De voorbije jaren werd Frankrijk reeds geteisterd door extreem politiegeweld, voornamelijk tegen sociale acties van de gele hesjes. Tijdens de lockdown laat de Franse regering dezelfde praktijken verder doorgaan in de arme stadswijken. Dit brutale politieoptreden lokt toenemend protest uit, dat nog meer geweld als antwoord krijgt. De Franse regering laat zijn politieapparaat de vrije loop.

Vanaf de eerste dag van de lockdown heeft de Franse politie intensief personeel ingezet om de voorschriften van social distancing af te dwingen in de armere wijken van de steden. Excessieve politiecontroles waren daar voordien al een plaag. Jongeren worden meermaals per dag opgepakt voor identiteitscontroles, waarbij steevast hardhandig wordt opgetreden.

Het gevolg is bekend: jongeren krijgen een strafregister enkel en alleen omdat ze veelvuldig werden geregistreerd bij ‘identiteitscontroles’, dikwijls door dezelfde agenten op dezelfde dag en omdat ze daartegen protesteren wordt dat ‘verzet tegen arrestatie’.

Het is geen nieuw noch uniek Frans fenomeen. In de favelas van Brazilië, de getto’s van de VS, de barrios van eender welk Latijns-Amerikaans land, in de Filipijnen, Indonesië en andere Aziatische landen weet elke lokale inwoner van een armenwijk – vooral jongens met een niet-wit uiterlijk – wat hen telkens weer te wachten staat, wanneer een patrouille passeert. Brazilië staat bekend als de meest moorddadige politie ter wereld. Nergens worden meer mensen tijdens politieacties gedood dan hier.

Dit politiegeweld heeft één gemene deler: de stilzwijgende of openlijke instemming van regeringen en hiërarchische politie-oversten.

Disproportioneel optreden, telkens weer

Het onderzoek naar een jongen die recent in Molenbeek door een politiecombi werd aangereden en aan zijn verwondingen overleed, is nog niet afgerond. Het ging in ieder geval niet om een gezocht of gesignaleerd persoon, het ging al evenmin om een actie naar aanleiding van een alarm over een of ander misdrijf, maar over een routineuze identiteitscontrole, met de steeds gekende gevolgen: straatprotesten én eenzijdige berichtgeving in de mainstream media.

Het optreden van de Franse politie is al jaren controversieel. In verhouding tot het aantal incidenten is het aantal effectieve vervolgingen van politieagenten voor excessief geweld verbazend laag. Men kan niet anders dan vaststellen dat hier een patroon achter zit. Een vast gegeven van het politiegeweld is dat de Franse opeenvolgende regeringen onder presidenten Chirac, Sarkozy, Hollande en Macron weigeren de sociale context van de volkswijken te erkennen.

Eenzelfde halsstarrige weigering om de sociale context van maatschappelijke problemen te erkennen en uitsluitend brutaal geweld als oplossing te zien, is het meest acuut merkbaar bij het gemeentebestuur van de stad Antwerpen. De huidige meerderheidscoalitie (2019-2024) van N-VA, Open Vld en Sp.a heeft het veiligheidsbeleid van de vorige coalitie van N-VA, Open Vld en CD&V ongewijzigd overgenomen (zie Militarisering politie Antwerpen is onheilspellende evolutie).

Sociale context is wél belangrijk

Jongeren zonder sociaal toekomstperspectief worden aan hun lot overgelaten met de bekende gevolgen: slechte onderwijsresultaten, werkloosheid, straatcriminaliteit. Het politiegeweld maakt echter geen enkel onderscheid tussen de kleine minderheid van echte criminelen en de meerderheid van jongeren die er het beste van pogen te maken, maar net zo goed elk uur, elke dag, elke week door de politie worden lastig gevallen en geprovoceerd.

Hetzelfde fenomeen als Molenbeek en Antwerpen doet zich voor in alle Franse steden. De ijver waarmee de Franse politie de voorschriften van de lockdown afdwingt in de volkswijken is het logische gevolg van jarenlange ontkenning dat sociale problemen sociale oorzaken hebben en dat alleen sociale oplossingen soelaas kunnen brengen. Net daar waar mensen reeds lang voor de coronapandemie in slechte woonomstandigheden leefden, dicht op elkaar, zonder enige privé-buitenruimte, net daar gaat de politie keihard optreden om de lockdown af te dwingen.

Elk incident waarbij een politieagent slachtoffer is, wordt breed uitgesmeerd. Telkens weer wordt de versie van de politie onmiddellijk als feitelijk weergegeven. Andere versies worden niet verzwegen, maar gekaderd. “Enkele jongeren ter plaatse spreken de uitleg van de politie tegen” … Wanneer jaren later na grondig onderzoek blijkt dat die andere versie de juiste was – tenminste als er al een onderzoek komt – of dat een en ander minstens heel wat genuanceerder bleek te zijn, verschijnt dat bericht ergens op de achterpagina’s, nooit in het hoofdnieuws.

Carte blanche, aanvalswapens

De Franse politie krijgt in feite al jaren carte blanche voor zijn gewelddadig optreden in de banlieues. Na de terroristische aanslagen van 13 november 2015 in Parijs kondigde president Hollande de noodtoestand af, die de politie nog meer bevoegdheden geeft om personen aan te houden, woningen te betreden, aanhoudingsmandaten te verlengen. President Macron heeft die noodtoestand ‘afgeschaft’ door het om te zetten in permanente wetgeving. In feite leeft Frankrijk reeds vijf jaar onder een vorm van permanente politiebezetting.

Bovendien mag de Franse politie wettelijk gebruik maken van aanvalswapens die in de meeste andere Europese landen verboden zijn. Onschuldig klinkende ‘lanceurs de balles de défense‘ (LBD40 – lanceerders van defensieve kogels) en granaatwerpers voor traangas hebben reeds bij tientallen betogers zware verwondingen veroorzaakt. 23 mensen hebben de voorbije twee jaar een oog verloren door de directe impact van rubberkogels of traangasgranaten. 4 mensen verloren een hand.

In theorie mogen deze wapens niet op korte afstand en niet horizontaal worden afgevuurd. De getuigenissen van het tegendeel zijn te talrijk om van uitzonderingen te spreken. Zelfs onweerlegbare videobeelden leiden niet tot vervolging van politieagenten. Het aantal van deze incidenten neemt jaar na jaar toe. Bovendien neemt ook het gratuite individuele geweld toe bij identificaties en aanhoudingen. Beelden waarop passieve burgers worden neergeslagen of na hun aanhouding in handboeien nog steeds worden geslagen, circuleren op het internet.

Sociale apartheid

Wie in de betere stadswijken woont, ver weg blijft van straatprotesten en de juiste huidskleur heeft, zal weinig van deze praktijken merken. Bovendien leest, ziet of hoort hij / zij er nauwelijks iets over in de media. Zoals reeds gezegd hierboven, alles wordt weergegeven via het interpretatiekader van de politie.

De wantoestanden in de arme stadswijken zijn het gevolg van veertig jaar brute neoliberale besparingen op alle sociale voorzieningen, afbrokkelende schoolgebouwen, sluiting van jeugdlokalen, inkrimping van sociale woningbouw of huursubsidies, schrappen subsidies van lokale verenigingen, sluiting van kleine zelfstandige winkels en bedrijven, maar wel fiscale bevoordeling van grote supermarktketens die alleen wat laagbetaalde en onzekere banen aanbieden. De cocktail is bekend. Er werden reeds in de jaren 1960 en 1970 uitgebreide studies over gemaakt, die dit voorspelden.

Sinds het begin van de Franse lockdown neemt de woede toe tegen dit gerichte, excessief gewelddadige en arbitraire politieoptreden. Het enige antwoord is nog meer repressie. De politieagenten op het terrein voelen zich gesterkt door de sfeer van onstrafbaarheid die hen door hun oversten en de politieke leiding van het land wordt gegeven.

#macronavirus, alternatieve media

Zelfs eerder onschuldige acties komen in het vizier van de politie, zoals het ophangen van spandoeken aan de eigen woning. Banners voor het leefmilieu worden beboet als vervuiling op basis van een zeer betwistbare interpretatie van de leefmilieuwetgeving. Banners met hashtag #macronavirus worden geverbaliseerd als ‘belediging van het staatshoofd’ op basis van een wet die sinds 1974 (toen Giscard d’Estaing president was) nooit werd toegepast of ingeroepen. Macron breekt met de vorige presidenten en eist strikte ‘bescherming van de eerbaarheid van het staatshoofd”.

Frankrijk heeft een zeer rijk pallet aan kleine alternatieve media die het andere verhaal brengen. Die boksen op tegen de massale desinformatie van de grote mediabedrijven. Mediapart.fr is er een van (‘Média participatif’). Deze website onder leiding van Edwy Plenel, voormalig redactiechef van Le Monde van 1996 tot 2004, maakt al enkele jaren naam met doordringende reportages over politieke corruptie en racisme in de overheidsinstellingen en in de privésector. Mediapart volgt ook het politiegeweld op de voet met reportages en analyses die hun degelijkheid en betrouwbaarheid hebben bewezen (zie de lijst onderaan het artikel).

De combinatie van racisme en excessief geweld bij de ordediensten van de staat is historisch geen nieuw fenomeen. Dit raakt het wezen zelf van de democratie. Politie moet aan de strengste normen voldoen om gezag te hebben voor zijn optreden in de maatschappij. In elke maatschappij waar racisme een reëel bestaand fenomeen is, zal een deel van de politie onvermijdelijk eveneens besmet zijn. Of personen met extreme ideeën zich aangetrokken voelen door het beroep, of door de vaststelling van onschendbaarheid tot deze excessen evolueren, doet eigenlijk niet ter zake. Het is het eindresultaat dat telt. En dat resultaat is onaanvaardbaar slecht.

Doorbreek de omerta

Niemand die ondertussen beweert dat geweld tégen politieagenten niet zou bestaan. Wat deze analyse stelt, is dat elk gewelddadig optreden moet onderzocht en verantwoord worden en dat schuldigen gestraft moeten worden, niet meer of niet minder.

Het is statistisch onmogelijk dat 100 procent van de politieagenten het met deze evolutie en met deze praktijken eens zijn. Dat zij binnen hun eenheden niet kunnen wegen of met hun vaststellingen niet naar buiten komen, heeft meerdere redenen. In de huidige atmosfeer kijkt een agent die tegen het racisme en / of disproportioneel geweld van zijn collega’s protesteert, aan tegen het einde van zijn / haar loopbaan, door administratieve pesterijen of erger, omdat hij/zij bij de minste misstap promoties misloopt, zelf ontslagen wordt of de strijd opgeeft en zelf vertrekt. De groepsdruk van de omerta (morele zwijgplicht) verhindert velen om zich uit te spreken.

Recent was een voormalig Belgisch politieagent bereid om voor de camera van de Franstalige openbare zender RTBF te spreken over zijn ervaring (zie de video hieronder, Frans met Franse ondertitels). Zijn getuigenis bevestigt wat hierboven al wordt gesteld. Er zijn wel degelijk politieagenten die het met deze evolutie principieel oneens zijn. Zij lijden niet alleen onder de omerta en de druk van de collega’s. Zelfs oversten die het gedrag van hun ondergeschikten afkeuren hebben hem aangeraden zijn klachten zo te laten, “omdat het toch niet zou helpen”. Hij bemerkt echter ook een groot verschil tussen verschillende politiezones. Er is dus wel degelijk mogelijkheid om aan dit probleem iets te doen.

Uiteindelijk is de enige echte oplossing de publieke opinie. Zolang kiezers tolereren of er mee instemmen dat partijen en politici deze wantoestanden de facto goedkeuren en aanmoedigen zal er niets veranderen. Hopelijk wordt deze getuigenis de eerste van velen. De duizenden politieagenten die hun maatschappelijke opdracht wél ernstig nemen, in België, in Frankrijk en in andere landen, verdienen het. (onder deze video staan nog twee korte documentaires).

 

Notes:

Een selectie van Mediapart-artikels. Mediapart is een betalende website, je kan een beperkt aantal artikels gratis bekijken na registratie:

Un travailleur sans papiers piégé dans l’absurde administratif et policier

L’Ile-Saint-Denis: des policiers pris en flagrant délit de racisme, un commissaire sur les lieux

«A l’air libre»: racisme dans la police, reprise de l’école et François Ruffin

A Villeneuve-la-Garenne, retour sur une colère raisonnée

Usul. Violences policières: quand l’Etat ne tient plus ses flics

Andere websites:

Les violences et brutalités policières contraires à la loi française

La police du « Macronavirus » attaque la liberté de s’exprimer par banderole

Deze kaart geeft een overzicht van Franse alternatieve media.

WikiPedia overzicht van gewelddadig politieoptredens in Frankrijk

 

In deze documentaire van reporterre.net, een ecologische nieuwssite vat een dame de betekenis van het #macronavirus samen als “de wil, om alles te privatiseren, de zorg, de pensioenen, alles wat sociale bescherming biedt, de koorts van het hyperkapitalisme (vanaf 2:00) (3:45, Franstalig):

 

In deze documentaire van Mediapart onder meer beelden van nette witte burgers zonder geldige papieren die vriendelijk gevraagd worden zich zo snel mogelijk in orde te stellen en voorbeelden van een iets andere aanpak in de arme stadswijken (9’59”, Franstalig):