Black Lives Matter blijft doorgaan met protesten en acties in de VS en daarbuiten. Mainstream media zijn het blijkbaar beu, behalve als ze (meestal onterecht) van geweld kunnen worden beschuldigd. BLM-sprekers, artikels en boeken grijpen terug naar de woorden van James Baldwin. Een respectvolle terugblik op een auteur wiens boeken er nog steeds toe doen.

Een van de vele auteurs wiens naam ik al jaren ken via citaten, YouTube, flarden van teksten in artikels en boeken is James Baldwin. Hij zit in je achterhoofd ‘die moet ik ooit wel eens lezen’. De dagelijkse sleur, dat altijd weer ‘dringende’ artikel over de actualiteit, het (volledig onterechte) idee dat recente boeken lezen belangrijker is, de voortdurend aangroeiende stapel ‘dringend gisteren te lezen’ boeken … het komt er maar niet van.

James Baldwin kom ik sinds de nieuwe Black Lives Matter-beweging voortdurend opnieuw tegen, in binnen- en buitenlandse commentaren. Hier vind ik hem terug bij auteurs als Rachida Aziz (zie haar tijdloze Niemand zal hier slapen vannacht), Rachida Lamrabet en Fikry El Azzouzi.

In augustus las ik Against the Loveless World van Susan Abulhawa. De derde roman van deze Palestijns-Amerikaanse schrijfster is opnieuw een absolute aanrader – nog niet te verkrijgen in Nederlandse vertaling. Het hoofdpersonage in haar boek is een Palestijnse vrouw die in een Israëlische isolatiecel nadenkt over haar leven en haar acties als verzetsstrijder tegen de bezetting van Palestina. Boeken lezen is het enige wat ze haar toelaten. Een van die boeken is The Fire Next Time van James Baldwin, waaruit ze citeert.

Kort daarna kwam het er eindelijk van en lag mijn eerste boek van James Baldwin boven op de stapel. The Fire Next Time, voor het eerst gepubliceerd in 1963, is niet Baldwins eerste boek. Penguin Classics bracht het opnieuw uit in een zeer mooie uitgave in 1990 en opnieuw in 2017 (ik had pas nadat ik het boek uithad door dat een aantal van zijn boeken werden vertaald door uitgeverij De Geus, waaronder The Fire Next Time, zie onderaan dit artikel; aangehaalde citaten in dit artikel zijn eigen vertalingen).

Twee essays

The Fire Next Time is een dun boekje van 77 pagina’s (in feite 89 maar het boek begint pas op pagina 13). Het zijn twee korte essays die eerder al waren gepubliceerd in twee tijdschriften. Het eerste korte essay van 6 pagina’s is een brief aan zijn 15-jarig gelijknamige neefje James.

Hij legt hem uit dat hij niet zomaar toevallig geboren is met een zwarte huid in een ghetto. Zijn lot is een direct gevolg van de Amerikaanse geschiedenis en van de manier waarop zwarten in de VS sinds de slavernij worden mishandeld. “Dit onschuldige land zette je neer in een ghetto waarin het de bedoeling is dat je er vergaat.”

Baldwin is messcherp en bitter over dat onrecht, maar desondanks blijft hij optimist, want “jij komt van een lange lijn van grote poëten, sommige van de grootste dichters sinds Homerus … Jij weet en ik weet dat dit land honderd jaar vrijheid honderd jaar te vroeg viert. Wij kunnen niet vrij zijn zolang zij zelf niet vrij zijn.”

Baldwin is een van die zeldzame auteurs die literair supertalent weet te combineren met een politieke boodschap. Velen zijn goed in één van beiden, Baldwin niet, hij excelleert tweemaal, ook in het tweede essay. Hier gaat Baldwin dieper in op de rol van het christelijk geloof en hoe hij daar als jonge overtuigde preker in Harlem, New York, van weg evolueerde, wanneer hij de gapende kloof tussen de mooie woorden en de realiteit niet langer kon negeren. Hij spaart de kritiek niet op de zwarte predikers die zich verrijken met de goedgelovigheid van hun volgelingen.

Zeer frappant is zijn relaas over de ontmoeting met Elijah Muhammad, leider van de Nation of Islam, die hem probeert te rekruteren. Baldwin is dan al gevestigd als bekend en succesvol schrijver. De anekdote op de luchthaven van Chicago vat de realiteit van het leven als zwarte in de VS in de jaren 1960 gevat samen. Lees ook zijn kritisch oordeel over de beslissing van het Hooggerechtshof in 1954, die segregatie in scholen ongrondwettelijk verklaarde.

George Floyd indachtig geef ik dit éne citaat: “Het vereist grote spirituele veerkracht om de hater niet te haten wiens voet je op je nek voelt, en een nog groter mirakel van perceptie en liefdadigheid om je kind niet aan te leren hem te haten.”

The Fire Next Time wordt nog steeds aanzien als een van de belangrijkste literaire veroordelingen van het racisme in de VS (en daarbuiten). Zowel qua literaire stijl als qua politieke inhoud heeft het niets van zijn frisheid verloren. Wat de titel betekent kan je zelf ontdekken met dit prachtige boek.

Baldwin had bij het verschijnen van The Fire Next Time in 1963 reeds met succes drie romans, 16 kortverhalen en essays en een theaterstuk gepubliceerd. Die horen thuis in elke boekenkast bij de sectie literatuur voor de eeuwen.

James Baldwin. The Fire Next Time. (1963). Penguin Classics (2017). 89 pp. ISBN 978 0 140 182775 0  –  Niet door water maar door vuur (2018), De Geus.

Eveneens heruitgegeven bij Penguin Classics:

Go Tell it on the Mountain (1953) –  Kom, roep het van de bergen (2019), De Geus.

Another Country (1962) – Een ander land(jaartal?), De Bezige Bij.

Giovanni’s Room (1956).

If Beale Street Could Talk (1974) – Als Beale Street kon praten (2018), De Geus, in 2018 verfimd onder dezelfde naam. Zie de trailer hieronder.

In 1970 verhuisde Baldwin definitief naar Frankrijk in het dorpje Saint-Paul-de-Vence waar hij vloeiend Frans leerde spreken en talrijke vrienden in de literatuur, de kunsten, muziek, film ontving. Hij overleed in 1987 op 63-jarige leeftijd. In dit interview met de Nederlandse tv geeft hij de interviewer een lesje in nederigheid over Europese ‘waarden’ en geschiedenis (zie ook onder deze YouTube):

Naar aanleiding van de Franse vertaling ‘Si Beale Street pouvait parler’ gaf Baldwin dit interview aan de Franse tv (zie ook onder deze YouTube):

Trailer van ‘If Beale Street Could Talk’:

Trailer van de documentaire ‘I Am Not Your Negro’ (2016), gebaseerd op een onvoltooid scenario van James Baldwin: