internationaal recht’ versus ‘de NAVO heeft met zijn uitbreiding tot aan de grenzen van Rusland deze invasie geprovoceerd’.

Tom Sauer verdedigde onmiddellijk een stelling die je als volgt kan samenvatten: inderdaad, de Russische invasie is een niet te verantwoorden inbreuk op het internationaal recht en ja, de NAVO heeft deze invasie wel degelijk geprovoceerd door Oekraïne NAVO-lidmaatschap te beloven.

Zijn positie ligt volledig in lijn met wat hij reeds verdedigde in zijn boek De Strijd voor Vrede¹. Daarin verdedigt hij de stelling dat het niet volstaat de tegenstander al dan niet terecht te overladen met beschuldigingen allerhande, maar dat we ook naar onszelf moeten kijken.

Wat doen we zelf verkeerd? Hoe kijken onze tegenstanders naar ons en wat kunnen we daar uit leren.

Hij juicht de onderhandelingen die president Trump nu begint toe. Hij is in geen geval een bewonderaar van deze meedogenloze machtspoliticus. De motieven die Trump heeft voor dit initiatief zijn allesbehalve pacifistisch of menslievend.

Voor de Oekraïense bevolking kan het in ieder geval een einde betekenen aan de slachtpartij van de voorbije drie jaar, die zo enthousiast werd verdedigd door haviken in de VS. Zij toonden zich heldhaftig bereid door te gaan “tot de laatste Oekraïener’, niet tot de laatste Amerikaan.

Ik citeer uit zijn oproep ‘De verontwaardiging van de EU is misplaatst’ in De Standaard van 18 februari 2025:

“De contouren van een akkoord zijn helder: Oekraïne wordt geen lid van de Navo; het door Rusland bezette grondgebied zal hoogstwaarschijnlijk de facto (niet de jure) Russisch blijven; er worden geen Amerikaanse troepen gestuurd; Europese vredestroepen – als President Vladimir Poetin instemt met hun aanwezigheid, wat lang niet zeker is – zullen niet onder de Navo- garanties vallen; en het zal vooral Europa zijn dat de heropbouw van Oekraïne financiert.”

En verder: “Als Europa dan toch wakker ligt van een vredesakkoord tussen Rusland en Oekraïne, waarom heeft dan geen enkele Europese leider de afgelopen jaren een ernstige vredespoging gelanceerd? Toen de Duitse bondskanselier Olaf Scholz na twee jaar dan toch de telefoon nam, werd hij met alle zonden van Israël beladen (en dat zijn er tegenwoordig wel wat).”

Deze oorlog had perfect kunnen vermeden worden, had na amper twee maand kunnen stoppen, en heeft drie jaar later meer dan anderhalf miljoen mensen gedood of levenslang verminkt en miljoenen Oekraïeners op de vlucht gedreven.

Wat nu op tafel ligt tussen de onderhandelaars van de VS en Rusland gaat nog veel verder in de richting van de Russische eisen dan de Minsk-II-akkoorden van 2015 en het nooit ondertekende akkoord van maart 2023 in Istanboel.

Poetin ‘talking points’, onaanvaardbaar

In 2014 annexeerde Rusland het Oekraïense schiereiland van de Krim in de Zwarte Zee. Dat was een flagrante inbreuk op het internationaal recht.

Het gebeurde echter wel pas nadat de nieuwe regering in Kiev president Janoekovitsj had afgezet en onmiddellijk het federaal statuut van de Krim afschafte.

De Krim was de enige Oekraïense provincie die sinds de onafhankelijkheid van Oekraïne in 1991 een apart federaal statuut had verkregen – gelijkaardig aan het Belgische federale model – met een eigen parlement, een eigen regering en Russisch als eerste officiële taal naast het Oekraïens.

President Poetin stelde die annexatie voor als een bescherming van de etnisch Russische bevolking die daar de overgrote meerderheid uitmaakt. Dat zal zeker wel meegespeeld hebben.

De echte reden was echter het behoud van de enige warmwater-zeemachtbasis die Rusland heeft in de haven van Sebastopol. De regering in Kiev had duidelijk laten verstaan dat het haar bedoeling was die basis over te nemen en er een NAVO-basis van te maken.

De Minsk-akkoorden van 2014-2015 voorzagen beperkte autonomie voor de provincies Donetsk en Loehansk (de Donbass²) en het behoud daar van het Russisch als officiële taal in de overheidsdiensten en het onderwijs. Frankrijk en Duitsland traden op als borg voor het akkoord.

Oekraïens president Poroshenko liet onmiddellijk weten dat hij die akkoorden niet zou respecteren en blokkeerde de betalingen van de ambtenaren, de pensioenen en de sociale uitkeringen voor de inwoners van de twee provincies.

Bovendien begon hij een burgeroorlog om de twee provincies gewapenderhand over te nemen. Voor de inwoners van de Donbass begon de oorlog dus niet op 24 februari 2023 maar reeds in oktober 2014.

Het is belangrijk te benadrukken dat Rusland bij de onderhandelingen van 2014 en 2015 in Minsk geen enkele territoriale eisen stelde voor beide provincies.

President Poetin wilde die provincies immers binnen Oekraïne houden, omdat hij een intern verdeeld Oekraïne zag als een verzekering tegen NAVO-lidmaatschap.

Later hebben voormalig Frans president François Hollande en voormalig Duits bondskanselier Angela Merkel openlijk verklaard dat het nooit de bedoeling was deze Minsk-akkoorden te respecteren.

De enige doelstelling was uitstel zodat het Oekraïens leger zich kon reorganiseren en bevoorraden om beide provincies gewapenderhand terug in te nemen (en alle rechten van de etnisch Russische meerderheid daar af te schaffen).

Valt het dan te verwonderen dat Poetin en zijn Minister van Buitenlandse Zaken Lavrov Europa een onbetrouwbare tegenstander noemen?

Reeds in maart 2023, één maand in de invasie, lag een akkoord op tafel dat neerkwam op een eerbiediging van de Minsk-akkoorden zonder Russische territoriale eisen.

Rusland had op dat ogenblik nauwelijks kleine delen van de Donbass bezet en had zich uit het noorden boven Kiev teruggetrokken.

Het is pas daarna dat president Poetin is overgegaan tot annexatie van beide provincies van de Donbass en van de provincies Zaporizja en Cherson³, die hij in de maanden daarop ging bezetten.

Zo creëerde hij een landbrug met de reeds geannexeerde Krim, zodat de Krim ook via het vasteland kon worden bevoorraad. Twee aanslagen op de zeebrug tussen de Krim en Rusland maakten dat volgens hem noodzakelijk.

NAVO-talking points, evident en onbetwist

Wat we hier uit leren is dat de huidige situatie reactief is ontstaan, niet proactief vanuit een of ander voor de invasie van 24 februari 2023 opgesteld Russisch plan.

Zij die op het standpunt staan dat de Russische invasie volledig ongeprovoceerd is en dat de NAVO er geen enkele verantwoordelijkheid voor draagt zullen wat voorafging zonder twijfel Poetin talking points noemen, waar geen enkele rekening moet mee worden gehouden.

De vraag is niet of wat hier werd opgesomd Poetin talking points zijn of niet. De echte vraag is of die argumenten het bekijken waard zijn om een onderhandelde vrede te bekomen.

Dat betekent niet dat men het er mee eens moet zijn, het is echter de absolute minimumvoorwaarde ze te kennen om gesprekken voor een einde aan het conflict te beginnen.

En dat is net wat de NAVO, dus de VS, en Europa in zijn beate kielzog nooit hebben gedaan. Ze kregen daarvoor de volle steun van de mainstream media, die nauwelijks enige ruimte gaf aan andere dan pro-NAVO-standpunten.

Tom Sauer was in de Vlaamse media een eenzame uitzondering, maar zijn standpunten waren Opinies, géén redactionele lijn.

De hardnekkige weigering om het publiek zelf te laten oordelen over de oorlog in Oekraïne werd openlijk bevestigd door Karel Verhoeven, hoofdredacteur van De Standaard.

Over de Russische motieven moesten de lezers niet worden geïnformeerd, omdat de verantwoordelijkheid voor de oorlogsdreiging ‘evident en onbetwist’ bij Rusland alleen zou liggen.

Zo paste hij net als alle andere mainstream media de uitspraak toe van Noam Chomsky: “De verstandige manier om mensen passief en gehoorzaam te houden is het spectrum van aanvaardbare opinie strikt te begrenzen, maar zeer levendig debat toe te staan binnen dat spectrum.”

Hoe zou de Europese bevolking hier over denken als ze geïnformeerd zou worden over de standpunten aan beide zijden van deze oorlog? Dat is niet hetzelfde als beide zijden gelijkwaardig of even schuldig te bevinden.

Dit is nochtans exact wat ernstige diplomatieke onderhandelaars doen: zich informeren over de argumenten van de overzijde.

Dat is niet gebeurd. Het resultaat is bekend. Meer dan waarschijnlijk behaalt Rusland nu veel meer dan wat het dacht bereikt te hebben met de Minsk-akkoorden, wat het poogde te bereiken in de weken voor de invasie en wat het wilde bereiken één maand na de invasie.

De echte oorzaak is brute niemand ontziende macht

De echte oorzaak van dit debacle is de onwil van Europa om zelf na te denken in plaats van de NAVO – in feite dus de VS – na te praten. Je kan je bij dit alles terecht de vraag stellen waarom het zo verkeerd is gelopen.

Tom Sauer daarover in zijn Opinie: “De internationale politiek, en dat weet elke student in de politieke wetenschappen⁴, draait niet om mensenrechten, maar om macht. Dat blijkt evenwel geen politiek correct concept in Brussel. De EU werd opgericht om dat machtselement zo veel mogelijk in te dijken binnen de EU, maar we vergaten dat de rest van de wereld voortdraaide op basis van macht.”

“Verblind door dat idealisme heeft men de EU (en de NAVO) uitgebreid richting het oosten, zonder zich af te vragen wat Rusland, een regionale macht, daarvan zou vinden. Die naïviteit – of was het een vorm van hoogmoed – komt nu als een boemerang terug.”

Volgens mij is het dat laatste: hoogmoed, die zo diep zit ingebakken in het DNA van onze politieke leiders dat ze het er zelfs voor over hebben dat de Europese economie ten onder gaat.

Het is die zelfingenomenheid die hen er toe brengt zonder een moment van zelfreflectie te beweren dat wanneer er vrede komt in Oekraïne, Rusland aan de poorten van Brussel en de Antwerpse haven zou staan.

Wat sommige belangengroepen goed uitkomt

Nogmaals Tom Sauer: “Eigenlijk zou de EU net tevreden moeten zijn dat er geprobeerd wordt om deze oorlog te beëindigen. Hij weegt op onze economieën, ook de Duitse. De Russische hybride oorlogvoering doet Europa pijn. De budgetten voor defensie schieten de hoogte in (wat sommige belangengroepen natuurlijk goed uitkomt), in die van ontwikkelingssamenwerking en sociale zaken wordt zwaar gesnoeid.”

Wat hij hier tussen haakjes zet is volgens mij echter de hoofdoorzaak. De neoliberale krachten zien in een gefingeerde Russische oorlogsdreiging immers de kans om hun maatschappelijk model definitief op te leggen: weg met de sociale welvaartsstaat.

De bonanza voor de militaire industrie is mooi meegenomen, maar niet de voornaamste motivatie. Zij willen terug naar een maatschappij waar iedereen zijn plaats kent. Voor de meesten van ons is dat onderaan.

De meest nuchtere analyse komt niet van Europese stemmen maar van VS-experten John Mearsheimer en Jeffrey Sachs. Sachs’ recente toespraak voor het Europees Parlement zou in een objectief medialandschap volledig uitgezonden worden. Niet dus. Zie de X-tweets die in dit artikel verspreid staan.

Ik besluit met de slotzin van de Opinie van Tom Sauer: “Aan het front sneuvelen nog altijd duizenden en duizenden soldaten. Wat nodig is in Brussel, zowel op het Schumanplein als in de Wetstraat, is een les in bescheidenheid. Het is tijd voor introspectie.”

 

Notes: