Sinds de staatsgreep tegen verkozen president Dilma Rousseff op 31 augustus 2016 heeft president Michel Temer standgehouden tegen zeer lage populariteitscijfers, het ene corruptieschandaal na het andere en sociale protesten tegen zijn extreem neoliberaal inleveringsbeleid ten bate van de oligarchie. Een recente staking van vrachtwagenchauffeurs dreigt hem nu toch de das om te doen.

Sinds meer dan een week blokkeren meer dan 600.000 vrachtwagenbestuurders de Braziliaanse economie. Goederen worden niet meer geleverd aan fabrieken, bederfbare voedingswaren rotten weg in overvole stapelplaatsen, supermarkten moeten sluiten bij gebrek aan koopwaar, scholen gaan dicht, tankstations staan droog, het luchtverkeer is stilgevallen. Er rijden nog nauwelijks wagens over de wegen. Alleen privé-wagens, autobussen, ziekenwagens en transport van geneesmiddelen krijgen nog vrije doorgang aan honderden wegblokkades over het hele land (voor zover die nog over brandstof beschikken).

Wat begon als een spontane actie van enkele vrachtwagenbestuurders tegen een zoveelste stijging van de dieselprijs, heeft een week later het land lamgelegd. Voor het eerst is de regering van president Temer bereid terug te komen op een deel van zijn regeringsbeleid. Ondanks het feit dat sinds Temer de macht overnam van president Dilma Rousseff in 2016 zijn regering geen moment rust heeft gekend met protesten, schandalen, ontslagen van ministers en aanhoudingen van politici kwam deze actie toch als een verrassing.

Toegevingen én bedreigingen

Het is niet eens de eerste keer dat de vrachtwagenchauffeurs protestacties voerden tegen de stijging van de dieselprijs. Enkele maanden eerder was die nog fors omhoog gegaan. De recentste beslissing van de regering om de prijs nogmaals te verhogen was de zoveelste in een lange rij.

Het merendeel van de Braziliaanse vrachtwagenbestuurders zijn officieel zelfstandigen die met hun eigen trucks rijden. In werkelijkheid zijn ze zowat allen gebonden aan specifieke bedrijven waarvoor ze ladingen vervoeren, zonder dat ze enige inspraak hebben op het bedrag van de vrachtvergoedingen.

President Temer heeft aangekondigd de prijs van de diesel ’tijdelijk’ terug te laten dalen en heeft ook een aantal andere taksen geschorst die de vrachtwagenbestuurders moeten betalen. De grootste vervoerdersvakbond heeft zijn akkoord gegeven met dit voorstel. Twee dagen voor dat akkoord werd bereikt had president Temer echter aan het leger de opdracht gegeven de wegblokkades op te ruimen. Bovendien dreigde hij met boetes voor vervoersbedrijven die weigerden het werk te hervatten.

De bevolking steunt de acties

De regering ziet zich echter geconfronteerd met een fenomeen dat ze niet aankan. In tegenstelling tot wat men in de hoofdstad Brasilia verwachtte, heeft de bevolking zich niet tegen de stakende truckers gekeerd. Het omgekeerde deed zich voor.

Ondanks alle problemen die de staking en de blokkade veroorzaken neemt de steun van de bevolking voor deze sociale actie zelfs toe. Dat kan alleen te wijten zijn aan de enorme impopulariteit van de president, zijn regering en vooral het anti-sociale beleid dat hij sinds zijn overname van de macht aan het land oplegt. Bovendien hebben talrijke organisaties van landbouwers de blokkades vervoegd en dreigen ook zij met stakingen.

Hoewel het volgens waarnemers en actieleiders als Anderson Gonçalves om een minderheid gaat, duiken echter ook slogans op die pleiten voor een interventie van het leger. De toestand is voor het ogenbik zeer verward en bevreemdend. Een president die dreigt met een interventie van het leger en actievoerders die dat ook eisen, zij het met radicaal tegengestelde motieven.

Helemaal nieuw is de slogan voor militaire interventie vanuit bepaalde actiegroepen niet. Het kwam ook voor tijdens de protesten tegen voormalig president Dilma Rousseff. Brazilië heeft echter zeer concrete historische ervaring met militaire dictatuur. In 1964 werd democratisch verkozen president Goulart afgezet in een staatsgreep die reeds was voorbereid onder Amerikaans president John Kennedy en die door zijn opvolger Lyndon Johnson werd goedgekeurd en ondersteund.

Die dictatuur voerde een extreem gewelddadige repressie tegen alle krachten die opkwamen voor sociale rechtvaardigheid. President Dilma Rousseff was zelf als jonge activiste slachtoffer van de folterpraktijken van dat regime dat tot 1985 standhield.

Rechtse politici en hun volgers zien die periode echter als een periode van ‘orde en vooruitgang’ (‘Ordem y Progreso’ is de nationale slogan van het land die op de Braziliaanse vlag prijkt). Blijkbaar gelooft een deel van de Brazilianen nu dat een militaire coup het land zou kunnen bevrijden van de corrupte regering van huidig president Temer.

Temers toekomst onzeker

President Temer is er zich goed van bewust dat gelijkaardige massale acties door het hele land in 2013-2014 tot de uiteindelijke val van zijn voorgangster hebben geleid. Het mag daarnaast niet worden uitgesloten dat deze sociale actie wordt misbruikt door krachten die de het huidige beleid onverminderd willen verderzetten, desnoods zonder huidig president Temer.

In oktober 2018 zijn er verkiezingen voor een nieuwe president, voor het federaal parlement, de gouverneurs van de deelstaten en de deelstaatparlementen. Op dit ogenblik leidt voormalig president Lula de opiniepeilingen, maar het is nog onzeker of hij wel zal mogen deelnemen, omdat hij voor het ogenblik in de gevangenis zit, na een veroordeling voor corruptie. Die veroordeling wordt door binnen- en buitenlandse waarnemers veroordeeld als een politieke afrekening.

Na hem volgt in de peilingen echter federaal parlementslid Jair Bolsonaro van de uiterst rechtse partij PSC-RJ. Deze man heeft reeds meermaals openlijk zijn sympathie uitgedrukt voor de militaire dictatuur. Het valt niet uit te sluiten dat krachten die zijn kandidatuur steunen de sociale actie van de truckers gebruiken om meer sympathie te winnen voor zijn radicale ideeën.

Amerikaans onafhankelijk journalist Glenn Greenwald – die in Brazilië woont – noemt hem “de meest mysogyne, haatdragende verkozene in de democratische wereld”. In tegenstelling tot Trump is Bolsonaro reeds jaren gepokt en gemazeld in het eigen politieke systeem, reeds lang voor er van de huidige Amerikaanse president sprake was. Qua retorische stijl en ideologisch profiel is hij echter zeer gelijkend.

Bolsonaro postte een korte videoboodschap om de truckers te steunen, die na twee dagen al 1,3 miljoen views had. Dat hij staat voor een extreem anti-sociaal programma lijkt zijn achterban niet te storen. De Braziliaanse media zullen hen daar in ieder geval niet op wijzen.

De kandidatuur van Lula geraakt door de acties op de achtergrond, wat een van de redenen kan zijn dat Bolsonaro poogt de stakers aan zijn kant te krijgen. Heel wat truckers zijn immers loyale supporters van Lula. De CUT (Central Unica dos Trabalhadores), de grootste vakbond van Brazilië, staat achter Lula en steunt eveneens de stakende truckers. Waar dit toe zal leiden is volstrekt onvoorspelbaar.

Brazil’s Trucker Strike Paralyzes Country, Could Lead to Dangerous Outcome