De mainstream analyse is klaar. Huis van Afgevaardigden krijgt terug Democratische meerderheid, de Senaat vergroot zijn Republikeinse meerderheid, triomf voor vrouwelijke kandidaten. Er zijn inderdaad meerdere progressieve successen. De VS heeft echter ook onder Trump nog steeds geen eerlijk, fair of transparant verkiezingssysteem en beide machtspartijen vinden dat prima.

Een eerste vaststelling – die overigens niet nieuw is en al tientallen jaren bekend voor wie iets onder de oppervlakte gaat neuzen: het verkiezingssysteem voor de Senaat bevoordeelt de Republikeinse Partij.

Er is nog veel meer fundamenteel fout met de methodiek van de verkiezingen in de VS, op alle niveaus. Om een en ander goed te vatten moet de lezer bij elke analyse van de resultaten deze structurele kenmerken goed in het achterhoofd houden. Saai maar essentieel om te begrijpen hoe de democratische contradicties van Amerikaanse verkiezingen te verklaren zijn.

Groot of klein, twee senatoren per staat

Elk van de 50 deelstaten ¹ van de VS heeft 2 zitjes in de federale Senaat. De senatoren worden voor zes jaar verkozen. De Senaatsverkiezingen gebeuren echter niet gelijktijdig in alle 50 deelstaten². Om de twee jaar wordt één derde van alle senatoren verkozen, tegelijk met de tweejaarlijkse verkiezingen voor alle 435 leden van het federale Huis van Afgevaardigden.

Het Huis is het voornaamste van beide parlementen op wetgevend vlak maar staat dus om de twee jaar in verkiezingsmodus. Concreet betekent dit dat Congresleden³de tweede helft van elk tweejaarlijks mandaat hoofdzakelijk campagne voeren in de staat waar ze voor verkozen zijn.

Elke staat heeft zoveel kiesdistricten als zetels in het federale Huis. Elk van die districten verkiest één parlementslid. Het Huis beantwoordt dus min of meer (binnen de beperkingen één zetel per district) aan de proportionele verhoudingen van de uitgebrachte stemmen. De kandidaat met de meeste stemmen wint – dat hoeft niet eens de meerderheid te zijn, wanneer meer dan één andere kandidaat meedingt.

Van Californië tot Wyoming

Is het Huis nog redelijk proportioneel, dan is dat in geen geval zo met de Senaat. Met 39 miljoen inwoners is Californië de grootste deelstaat met 53 zetels in het federale Huis van Afgevaardigden. Net als elke andere deelstaat heeft Californië twee zetels in de federale Senaat. De deelstaat Wyoming – met Colorado een van de twee perfecte rechthoeken in het Midwesten – is qua oppervlakte een van de tien grootste staten, maar heeft slechts 579.000 inwoners. Dat geeft de staat recht op slechts één zitje in het Huis – het minimum waar elke staat recht op heeft. Daarentegen heeft Wyoming net als Californië twee zitjes in de federale Senaat.

‘Kleine’ dun bevolkte landelijke deelstaten zijn zo zwaar oververtegenwoordigd in de Senaat. Landelijke gebieden zonder grote steden zijn echter zo goed als volledig Republikeins jachtterrein. Dit systeem werd niet uitgevonden door de Republikeinen, maar werd ooit zo ontworpen om de landelijke staten met semi-feodale landeigenaars veel meer macht te garanderen dan hun aantal zou toelaten in een proportionele democratie.

Zo krijg je het democratisch zeer betwistbare resultaat dat elke Republikeinse meerderheid van meer dan 50 zetels in de Senaat altijd is gebaseerd op een minderheid van stemmen, ook nu weer. De Republikeinen breiden nu in 2018 hun meerderheid wel uit met vier tot 55 senaatszetels, maar ook deze meerderheid is gebaseerd op een minderheid van stemmen. Het verschil is aanzienlijk, het gaat niet over kleine cijfers maar over miljoenen minder stemmen.

Hervorming is uitgesloten

Je kan je de vraag stellen waarom de Democraten nooit geprofiteerd hebben van de periodes dat zij wel een meerderheid hadden in de Senaat (mét een meerderheid van stemmen) om dat probleem aan te pakken. Daar zijn twee redenen voor. Eerst en vooral wordt in Europa het ideologische verschil tussen Democraten en Republikeinen zwaar overschat. Het zijn grotendeels twee fracties van wat we hier rechts-liberale partijen zouden noemen. De Republikeinen zijn de voorbije jaren nog meer naar rechts opgeschoven, maar daarom kan je de Democraten niet bepaald een ‘linkse’ partij noemen.

Er zijn uiteraard uitzonderingen. In de grootstedelijke gebieden aan de westkust en de oostkust en rond Chicago werden en worden zelfs regelmatig zeer linkse politici verkozen. Van 1941 tot 1945 was socialist Henry Wallace vice-president onder Franklin Roosevelt. Ook nu zetelen er meer dan 90 zeer progressieve parlementsleden in het Huis (zie verder). De overgrote meerderheid van de Democratische politici zijn echter ideologisch nauwelijks te onderscheiden van hun Republikeinse collega’s.

Een tweede reden waarom de Democraten de Senaat nooit zullen hervormen is dat de individuele Democratische senatoren daar elk voor zich geen enkele baat bij hebben. Elke hervorming maakt hun zekere zetel zwakker in hun eigen staten.

Huis van Afgevaardigden?

Maar goed, een en ander wordt toch gecompenseerd door het Huis van Afgevaardigden waar een meer proportioneel evenwicht wordt bereikt en waar de Democraten nu terug de meerderheid hebben behaald? Rekenkundig klopt dat zeker. Of president Trump daarmee beperkt zal worden in zijn wetgevende initiatieven valt echter af te wachten. Alles hangt er immers van af welke Democraten precies herverkozen of nieuw verkozen zijn. Het volstaat dat een groot deel van de Democratische parlementsleden (net zoals de voorbije twee jaar voor de tussentijdse verkiezingen) zijn voorstellen goedkeuren om Trump gewoon verder te laten regeren.

Er zijn een aantal symbooldossiers van Trump die niet langer door zullen gaan of het heel moeilijk gaan krijgen, zoals de muur aan de Mexicaanse grens. Op vlak van immigratiebeleid zijn er ook nuanceverschillen. De Democraten willen af van het onterende (en voor het buitenlands imago van de VS zeer schadelijke) beleid om kinderen van hun ouders te scheiden.

Obamacare, de overheidssteun aan gezinnen die geen privé-gezondheidsverzekering kunnen betalen zal eveneens standhouden. Dat was echter ook voorheen reeds het geval. Ook veel Republikeinse politici weten dat een groot deel van hun kiezers Obamacare nodig hebben. De Democraten zullen in overgrote meerderheid ook nooit voor de afzetting van Trump pleiten, alle schandalen ten spijt.

Twee kanten van dezelfde politieke munt

In tegenstelling tot wat in de Europese pers wordt beweerd is het politieke en ideologische profiel van het gemiddelde Democratische parlementslid niet bijster veel verschillend van dat van vele Republikeinen. De retoriek is wat zachter, maar heel wat Democraten zijn net als de meeste Republikeinen voorstander van de doodstraf, zijn tegen openbare gezondheidszorg, tegen abortus en euthanasie, tegen seksuele opvoeding op school, voor vrije wapendracht en voor een agressief buitenlands beleid.

Er is binnen de twee partijen een complete consensus over het militaire budget en het geopolitieke streven naar werelddominantie. Zelf noemen ze die hegemonie liever “het verspreiden van democratie en mensenrechten”. Het komt er op neer dat over de kern van het beleid tussen beide machtspartijen ook onder Trump geen grote verschillen zijn.

Amerikaanse politici met een gematigd sociaal-democratisch profiel (naar Europese maatstaven) zoals Bernie Sanders zijn er wel degelijk, maar ze blijven dun gezaaid. Wat ze met elkaar gemeen hebben is dat ze het alleen kunnen maken als onafhankelijke (zeer moeilijk) of binnen de Democratische Partij – ook al worden ze daar actief tegengewerkt door het partijapparaat.

Politici als Alexandria Ocasio-Cortez deden het zeer goed. Ocasio-Cortez behaalde met een openlijk links programma een schitterende overwinning in het 14de kiesdistrict van de deelstaat New York⁴ in de wijken Bronx en Queens, waar altijd al een grote meerderheid voor de Democraten stemde. Zij zal in het Huis moeten opboksen tegen een overgrote meerderheid van conservatieve Democraten binnen de eigen rangen. Zelfs nu ze met meer dan 90 zullen zijn in de Progressive Caucus blijven deze linkse politici een minderheid in een parlement met 435 leden.

Om een idee te geven welke de ‘macht’ van die 90 progressieve parlementsleden echt is, het staat verhoudingsgewijs gelijk met 25 progressieve leden van de Kamer van Volksvertegenwoordigers in België, tegenover 99 rechtse tot zeer rechtse tegenstanders…

Hese Obama sprak niet voor Ocasio-Cortez

Voormalig president Obama heeft zich zeer intensief ingezet in deze kiescampagne, meer dan eender welke voormalige president voor hem. Hij heeft echter elke linkse kandidaat van de eigen partij genegeerd. Ocasio-Cortez en een aantal anderen kregen wel de volledige steun van Bernie Sanders.

Ook de verkiezing van Rachida Tlaib tot allereerste Palestijns-Amerikaanse en van Ilhan Omar, de allereerste moslimvrouw in het Huis mét hoofddoek, is een zeer mooi progressief resultaat. Beide vrouwen haalden ruime meerderheden in hun kiesdistrict met een openlijk links programma, zoals openbare gezondheidszorg en gratis onderwijs.

Bovendien werden voor het eerst in één keer twee vrouwen uit de autochtone volkeren in de VS verkozen. Voor Deb Haaland, van het volk der Ho-Chunk (‘mensen met krachtige stem’, voorheen bekend als de Winnebago), was de overwinning redelijk zeker omdat zij een veilige zetel overnam van Democratisch parlementslid Michelle Lujan Grisham, die nu de post van gouverneur ambieert in de staat New Mexico.

Sharice Davids

De meest betekenisvolle autochtone overwinning was voor Sharice Davids, van het volk der Laguna (volk van het ‘kleine meer’), want zij versloeg in de deelstaat Kansas zetelend Republikeins parlementslid Kevin Yoder. Davids is openlijk lesbisch. Positief is dat de 83 procent witte bevolking van Kansas geen enkel probleem zag in de verkiezing van een vrouw uit een zeer kleine etnische minderheid (minder dan 1 procent) van de bevolking. Beide vrouwen zullen in het nieuwe Huis een luide stem zijn voor de rechten van de autochtone minderheden van de VS (en van minderheden in het algemeen). Haaland heeft verder een eerder traditioneel Democratisch profiel, terwijl Davids duidelijk tot de linkerzijde van Ocasio-Cortez binnen de Democraten behoort.

Een van de grootste progressieve overwinningen van deze verkiezingen speelde zich echter af in Wisconsin. Daar werd Republikeins gouverneur Scott Walker na 12 jaar onttroond door democraat Tory Evers. Walker maakte Wisconsin en de hoofdstad Madison wereldberoemd in 2011-2012, toen hij besliste collectief vakbondsoverleg voor het overheidspersoneel bij wet te verbieden. Het Capitool van Madison werd toen maandenlang bezet door leerkrachten en ander overheidspersoneel. De solidariteitsbeweging voor Wisconsin was een belangrijke aanzet voor de Occupy-beweging.

In de mainstream worden dit de verkiezingen genoemd van de vervrouwelijking van de Amerikaanse politiek. Die vooruitgang is onmiskenbaar. Daarmee blijven de VS nog steeds een land met een lage vrouwelijke participatie. Bovendien, veel van die vrouwelijke politici zijn oerconservatieve supporters van Trump, zoals Marsha Blackburn, de eerste vrouwelijke senator van Tennessee. Zij neemt nu de zetel over van Democratisch senator Bob Cork, die een harde opponent van Trump was. Kristi Noem wordt de eerste vrouwelijke gouverneur van South Dakota, maar is eveneens een conservatieve Republikeinse.

Lokale initiatieven

Ook op niveau van de deelstaatparlementen⁵ werden heel wat progressieve successen geboekt, maar nergens zo groot dat ze een impact hebben op de politieke meerderheden van traditionele Democraten of van Republikeinen.

Zoals tijdens de presidentsverkiezingen werd ook over heel wat lokale initiatieven gestemd. Voorstellen voor de uitbreiding van Medicaid⁶, voor het afschaffen van restricties op het stemrecht, voor beter openbaar onderwijs werden dikwijls goedgekeurd door de kiezers. In Florida werd een voorstel goedgekeurd dat voor meer dan 1,5 miljoen bewoners hun stemrecht herstelt. Opvallend daarbij is dat kiezers voor deze lokale concrete initiatieven progressiever stemmen dan voor de parlementsverkiezingen. Ook waar de initiatieven het niet haalden lagen de percentages pro hoger dan voor de parlementsverkiezingen.

Manipulatie kiezerslijsten en kiesdistricten

De hierboven vermelde progressieve successen zijn zeker niet verwaarloosbaar. Zolang het verkiezingssysteem van de VS blijft zoals het is zullen dit echter altijd marginale successen blijven. Bovendien, het verkiezingssysteem in de VS is bijzonder arbitrair van karakter omdat het de interpretatie van de regels volledig overlaat aan de lokale overheid, die bijna steeds volledig in handen is van één van beide machtspartijen. Elke deelstaat heeft zijn eigen kieswetgeving.

Die kieswetgeving van de staten laat grote speelruimte voor de overheid om de voorwaarden voor stemrecht te wijzigen en te interpreteren. Omdat die overheid in de meeste deelstaten volledig in handen is van één van beide partijen, gebruikt de partij aan de macht die arbitraire bevoegdheid maximaal. In 2000 met de betwiste eerste verkiezing van George W. Bush was er heel even aandacht voor de absurditeiten van dit systeem. Ten gronde is daar sindsdien niets aan veranderd.

Georgia on my mind

Het meest schrijnende voorbeeld van electoraal bedrog deed zich ditmaal voor in de staat Georgia. De Democratische Stacey Abrams poogt de eerste zwarte gouverneur te worden. Het ziet er echter naar uit dat zij zeer nipt zal verliezen van Republikeins kandidaat Brian Kemp.

Elke staat heeft een hoge ambtenaar die ‘secretary of state’ wordt genoemd. Die moet toezien op het correcte verloop van de verkiezingen. Hij (meestal een man) is ook verantwoordelijk voor het goedkeuren van de kiezerslijsten en beslist wie van die lijsten moet worden geschrapt. In Georgia bekleedt Brian Kemp die functie. De wet verplicht hem niet ontslag te nemen of zijn taak over te laten aan anderen nu hij zelf kandidaat-gouverneur is.

Kemp heeft de voorbije maanden op basis van allerlei technische details 340.014 kiezers van de lijsten geschrapt in zijn staat – bijna tien procent van alle kiezers. Niet toevallig gaat het over schrappingen van overwegend zwarte burgers en van armere witte burgers in kiesdistricten die eerder Democratisch stemmen. Uit onderzoek van onafhankelijk journalist Greg Palast blijkt bovendien dat de ingeroepen redenen meestal gewoon fout zijn. Kiezers kunnen tegen die schrapping wel in beroep gaan, maar gezien de zeer recente beslissing tot hun schorsing komt hun zaak pas voor de rechtbank na de verkiezingen.

Heel wat kiezers in Georgia hebben pas in het stembureau vastgesteld dat ze geschrapt werden. De overheid kan, maar is niet verplicht elke kiezer er persoonlijk van op de hoogte te brengen dat ze geschrapt zijn. Kemp besliste dat niet te doen. Kiezers hebben wel het recht een ‘voorlopige stem’ uit te brengen, die afzonderlijk bewaard wordt. Over de geldigheid van die ‘provisional ballot’ wordt echter beslist door diezelfde staatssecretaris Brian Kemp, die tot aan zijn beëdiging als gouverneur nog steeds toezichthoudend hoofdambtenaar blijft.

Greg Palast heeft een klacht ingediend tegen Kemp maar of dat zal leiden tot een ongeldig verklaren van de verkiezing van Kemp tot gouverneur is twijfelachtig. Bovendien, een dergelijke rechtszaak kan jaren aanslepen. Het mandaat van een gouverneur duurt slechts vier jaar. Wanneer Kemps verkiezing ooit ongeldig wordt verklaard door de rechtbank kan hij reeds een tweede maal herverkozen zijn.

Alsof dat nog niet genoeg is om zijn eigen overwinning te verzekeren heeft Kemp bovendien beslist het aantal stembureau’s in arme wijken te verminderen en te verplaatsen naar locaties buiten de betrokken wijken. Op de oorspronkelijke plaats hangt een mededeling dat het stembureau werd verplaatst, zonder adres. Kemp haalt daar dan praktische bezwaren voor aan, lokaal niet brandveilig, slechte lokalen of ongeschikt en dergelijke.

Kemp heeft ook beslist tientallen stemmachines in de magazijnen te laten staan, ‘omdat een niet goed functioneren’, toevallig allemaal toestellen voor armere stadswijken waar vooral zwarten wonen.

Het systeem laat dit toe

Eerder dan Brian Kemp te veroordelen als een corrupt politicus – wat hij zonder twijfel is – is het schandalig dat dergelijke aberraties überhaupt mogelijk zijn, dat ze volkomen wettelijk zijn. Georgia is immers géén uitzondering. In Arizona werden de voorbije maanden 258.000 burgers van de kieslijsten geschrapt. In Colorado staat de teller op 769.436. In de steden Las Vegas en Reno in de staat Nevada ongeveer 90.000. In de staat Indiana heeft het Federaal Gerechtshof de schrapping van 20.000 kiezers geannuleerd, maar de lokale overheid in de deelstaat houdt de lijsten geheim, zodat de kiezers niet kunnen controleren of hun schorsing werd ongedaan gemaakt. In Illinois (de staat van de stad Chicago) werden 550.000 kiezers geschrapt. In Californië wordt het aantal geschorste kiezers op 1,5 miljoen geschat.

Het is een steeds weerkerend fenomeen. In theorie kunnen burgers hun stemrecht terugwinnen voor de rechtbank, maar heel wat armere kiezers kunnen die kosten niet dragen. Telkens gaat het over het zeer selectief gebruik van bepaalde technische regels die minderheden treffen.

Een ander fundamenteel probleem met de verkiezingen in de VS is dat burgers niet automatisch stemrecht hebben. Je moet je zelf gaan inschrijven op de kieslijsten. Ook daar loopt nog steeds veel fout. Zo vinden Republikeinse én Democratische overheden steeds weer nieuwe regeltjes om registratie moeilijk te maken, zoals de registratiebureaus alleen openen tijdens de werkuren (in tegenstelling tot andere gemeentelijke diensten die wel late uren hebben in dezelfde gebouwen), op plaatsen ver van volkswijken of niet bereikbaar met het openbaar vervoer, verwarrende formulieren … Ook dit is geen nieuw fenomeen.

Om je te registreren moet je in de VS niet alleen je naam en geboortedatum opgeven, je moet ook je ras aanduiden én je politieke affiliatie DEM, REP of ‘none’. Dit zijn praktijken die in eender welk ander westers land verboden zijn.

Dan is er nog het fenomeen van de gerrymandering, het voortdurend hertekenen van de grenzen van kiesdistricten, waardoor zekere zetels plots toch onzeker worden omdat de demografische samenstelling van het kiesdistrict wordt gewijzigd.

Trump, resultaat van een corrupt systeem

Met president Trump in het Witte Huis is de democratie in de VS in gevaar. Dat gevaar was echter grotendeels al aanwezig onder al zijn voorgangers, Republikeinen én Democraten. Het Democratische partijapparaat is ondertussen ijverig op zoek naar een presidentskandidaat met een pseudo-Sanders profiel. Beto O’Rourke uit Texas is een mogelijkheid, ook al verloor hij nipt van Republikeins senator Ted Cruz. Hij zegt wel de juiste progressief klinkende dingen, maar blijft vaag over concrete maatregelen, net als Obama tijdens zijn allereerste verkiezingscampagne.

De mainstream media in de VS doen nu extatisch over het feit dat Democratisch politica Nancy Pelosi terug voorzitter wordt van het Huis van Afgevaardigden. Zij staat pal in de rechtervleugel van de partij. Toen Ocasio-Cortez het in de voorverkiezingen haalde van zetelend Democraat Joe Crowley, die na Pelosi zelf de hoogste politicus was van het Democratisch apparaat, gaf Pelosi nog dezelfde dag een persconferentie. Daar benadrukte ze dat de Democratische partij een kapitalistische partij is en blijft en dat Ocasio-Cortez een uitzondering op de regel is, waar geen conclusies uit moeten worden getrokken. Zij heeft reeds aangeboden om een consensus met de president na te streven.

Nadat Democratisch president Jimmy Carter in 1980 werd verslagen door Republikein Ronald Reagan richtte hij zijn Carter Center op dat zich heeft gespecialiseerd in de monitoring van verkiezingen in andere landen. Op een vraag of hij ook in eigen land de verkiezingen zou volgen antwoordde hij: “Het verkiezingssysteem in de VS beantwoordt niet aan de minimale vereisten om aanvaardbaar te zijn. In dit land zijn verkiezingen grotendeels een zaak van geld. Wie de meeste geldschieters achter zich kan krijgen wint zo goed als altijd.”

De progressieve electorale successen zijn reëel en betekenisvol. Zij zijn het resultaat van een lange strijd, dankzij Bernie Sanders, dankzij de bewustwording van Occupy, dankzij de Women Marches tegen Trump.

Zolang het systeem in de VS is wat het is, zal een progressieve politieke meerderheid echter nooit mogelijk zijn. Dit systeem is niet toevallig zo. Het is het resultaat van twee eeuwen doelbewuste manipulatie om dissidente stemmen en stromingen te marginaliseren.

Ook onder president Trump blijven de VS een disfunctionele democratie.

Onderzoeksjournalist Greg Palast legt uit hoe in Florida in 2018 dezelfde tactieken worden gebruikt als in 2000 om kiezers van de lijsten te schrappen: 

Bronnen en bijkomende informatie:

• Florida Still Using an Old Katherine Harris Trick to Purge Black Voters
• Greg Palast website
• The historic firsts of the 2018 midterms
• Women of Color Hope to Make History in 2018 Election with Wins in Congress and Governor’s Races
• First Native American women elected to Congress: Sharice Davids and Deb Haaland
• Ralph Nader on how the Democratic Party ‘Almost Blew it Again’
• The Midterm Results Gave Everybody Just Enough to Keep Fighting
• Sanders: ‘President of the US is a pathological liar’
• Etats-Unis : Ilhan Omar et Rashida Tlaib, deux femmes musulmanes, entrent au Congrès
• In Rebuke of Trump, Democratic Women Help Seize House & 7 Governorships in Historic Midterm

1   In het artikel betekent ‘staat’ steeds één van de federale deelstaten van de VS (de Verenigde Staten!).

2    Het federale District of Columbia van de hoofdstad Washington DC, Puerto Rico en een aantal VS-eilanden in de Stille Oceaan zijn geen volwaardige deelstaten en hebben geen vertegenwoordigers in de federale Senaat.

3  Het Huis van Afgevaardigden en de Senaat vormen samen het ‘Congres’. De leden van het Huis (‘members of the House’) worden echter ook ‘Congresmen’ genoemd (de leden van de Senaat niet, dat zijn ‘senatoren’), wat zeer veel tot begripsverwarring leidt, zelfs door mediacommentatoren die beter zouden moeten weten. Congresleden zijn dus alleen de leden van het Huis.

4  De grootste stad in de deelstaat New York is het gelijknamige New York City, de hoofdstad van de deelstaat is echter het kleine stadje Albany.

5   Elke deelstaat heeft een Huis van Afgevaardigden en een Senaat. De VS heeft met andere woorden totaal 102 parlementen, België heeft er zes. Of dat goed of slecht is, is een ander debat waard. De Belgische situatie is in ieder geval allesbehalve uitzonderlijk. Elke deelstaat heeft ook zijn eigen verkeersreglement, wat voor de Amerikanen zelf voortdurend aanleiding geef tot vergissingen misverstanden en bekeuringen.

6   Hulp van de federale overheid en de deelstaten voor arme gezinnen en personen bovenop Medicare.