De Tweede Wereldoorlog was geen losstaand verhaal, zoals we in onze lessen geschiedenis leerden. Deze Oorlog was deel van een groter geheel dat vijf eeuwen vroeger begon en doorgaat tot in Gaza. ‘De Grote Koloniale Oorlog’ van Chris Kaspar de Ploeg brengt de geschiedenis van eeuwen strijd voor gelijke rechten tegen brute repressie voor het status quo van ongelijkheid.

Laat ik beginnen met een kleine verduidelijking van deze boektitel voor Belgische lezers. België heeft in tegenstelling tot Nederland beide Wereldoorlogen over zich heen gekregen. Die eerste oorlog werd tot 1939 de Grote Oorlog genoemd, ‘la grande guerre’ (de Groote Oorlog in de toenmalige spelling). Daar gaat zijn boek ook over, maar dit is dus niet een boek over alleen die Eerste Wereldoorlog.

Kapitalisme, imperialisme en fascisme

De Eerste Wereldoorlog heeft zijn plaats in het grotere historische geheel van De Grote Koloniale Oorlog. Dit boek legt die verbanden. De oorlog in Vietnam begon met de poging van Frankrijk om na de Tweede Wereldoorlog zijn kolonie te ‘herstellen’.

De oorlog in Korea was een gevolg van de Tweede Wereldoorlog tussen Rusland, China en Japan. En de Tweede Wereldoorlog kan je niet los zien van de Spaanse Burgeroorlog, noch van de Eerste Wereldoorlog. Daarvoor was er de Frans-Duitse oorlog, de slag van Waterloo, zo kunnen we doorgaan tot vijfhonderd jaar geleden.

Chris de Ploeg situeert het begin van dat grote verband in 1492 met de ‘ontdekking’ van Amerika en “het begin van de grootschalige Europese kolonisatie en de vernietiging van inheemse samenlevingen. In dat licht kunnen we misschien spreken van een vijfhonderdjarige oorlog”. Die ‘misschien’ mag je voor mijn part weglaten.

De gemeenschappelijke noemer van al die gruwel staat in de titel van de drie hoofdstukken. De grote koloniale oorlog (van de twintigste eeuw), Kapitalisme, imperialisme, fascisme I: oorsprong en Kapitalisme, imperialisme, fascisme II: oorlog.

Geschiedenis saai?

Geschiedenis was een van de weinige vakken die ik graag leerde op school, tot ergernis van de meeste andere leerlingen in de klas. Geschiedenis blijft me fascineren, niet voor de weetjes – zoals je die in tv-spelletjes ziet passeren – maar omwille van wat je er uit leert over vandaag en over morgen.

Ik lees boeken als De Grote Koloniale Oorlog dus niet alleen voor hun informatie. Ik lees ze ook gewoon graag, zeker als het goed geschreven is. Dit leest als een trein – meer bepaald mijn trein van 34 minuten heen en 34 minuten terug tussen thuis en de redactie in Brussel.

Klassieke historici menen dat ‘geschiedenis’ niet meer dan een opsomming van feiten hoort te zijn, gebaseerd op onderzoek van archieven. Met veel aandacht voor koningen en heersers allerhande, niet voor het gepeupel.

Archieven zijn uiteraard belangrijk, zie de 114 pagina’s voetnoten. Die hoef je niet te lezen, wel interessant voor studenten die ik het boek als basismateriaal kan aanprijzen.

Geschiedenis is ook de juiste vragen stellen. Waarom begon de Eerste Wereldoorlog? Het klassieke antwoord is dat een Oostenrijkse kroonprins werd vermoord in Sarajevo. Er waren de jaren ervoor nochtans meerdere nog belangrijkere edelen vermoord, zonder gevolgen. Deze moord was slechts de juiste vonk op het juiste moment voor de massa kurkdroog stro van imperialisme die al jarenlang klaar lag voor een oorlog die er toch zou komen.

De Eerste Wereldoorlog kwam de nog altijd feodale elite immers goed uit om de bedreigende sociale revoluties in eigen landen in de kiem te smoren, omdat Duitsland meer kolonies wilde en om nog vele andere redenen, zoals ook dat legers nu eenmaal dienen om af en toe oorlog te voeren.

Ze vonden daarvoor steun bij die andere opkomende macht, de industriële burgerij die de sociale strijd om andere redenen dan de adel eveneens wilden stoppen. Machthebbers verdedigen nu eenmaal het systeem dat hen macht verschaft. Dat is de voorbije vijf eeuwen nooit anders geweest.

Wie – wat – waar – wanneer of waarom

Relevante geschiedschrijving beperkt zich niet tot wie – wat – waar – wanneer maar stelt de enige vraag die er toe doet: waarom. Relevante geschiedenis denkt na over de feiten, zoekt de verbanden, kijkt naar de machthebbers én naar de slachtoffers.

“Wie de geschiedenis niet kent, is gedoemd ze te herhalen”. Spaans filosoof George Santayana (1863-1952)

En dat is wat Chris Kaspar de Ploeg doet met dit boek. Zonder meer verheugend dat er nog jonge mensen zijn die geschiedenis schrijven (letterlijk en figuurlijk). Nogmaals: dit boek hoort in de boekenkast van elke bewuste burger.

Het brengt een massa informatie samen, niet zomaar als een lijst bullet points, maar met verbindende commentaar. Dit gaat ook over veel meer dan ‘oorlogen’. Wat er tussen de oorlogen door gebeurde is meestal belangrijker dan de oorlogen zelf, zoals de feitelijke wapenstilstand tussen 1918 en 1939.

Veel van wat in dit boek staat is wel bekend, maar dit boek maakt er een samenhangend geheel van, niet langer een losse lijst van data en leiders. Er staat een en ander in dat ook deze kenner van geschiedenis niet wist (of er het verband niet van zag).

Zo had Japan bij zijn overgave in 1945 het merendeel van zijn troepen niet op de eilandstaten in de Stille Oceaan (tot in Nederlands Indië) maar op het vasteland in China, om daar zijn kolonie te ‘verdedigen’.

Steeds weer datzelfde ‘kolonialisme’

“De oorlogsproductie van de VS en Groot-Brittannië gebeurde niet in een vacuüm, ze leunde sterk op de gekoloniseerde wereld.” In onze geschiedenislessen leren we dat de overwinning op de Duitse legers door de geallieerde strijdkrachten werd behaald. Vergeten is de bijdrage van de Sovjet-Unie. Vergeten is ook de gruwel die China heeft ondergaan in de oorlog tegen zijn kolonisator Japan.

Vergeten is ook dat de motieven voor de oorlog heel anders ware voor China en de Sovjet-Unie. “Zij vochten in wezen een anti-koloniale bevrijdingsoorlog.” Zij vochten tegen een vijand die hun vernietiging wilde. “De alliantie van de fascistische as Italië, Duitsland en Japan was niet toevallig ook een alliantie van kapitalistische staten met weinig koloniën.”

Auteur Chris Kaspar de Ploeg gaat vijfhonderd jaar terug in de tijd om de gruwel van de 20ste eeuw te verklaren. Geschiedenis is niet wat voorbij is. Geschiedenis leeft door in alles wat we nu hebben, nog niet hebben of weer dreigen te verliezen. Een van de constante elementen is die strijd om het discours te bepalen.

De boerenoorlogen waren geen strijd tegen de adel maar verwilderde ketters die kerken verbrandden. Hongersnoden in vijandige staten waren bewuste misdaden van autoritaire leiders en regimes, de hongersnoden in onze eigen kolonies waren daarentegen nooit intentioneel of het gevolg van recalcitrante gekoloniseerden die maar niet wilden snappen dat ze voor hun eigen goed werden onderdrukt.

We zien die leugens vandaag herhaald in het mantra van Israëlische ‘gijzelaars’ en Palestijnse ‘gevangenen’. Hamas is een terroristische organisatie (alleen voor het Westen, maar dat zeggen we er niet bij) en Israël is een normaal land met een leger dat zich ‘verdedigt’, geen bezetter, geen kolonisator.

Koloniale cartografie

Wat met die groene vlekken op de cover? Even onderste boven zetten en je hebt het door. Waarom (altijd weer die vraag: waarom?) zijn wij wereldkaarten gewoon waar het Noorden boven staat – dat zou immers ook omgekeerd kunnen? De vraag stellen, is ze beantwoorden.

Ooit was zuiden boven op kaarten de norm in Europa. Onder leiding van graaf Joseph de Ferraris werden van 1770 tot 1778 zeer gedetailleerde kaarten opgemeten van de Oostenrijkse Nederlanden met het noorden onderaan. Napoleon gebruikte ze nog in Waterloo – tevergeefs, want hij verloor. Toen werd ‘wild onbeschaafd en donker’ Afrika belangrijk en draaide de wereld om, noorden boven.

Waarom zetten onze traditionele wereldkaarten Europa in het midden en niet Afrika of Latijns-Amerika op de evenaar – het echte midden? Het begint Europa stilaan te dagen dat de Europese Unie slechts een schiereiland is van Azië. Als de EU een apart werelddeel is, dan is India dat ook. Westerse cartografie is ook koloniaal.

In de inleiding zei ik het al: de Tweede Wereldoorlog was geen losstaand verhaal. Net zo is 7 oktober 2023 geen losstaande gebeurtenis, net zomin als 24 februari 2022. Die data hebben context en geschiedenis.

Dat geldt voor alles wat de voorbije eeuwen is gebeurd in heel de wereld. Stel je voortaan bij alles twee vragen: “Wat is de context en de geschiedenis? Waarom gebeurt dit?”

Chris Kaspar De Ploeg schreef een boek dat in een decente wereld cursusmateriaal hoort te zijn. Hier kunnen hele syllabi uit gedistilleerd worden. Met dit boek bekijk je de wereld definitief anders, met Europa onder Afrika en op het uiteinde van Azië, zoals op de cover, zoals het hoort.

Er staat Deel 1 in de titel. Deel 2 zal over de Koude Oorlog gaan (die we stilaan de Eerste Koude Oorlog mogen noemen), Deel 3 zal de laatste vijftig jaar van de koloniale geschiedenis bevatten. Wordt dus vervolgd.

 

Chris Kaspar de Ploeg. De Grote Koloniale Oorlog. Deel 1. Starfish Books, Amsterdam, 2025, 359 pp. (waarvan 114 pp. Voetnoten). ISBN 978 9492 7343 34.  Te verkrijgen bij boekenwinkel De Groene Waterman. 

Lees ook De Grote Koloniale Oorlog: “Herinneren en niet herinneren is een bewust beleid”

Starfish Books is een nieuwe progressieve uitgeverij onder leiding van Menno Grootveld, die ondermeer ook Nooit meer is nu van Anja Meulenbelt (over de genocide in Gaza) en Hoe het Westen Oorlog naar Oekraïne bracht van VS-historicus Benjamin Abelow heeft gepubliceerd.

Coda

Dit boek zet je aan om nog veel meer te lezen. Achteraan in de 114 pagina’s Eindnoten (die je dus verder niet hoeft te lezen – dat doen studenten en onderzoekers wel) vind je titels van een hele reeks boeken die ik zelf ook zeer kan aanraden. Ik citeer enkele auteurs:

David Graeber, Shlomo Sand, Aimé Césaire, David E. Stannard (over de genocide van de inheemse volkeren in de VS), Domenico Losurdo (over Stalin), Adam Hochschild (over onze Belgische trots, massamoordenaar Leopold II), Casper Erichsen en David Olusoga (over de eerste Duitse genocide voor de Holocaust), Reggie Baay (over slavernij in Nederlands Indië), Michael Parenti, William Blum (over CIA-inmenging in heel de wereld), Tariq Ali (over die andere massamoordenaar, Winston Churchill), Eduardo Galeano (hét boek over Latijns Amerika), Charles Ducal (ook over Stalin), Koen Bogaert (over de Haïtiaanse revolutie) en natuurlijk de onvolprezen Noam Chomsky met zijn klassiekers Deterring Democracy en Understanding Power.