In De Standaard werden op 17 februari drie documentaires aangekondigd over ‘Amazones’ die kozen voor gewapend verzet in Israël/Palestina, Turkije en Colombia, en daar een zware prijs voor betaalden, met aandacht voor de 17-jarige Ahed Tamimi. De kritische vraag van DeWereldMorgen.be of een jong ongewapend Palestijns meisje al dan niet terecht in dit programma thuishoorde kon volgens de makers pas worden beantwoord na de uitzending. Dat antwoord is er nu.

Die eerste aflevering was er op dinsdagavond 20 februari. Je kan ze hier herbekijken op vrt.nu. Men kan ze op verschillende manieren analyseren. Komen beeldmateriaal en bindteksten goed overeen, is de context van de gesprekken met mensen duidelijk, weet men wie aan het woord is en welke kant in beeld wordt gebracht? Op dat vlak geen enkel probleem, een klassiek professioneel VRT-product.

Gezien het onderwerp is echter ook een ideologische analyse nodig. Dat kan vanuit de eigen premissen van de openbare omroep (die dezelfde zijn als die van alle grote media). Die staan in de Deontologische code en redactiestatuut van de VRT.  “De deontologie van de nieuwsdienst is gebaseerd op de waardennauwkeurigheid, onpartijdigheid en goede trouw”.

Amazones deel I nam geen standpunt in tussen de partijen in Israël en de Palestijnse gebieden, trok geen van beide partijen voor, noch qua tijd, noch qua context en beeldmateriaal. Beide kanten kregen kritische vragen en de standpunten aan weerszijden kwamen ruim aan bod. Dit programma beantwoordde aan de eigen deontologische code.

Onpartijdigheid, geen onpartijdig begrip

Je kan dit programma (net zoals eender wat in de media) echter ook vanuit een heel andere bril bekijken. De vraag is immers of neutraliteit, afstandelijkheid, onpartijdigheid echt duidelijk ‘neutraal’ en ‘onpartijdig’ afgebakende begrippen zijn. Dat zijn ze niet. Abstracte begrippen hebben een specifieke inhoud in hun maatschappelijke, sociale, economische, politieke context.

Elke omroep en elke journalist draagt bovendien een waardenpatroon mee dat maakt dat nieuwsgaring en nieuwsduiding gebeurt vanuit filters, selecties, aannames, al dan niet subjectieve voorkennis. Soms bewust, meestal onbewust. Neutraliteit en onpartijdigheid betekent voor de VRT in deze specifieke context dat standpunten van Israël en de Palestijnen dezelfde aandacht en kritische behandeling horen te krijgen.

De deontologische code van de VRT is zelf een eindproduct van een ideologisch bepaalde selectiviteit. Dat die ideologie niet wordt uitgesproken, dat zijn bestaan zelfs wordt ontkend verandert niets aan het feit dat ze er is. De onuitgesproken ideologische premissen achter dit hedendaagse concept van journalistieke onpartijdigheid en neutraliteit zijn noch onpartijdig noch neutraal.

Het neutrale midden bestaat niet

Het is niet zo dat in elke controverse de neutrale positie ergens in het midden tussen twee standpunten zou liggen. Voor heel wat onderwerpen is dat zeer duidelijk. De openbare omroep zal nooit een debat of programma toelaten waarin voor- en tegenstanders van de doodstraf, slavernij of kinderarbeid gelijk aan bod komen. Terecht. Het gaat hier over evidente, algemeen aanvaarde waarden. Je geeft een voorstander van de doodstraf geen forum.

Het zou evident moeten zijn dat die weigering ook hoort te gelden voor verdedigers van schendingen van de mensenrechten, van het internationaal recht, VN-resoluties, voor voorstanders van apartheid, kolonisatie, standrechtelijke executies, foltering, detentie van minderjarigen, voor goedpraters van bombardementen van scholen en hospitalen, gebruik van fosforbommen, vernietiging van bruggen, watervoorzieningen, elektriciteitscentrales en vissershavens, van vernietiging van olijfboomgaarden en woningen, voor de pleitbezorgers van het blokkeren van voedseltransporten en medicijnen. De hier opgesomde lijst is niet toevallig gekozen.

Met haar ‘neutrale’ weergave van standpunten van Israël en de Palestijnse bevolking is de VRT niet neutraal maar de facto partijdig. De strijd van een bezette, onderdrukte, machteloze en gekoloniseerde bevolking op hetzelfde niveau plaatsen als de bezetter, kolonisator, belegeraar en folteraar is partij kiezen voor de sterkste, voor de partij met een van de best getrainde en van de hoogste spitstechnologie voorziene legers ter wereld, tegen een weerloze bevolking. Het gelijkstellen van dagelijkse militaire repressie en vernedering door de Israëlische bezetter met de verzetsdaden – gewapende en ongewapende – van een volledige bevolking is partij kiezen voor de sterkste.

Onbegonnen werk

Toen ik in oktober 2012 voltijds ging werken voor deze website had ik de ambitie deze partijdige ‘onpartijdigheid’ in de media regelmatig aan te klagen met concrete voorbeelden. Mijn aandacht ging daarbij vooral naar De Standaard en De Morgen die zich profileren als kwaliteitskranten en naar de VRT als openbare omroep. Andere media zijn commercieel goed uitgewerkte en professioneel gebrachte entertainmentproducten, maar geen informatiemedia. Ik verwacht van commerciële privé-mediabedrijven geen journalistiek. Dat valt daar wel eens voor, als toevallig bijproduct.

Vanuit mijn interesse voor internationaal nieuws heb ik toen een aantal mediakritieken geschreven over de berichtgeving van De Standaard en de VRT over Venezuela en Palestina/Israël, onder diezelfde noemer: partijdigheid poserend als ‘onpartijdigheid’ (zie onder meer VRT en de ‘objectieve feiten’ over Israël/Palestina, Gaza in de grote media: de VRT en ons volledige Palestina-dossier).

Het werd snel duidelijk dat dit blijven opvolgen onbegonnen werk was. Elke dag staan er voorbeelden van selectieve en partijdige ‘onpartijdigheid’ in de media. Een veel geuit tegenargument is telkens weer dat deze website toch ook niet onpartijdig is in zijn analyses, opinies, selectie van feitenmateriaal, bronnen en dergelijke. Dat is volledig waar. Vergeet dan niet het woordje ‘ook’. Deze site is inderdaad niet onpartijdig over Palestina, alleen pro-Palestijnse stemmen komen hier aan bod. Dat vindt deze site ook nodig, gezien de barrage van de andere pro-zionistische stemmen in de grote media.

Het echte verschil zit hem hier: deze site komt er openlijk voor uit dat ze een kant kiest, dat is voor onze lezers/bezoekers duidelijk. Deze site kiest de kant van het internationaal recht en de VN, van het recht op zelfbeschikking en van het door de VN erkende recht op verzet tegen een koloniale bezetter. Dat is niet het geval met de berichtgeving in de hierboven genoemde media en in het betreffende VRT-programma Amazones. Daar wordt berichtgeving als neutraal en onpartijdig aangeboden, die dat niet is.

Joodse kritiek op het zionisme genegeerd

Met pro-Palestijnse stemmen worden hier trouwens niet uitsluitend Palestijnse stemmen bedoeld. Het is zelfs zo dat deze site meer gebruik maakt van niet-Israëlisch-Joodse, Joods-Israëlische en Joods-Amerikaanse bronnen dan van Palestijnse. ElectronicIntifada.net, TheRealNews, DemocracyNow!, IPS, Counterpunch, de lijst is lang. Daarnaast zijn er pro-Palestijnse persoonlijkheden als Amira Hass, Gideon Levy, Uri Avneri, Ilan Pappé, Norman Finkelstein, Noam Chomsky. Dat zijn allen Joodse pro-Palestijnse stemmen.

Het zijn stuk voor stuk tevens bronnen en opinies die nooit aan bod komen op de openbare zender, laat staan dat ze als bron voor nieuwsverspreiding zouden worden gebruikt. De VRT laat evenmin ruimte aan andere stemmen over Palestina zoals Een Andere Joodse Stem of Lucas Catherine.

Zonder twijfel zal hierop worden gerepliceerd dat een openbare omroep het niet kan maken om partijdige bronnen, hoe waardevol ook, te gebruiken. Dat doet de VRT echter wel degelijk. De openbare zender keert zich voor commentaar steeds weer tot openlijk partijdige zionistische organisaties zoals Joods Aktueel. De BBC, the Guardian, alle grote persagentschappen, officiële bronnen zoals het Israëlisch leger worden als vanzelfsprekend feitenmateriaal overgenomen. Pro-Palestijnse bronnen worden ook wel geciteerd maar altijd gekaderd voor wat ze zijn: pro-Palestijns.

Dat heeft dan dergelijke berichtgeving tot gevolg: “Hamas schendt voor het eerst de wapenstilstand sinds … “ zonder te vermelden dat in diezelfde periode het Israëlisch leger datzelfde bestand al 80 maal had geschonden. “In reactie op de moord van twee kolonisten door Palestijnse terroristen”… zonder dat de constante wreedheid van de dagelijkse repressie als oorzaak wordt geponeerd. “De Palestijnen weigeren op de vredesvoorstellen in te gaan” in plaats van “Israël stelt onmogelijke eisen door te weigeren over de kolonisatie en de bezetting te onderhandelen, de twee voornaamste strijdpunten van de Palestijnen. Israël “reageert”, “verdedigt zich”, “slaat terug”, neemt “gevangenen”, schakelt “terroristen” uit.

Israëlisch geweld wordt telkens weer vertekend door passief zinsgebruik: “Er vielen bij het treffen vier doden” in plaats van “Israël executeerde standrechtelijk vier Palestijnen zonder directe aanwijzing dat ze bij een aanslag waren betrokken”. Ook een klassieker: “De koloniale nederzettingen zijn volgens de Palestijnen een schending van het internationale recht” in plaats van “De koloniale nederzettingen zijn een schending van het internationaal recht.”

Geen kant kiezen is een kant kiezen

Een andere steeds weerkerende repliek op onze kritiek is dat een openbare omroep het toch niet kan maken om openlijk kant te kiezen in een gewapend conflict. Wel, dat kan de VRT wél. Dat doet de openbare omroep zelfs dagelijks. Over Syrië, Libië, Afghanistan, Irak, Oekraïne en Noord-Korea neemt de VRT dagelijks de interpretatie over van de westerse kant. Daar kunnen goede redenen voor zijn. Dat hoort echter wel deel uit te maken van de duiding.

Het is niet correct om te doen alsof iets neutrale, onpartijdige berichtgeving zou zijn als dat niet zo is. Daar dient openlijk over te worden gecommuniceerd en dat doet de VRT niet. “Wij geven over Oekraïne uitsluitend het standpunt weer van de regering in Kiev” is geen zin die je zal horen in de berichtgeving over dat conflict.

Selectieve verontwaardiging is ongeloofwaardige verontwaardiging

Verontwaardiging in de berichtgeving over bijvoorbeeld bombardementen van het Syrisch leger van president Assad of Russische troepen op burgers in Syrië is terecht. Dat is de juiste aanpak. Volledig mee eens. Die correcte aanpak verdwijnt echter zodra het gaat over de misdaden die in onze eigen naam worden begaan. Amerikaanse, Britse en Belgische piloten trachten immers ‘zoveel mogelijk burgers te sparen’ en er gebeuren soms ’tragische vergissingen’.

Over identieke gruwel in Jemen wordt ook wel bericht, maar niet met dezelfde verontwaardiging als over Syrië, terwijl de eigen rechtstreekse betrokkenheid van Europa en de VS bij die gruwel buiten beeld blijft, systematisch.

Zo kan het dat een incident met een in Israël neergehaalde Syrische drone van Iraanse makelij groot nieuws is, zonder dat daar aan wordt toegevoegd dat Israël al vijftig jaar de soevereiniteit van Syrië schendt met de bezetting van de Golanhoogte, zonder te vermelden dat Israël al maanden bombardeert op stellingen in Syrië, zonder te vermelden dat Israëlische drones al maanden dagelijks over Syrië cirkelen, enzovoort.

Ahed Tamimi en haar ‘wapen’

Ook al komt Ahed Tamimi en haar nichtje uiteindelijk nauwelijks aan bod in het programma (maar, niet onbelangrijk, ze is er wel de afsluiter van), toch blijft de kritiek van vorige week volledig gegrond. Ahed Tamimi wordt hier geframed in een context van gewapend verzet.

Dat zij haar camera als ‘haar wapen’ beschouwt (met beelden van haar smartphone in haar broekzak) is het centrale argument van de programmamakers om ze hier bij te betrekken. Elke aandacht voor haar is goede aandacht volgens deze redenering. Haar statement als argument gebruiken is onverantwoord, vooral nu zij op haar proces wacht voor een Israëlische militaire bezettingsrechtbank.

De Israëlische ambassades wereldwijd hebben sinds de BDS-boycotactie speciale cellen opgericht om alle berichtgeving over Israël op te volgen, te vertalen en door te geven (zelfs artikels op kleine sites als deze worden geïnventariseerd). Deze aflevering van Amazones ligt nu al op het bureau van de dienst die in Israël speciaal is opgericht om alle BDS-actie te counteren, om er beeldfragmenten uit te gebruiken, onder meer achter de gesloten deuren van de militaire uitzonderingsrechtbanken.

Ahed heeft nooit gewapend verzet gepleegd

Zij moet haar ‘zware prijs’ nog betalen. Dit programma wordt zonder de minste twijfel een onderdeel van de framing die in Israël tegen haar zal worden gebruikt. Zij werd door een minister al ’terroriste’ genoemd, politici eisen levenslang, een journalist van een leidinggevende krant zei weinig subtiel dat ze “achter gesloten deuren zwaar onder handen moet worden genomen door onze mannelijke soldaten’.

Met haar aanhouding heeft Israël zich internationaal zwaar in de voet geschoten en zit de regering daar tussen twee uitersten: de eigen bevolking die meedogenloos is voor haar en de publieke opinie die wereldwijd achter haar zaak staat. Net nu is correcte framing hier voor haar allerbelangrijkst.

Correcte aandacht voor haar zou kunnen bestaan hebben uit een programma dat haar als ongewapende ‘amazone’ had geplaatst naar een icoon als Malala Yousafzai, naast een vreedzame Palestijnse stem als Hannan Ashrawi, naast de Joods-Israëlische Amira Has.

Een correcte context voor dappere vrouwen als zij zou aandacht hebben besteed aan de Joods-Israëlische vrouwen die militaire dienst weigeren uit principieel verzet tegen de bezetting en de kolonisatie. Die zijn genoeg te vinden via kleine alternatieve websites en sociale media. Een dergelijk programma zou met vrouwelijke ex-soldaten van Breaking the Silence zijn gaan spreken over hun motivatie om ‘verzet’ te plegen.

Ahed, een eigen ‘Amazone’ waard

Ahed Tamimi verdiende een volledige afzonderlijke Amazone-aflevering. Daar kon dan uitgebreid worden ingegaan op volgende zaken. Daarin kon worden aangetoond dat haar behandeling routine is voor alle Palestijnse minderjarigen in Israëlische bezettingsrechtbanken. Stof genoeg voor een lange documentaire:

• haar voorgeschiedenis, vorige gefilmde ‘incidenten’ met Ahed;
• de omstandigheden van het ‘incident’;
• haar aanhouding ’s nachts, hoewel ze gewoon thuis is en nergens heen zou kunnen;
• haar illegaal transport uit de bezette gebieden, een overtreding van de Conventies van Genève;
• haar verschijning voor een militaire rechtbank, terwijl kolonisten in de bezette gebieden door gewone burgerlijke rechtbanken in Israël worden berecht;
• de boetes en korte voorwaardelijke straf voor een koloniste die reeds meermaals soldaten in het gezicht sloeg;
• haar gevangenisomstandigheden, isoleercel, permanente verlichting, voortdurende appels;
• haar ondervraging als minderjarige zonder aanwezigheid van ouder of door de familie aangeduide vertrouwenspersoon, nochtans verplicht door de Israëlische wet en internationale verdragen;
• de routinepraktijk van de militaire uitzonderingsrechtbank om getuigenissen en bewijzen voor de verdediging te weigeren en bewijzen en getuigenissen à charge toe te laten, die om redenen ‘nationale veiligheid’ geheim blijven voor de verdediging;
• de bijna 100 procent veroordeling door deze rechtbanken;
• de disproportioneel lange straffen die volledig moeten worden uitgezeten; de maanden- soms jarenlange verboden op familiebezoeken; vrijlating na de volledige straf kan altijd worden uitgesteld voor ‘nationale veiligheid’;
• er zitten permanent 300 minderjarige Palestijnen in militaire gevangenissen in Israël onder identieke omstandigheden;
• het steeds weer afdwingen van verklaringen onder dreiging van mishandeling door volwassen medegevangenen;
• verklaring laten ondertekenen in het Hebreeuws;
• sinds 1967 werden reeds 8.000 minderjarigen door deze rechtbanken veroordeeld.

‘Kritiek van beide kanten”

Vergelijk je de uitzending van 20 februari 2018 met de berichtgeving van de jaren 1980 over Israël onder reactionair BRT-administrateur-generaal Paul Vandenbussche, de man die onder meer poogde de grootste vredesbetoging in de Belgische geschiedenis uit het nieuws te houden, dan is de balans zeker positief. Het was toen ondenkbaar dat iemand als Leila Khaled aan het woord zou komen.

Nu komen Palestijnse stemmen wél aan bod. Echter, door dat nog altijd te doen in een gekunsteld ‘onpartijdig’ evenwicht met de Joods-Israëlische stemmen blijft de VRT nog steeds achterlopen op de publieke opinie die ondertussen veel verder geëvolueerd is in zijn eis tot respect voor het internationaal recht..

De VRT en andere media stellen telkens weer dat ze wel goed bezig moeten zijn “want we krijgen zware kritiek van beide kanten”. Opnieuw die onbewezen premisse van onpartijdigheid als je beide ‘kanten’ gelijke aandacht geeft. Het is nochtans heel eenvoudig: de beul heeft geen recht van spreken, zelfs als zijn slachtoffer af en toe venijnig, maar vooral wanhopig, uithaalt. Dit is geen ‘conflict’, dit is geen ‘verzet aan beide kanten’. Dit is bezetting, onderdrukking, apartheid en kolonisatie. Iedere keer dat een nieuwslezer of programmamaker de term ‘conflict’ gebruikt in plaats van ‘bezetting’ en ‘kolonisatie’ neemt hij/zij een standpunt in. Woorden hebben een betekenis. ‘Conflict’ of ‘oorlog’ zijn geen neutrale termen.

De beul heeft geen recht van spreken, zelfs als zijn slachtoffer af en toe venijnig, maar vooral wanhopig, uithaalt naar zijn mishandelaar

Ik onthoud twee hoogtepunten uit dit programma: het moment dat de moeder van een dode Palestijnse zelfmoordterroriste de daad van haar dochter afkeurt met ‘haram’, verboden. Het tweede is de kolonist in Hebron die vanuit zijn auto stelt voor vrede te zijn met zijn Palestijnse buren, “waar hij veel respect voor heeft”.

Een zeer gevatte vraag van Phara de Aguirre of de Palestijnse vrouw met haar kinderen, die ze eerder sprak, dan mag blijven van hem, waarop zijn aarzelend antwoord: “Ik weet niet wat haar legale status is”. Ik had daar toch gehoopt op een weervraag: “And what is your legal status here?”. De omstandigheden lieten het misschien niet toe. Toch de bezetting en de kolonisatie mooi samengevat.

Zionisme?

Als aparte uitzending zonder de fragmenten met Israëlische soldates zou dit nog een puike documentaire zijn geweest over Palestijnse gewapende amazones. Mits voldoende duiding had Ahed Tamimi er dan zelfs bij gekund. In zijn combinatie met de standpunten van de zionistische zijde is dit echter een gemiste kans. Alweer. Tussen haakjes, de woorden zionisme, zionisten, zionistisch werden nooit vernoemd in de documentaire.

Dit alles deed me terugdenken aan een VRT-documentaire waarbij twee moeders vertelden over hun verdriet, de ene om haar zoon die door een Palestijns terrorist werd vermoord, de andere om haar zoon die door Israëlische troepen werd vermoord, de ene een illegale koloniste, de andere een door die kolonisatie onderdrukte … Gelijk leed? Moreel equivalent? Neutrale journalistiek …

Mijn voorgevoelen na het lezen van het krantenartikel in De Standaard werd volledig bevestigd. Ahed Tamimi wordt hier geframed in een context van gewapend verzet. Ik kan me daar niet gelukkig bij voelen. Bekijk de aflevering nog eens op VRT.nu en oordeel zelf.