Tijdens de bestorming van het Capitool in Washington DC deed president-elect Joe Biden een oproep aan president Donald Trump om zich hier van de te distantiëren. Hij zei ook “This is not who we are”. Integendeel, dit is pure ‘Americana’. Het is al te gemakkelijk om dit alleen maar extreem-rechts fascisme/racisme te noemen. Dat is het zeker, maar er is veel meer aan de hand. Deze maatschappij is ziek (en in feite kan je dit ook van de onze zeggen).

De beelden van woensdag 6 januari schrijven geschiedenis. Nooit eerder werd het federale parlement van de VS bestormd door betogers (of hoe je ze ook noemen wil). Niemand kan dit goedkeuren. Ook al liep het uiteindelijk op een sisser af, de politieke gevolgen zijn enorm. Een enorme sisser, want er werden slechts een veertigtal mensen gearresteerd, waarvan slechts vijf voor het betreden van het Capitool. Er viel één dodelijk slachtoffer in het Capitool, een vrouw die op de beelden overduidelijk geen enkel gevaar vormde voor de agenten voor en achter haar.

Zware imagoschade

Dit gaat zich nog jaren tegen de VS keren, wanneer ‘het land’ – waarmee niet de bevolking bedoeld wordt maar de diffuse elite die er de echte macht heeft – nog eens ‘democratie en mensenrechten’ wil opleggen aan andere landen, waar toevallig ook petroleum of andere belangrijke grondstoffen te rapen vallen.

Het imago van de VS is zwaar beschadigd. Eigenlijk is dit te zacht uitgedrukt, de VS hebben zich onsterfelijk belachelijk gemaakt. Wie de insulaire politieke cultuur en de Amerikaanse media wat kent, beseft dat dit de gemiddelde Amerikaan nauwelijks zal raken, omdat ze sowieso weinig weten over hoe men in het buitenland over hun land denkt, en als ze het al weten kan het de meesten niets schelen.

Die relativering geldt echter ook in omgekeerde zin. Uit wereldwijde opiniepeilingen buiten de EU, VS, Canada, Australië en Nieuw-Zeeland (het ‘vrije Westen’) blijkt al jaren dat de VS worden gezien als de grootste bedreiging voor de wereldvrede, gevolgd door Israël, Pakistan en India.

De witte racistische onderklasse roert zich

Het is een open deur om te stellen dat de meute die het Capitool innam bestond uit witte racisten. Ze zijn echter veel meer. Dit is de witte onderklasse die al veertig jaar zijn levensstandaard ziet omlaag gaan. De echte oorzaken van de diepe onvrede die hen teistert zijn sociaal-economisch.

De Amerikaanse werkende klasse – in de technische beroepen hoofdzakelijk witte Amerikanen – wordt al veertig jaar getroffen door altijd dalende koopkracht, onbetaalbare hypotheken, steeds duurdere geneeskundige zorgen. Na de naoorlogse bloeiperiode tot ongeveer 1975 werden ondermeer alle studiebeurzen voor gewone gezinnen afgeschaft en werden inschrijvings- en cursusgeld aan universiteiten onbetaalbaar duur.

Banen in de productieve economie – grotendeels voor witte werknemers – zijn sinds het vrijhandelsakkoord NAFTA met Mexico en Canada onder Democraat Bill Clinton in 1994 stelselmatig verdwenen. Hele dorpen en steden zijn verarmd. De openbare infrastructuur ligt er verwaarloosd bij. Op het uitgestrekte interne platteland waan je je in een DerdeWereldland.

Ondertussen stijgt het fortuin van de rijke toplaag en de grote bedrijven tot ongeziene hoogten. Tijdens de COVID-19-pandemie is het fortuin van de 1 procent zelfs nog sneller gestegen dan voorheen.

Stagnerende koopkracht sinds 1975

Alle retoriek ten spijt werd het neoliberale beleid sinds Republikeins president Ronald Reagan (1981-1989) onverminderd verder gezet door alle Republikeinse en Democratische presidenten na hem. Sociale bescherming in de VS is naar Europese normen nooit heel goed geweest, maar wat gewone Amerikanen nu meemaken is toch ongezien.

Sinds 1975 stagneert de koopkracht voor alle gewone Amerikanen. Geneesmiddelen zijn (zelfs voor hen met polis) onbetaalbaar duur. Meer dan 30 miljoen Amerikanen kregen met Obamacare terug toegang tot een ziekteverzekering. De steun die zij van de overheid kregen geeft hen echter nog altijd de dure gezondheidszorg die ze met hun subsidie bij een privé-verzekeraar kunnen krijgen.

En zelfs met Obamacare gaan nog steeds meer dan 40 miljoen Amerikanen zonder enige ziekteverzekering door het leven. Zij staan sociaal even laag als de miljoenen illegale migranten uit Mexico en het Zuiden. Alleen hun status als burger hebben ze voor op deze andere onderklasse.

Zij overleven met shitty jobs, zonder werkzekerheid, slechte arbeidsomstandigheden en lage lonen. Hun diesel pick-up is hun grootste en enige investering, duurder dan het houten prefab-huis of de trailer waar ze in wonen.

Meer dan een statussymbool is die pick-up hun enige levenslijn in het immense binnenland zonder degelijke wegen, met als enig ‘vermaak’ de enorme supermarkten (die bovendien ‘in the middle of nowhere‘ op uren rijden van huis zijn, voor zij die in kleine dorpen of op het platteland wonen) waar ze in fake western restaurants junkfood eten (dat bovendien heel duur is als je de voedselkwaliteit ervan verrekent). Wie wel dichter bij de grote stad woont, moet niet rekenen op enig degelijk openbaar vervoer, dus weer die pick-up.

Logische lijn?

Ja, deze mensen zijn wit én racistisch. Dat waren ze echter ook toen de Rainbow Coalition van Jesse Jackson even kans maakte op de Democratische nominatie in 1988. Bernie Sanders was immers niet de eerste politicus met een sociaal-democratisch profiel die het Democratisch establishment even deed panikeren. Die nominatie ging uiteindelijk naar de zeer makke Michael Dukakis die grandioos verloor van George Bush senior, vice-president onder Ronald Reagan.

In documentaires werd toen gezocht naar verklaringen waarom Jesse Jackson, een zwarte Amerikaan, zo goed scoorde in rurale oerconservatieve Republikeinse gebieden in het Zuiden. Het kwam er op neer dat mensen zeiden dat ze “wel voor die (een Engels n-woord) zouden stemmen als hij ons maar een baan geeft”.

Het valt niet helemaal te vergelijken, maar Bernie Sanders scoorde ook relatief goed bij deze maatschappelijke klasse, veel meer dan je zou afleiden uit hun politiek profiel, minder in het Zuiden, maar wel in de Midwest. Jackson was een lokale man van het Zuiden.

Sanders was dat totaal niet, hij heeft ondanks 50 jaar leven in Vermont nog steeds een zwaar New Yorks accent en is bovendien Jood. Ook daarom was zijn succes bij deze kiezers opmerkelijk.

Gelijkaardige vaststellingen werden getrokken voor Obama uit de resultaten per kiesdistrict in 2016. Zeer arme regio’s in Ohio, een nu totaal verarmde staat maar ooit de bakermat van de Amerikaanse industrie en mijnbouw, die voor Trump stemden in 2016 hadden bij de eerste verkiezing van Obama in 2008 voor hem gestemd, voor een zwarte man uit upperclass Chicago.

Hoezo, contradictie?

Deze mensen zagen (en zien) de contradictie niet tussen hun dagelijks racistisch gedrag en hun stem voor Jackson, Sanders of Obama. Laat ze heel alleen in een winkel, café of restaurant tussen zwarten of ‘Mexicanen’ (waarmee ze alle niet-zwarte gekleurde mensen bedoelen) zitten en ze zijn heel braaf en vriendelijk, tenzij ze dronken zijn – of stoned, ze zijn grote voorstanders van de legalisering van marihuana. Hun racisme uit zich vooral in groepsverband.

Hun racisme is uitschelden en slaan van andere burgers, regelmatig op zeer gewelddadige manier. Kan je niet goedkeuren, maar het is wel een vorm van racisme waar de betere midden- en upperclass op neerkijkt. Die kunnen zich echter wel een illegale Filipijnse of Mexicaanse huismeid en tuinier permitteren.

Zij buiten duizenden arme witten én zwarten uit samen met duizenden illegalen in de agro-industrie, in de fastfoodketens, de vleesverwerking. De enige groei-industrie met nieuwe tewerkstelling komt sinds president Clinton van de privé-gevangenissector. Het is voor vele landelijke dorpen zelfs de enige werkgever.

Jeff Bezos en de Walton-dynastie (de rijkste familie van de wereld, eigenaar van de Walmart-hypermallketen) zijn privé zonder de minste twijfel de grootste respectvolle antiracisten die je je kan indenken. De niet-witten die zij ontmoeten (niet het huishoudpersoneel dat ongemerkt rond hen heen loopt) behoren tot dezelfde klasse als zijzelf.

Informatie …

De ‘informatie’ van deze betogers kwam vroeger uitsluitend van radio en tv, nooit van kranten. Lokale radio is overigens, alle sociale media ten spijt, nog altijd een zeer belangrijke drager van haat en fake news, die door waarnemers zwaar wordt onderschat.

De radiotalkshows met rechtse countryrock tussendoor staan voortdurend aan in de pick-up. Je kan vanuit de auto steeds inbellen met commentaar wat massaal wordt gedaan. Er is daarnaast eveneens Fox News, en er zijn uiteraard de talrijke internetsites en persoonlijkheden, die de ene samenzweringstheorie na de andere spuien.

In The New York Times is al een eerste editoriaal verschenen dat oproept tot zware censuur van de sociale media, nota bene door een journalist die enkele jaren eerder diezelfde sociale media prees voor hun rol in de Arabische Lente. Diezelfde mainstream media hebben reeds veertig jaar het neoliberale kapitalisme verdedigd.

Hun gebrek aan geloofwaardigheid gaat de sociale media jaren vooraf en het is er sindsdien niet op verbeterd. Dat verandert niets aan de nefaste rol die daarnaast heel wat sociale media nu spelen. Het anti-sociale-media-discours van de mainstream is echter zonder meer hypocriet.

350 jaar Amerikaanse geschiedenis

Deze mensen zijn tevens het afvalproduct van 350 jaar Amerikaanse geschiedenis, die begon met de genocide van de inheemse volkeren, vervolgens een economie bouwde op slavernij in het zuiden en op gruwelijke sociale uitbuiting in de fabrieken in het noorden.

Waar in Europa de arbeiders streden voor sociale rechten daar waar ze werkten en woonden, liet men deze betogers generatie na generatie migreren naar het ‘onontgonnen’ westen, waar ze de illusie konden koesteren geen baas boven zich te hebben, ongestraft ‘indianen’ mochten uitmoorden en zwarten lynchen. De oligarchen keken er glimlachend op toe terwijl zij voor hen het pad effenden.

Hun racisme is bovendien geënt op een onderwijssysteem dat onvoorstelbaar slecht is. De meeste van deze betogers kunnen amper degelijk spellen. Heel wat van hen zijn zelfs functioneel analfabeet. Op vragen waar hun land aan grenst antwoorden ze niet eens ‘Mexico’ maar de deelstaten rond de hunne. Die wereldvreemdheid delen ze overigens met hun politici. Meer dan twee derde van alle Congresleden heeft geen paspoort. Bijna de helft is nooit in het buitenland geweest op Mexico en Canada na (waar je geen paspoort nodig hebt).

Deze betogers wantrouwen alles wat ‘overheid’ is, zowel die van de eigen staat als de federale overheid, die ze totaal ongeloofwaardig vinden, maar geloven wel onmiddellijk elke bewering door diezelfde overheid van het grote gevaar uit het buitenland.

De ‘Russen’ of de ‘Chinezen’ komen terug opdagen, maar de grote boosdoeners van de dag zijn nog steeds de ‘Mexicanen’, de moslims en de Joden. Tegelijk zijn ze grote verdedigers van “Israël dat door de Palestijnen wordt belegerd”. Ondertussen betogen ze met slogans als ‘Stay Out of my Medicare‘ tegen linkse tegenbetogers, terwijl ze niet eens doorhebben dat dit een overheidsdienst is.

De logische lijn?

Politieke analisten begaan keer op keer de fout op zoek te gaan naar een logische lijn in het gedachtengoed van deze mensen. Die is er niet. Deze mensen hebben het vermogen verloren om logisch te denken, om complexe informatie te verwerken en om kritisch na te denken. De enige mij bekend ernstige studie hierover is die van sociologe Arlie Russell Hochschild in haar boek Strangers in their Own Land (2016) (zie de recensie Trump-kiezers, vreemden in eigen land?). Dit boek was het resultaat van vijf jaar wonen tussen deze mensen, nog voor Trump kandidaat was.

Hoe verschillend de historische, culturele context ook is tussen het zuiden van de VS en westelijk Europa, toch kan je niet anders dan veel dingen herkennen. Meer en meer mensen leven ook hier in een bewust of (meestal) onbewust zelf gekozen culturele en sociale informatiebubbel, waarin ze hun vervreemding van andersdenkende landgenoten bevestigd zien, versterken en verdiepen. Dit zijn de relschoppers van Ninove na de gemeenteraadsverkiezingen. In Frankrijk zouden deze betogers deelnemen aan de protesten van de ‘gilets jaunes‘. Die beweging is veel diverser, maar zij zouden er wel hun plaats in hebben.

Wij daarentegen

Vanuit Europa wordt met minachting op deze Amerikanen neergekeken. Dat is om twee redenen fundamenteel oneerlijk. Eerst en vooral omdat Europa zijn eigen dysfuncties vergeet. Het oude continent was tot 1945 op sociaal vlak achter op de VS (en de lat lag daar al zeer laag) en Europa heeft tot twee keer toe een wereldbrand veroorzaakt met zijn eigen interne klassenoorlogen. Hier zijn het fascisme en het nazisme ontstaan, niet ginder (zie ‘De Groote Klassenoorlog 1914-1918’: geen classy maar class affair).

Ook onze sociale welvaartsstaten waren en zijn niet vrij van racisme en superioriteitsdenken. Om maar één sprekend voorbeeld te noemen, de Zweedse, Noorse en Deense sociaal-democratische kiezers zijn grote voorstanders van openbare gezondheidszorg, degelijke scholen, goed openbaar vervoer, een tolerant gevangenissysteem, maar wel alleen voor ‘ons’. Dat was al jaren zo, lang voor de grote migratiegolven van de voorbije jaren, het viel alleen nooit eerder op.

Het is allemaal veel complexer dan die ene hoofdlijn van het nieuws kan vatten. Ook in die rurale regio’s en de kleine steden wonen mensen die antiracistisch zijn, die progressieve sociale ideeën koesteren, die weten wat hun regering in hun naam in het buitenland doet met zijn tweehonderd militaire basissen in 170 landen. Deze ‘betogers’ maken het voetvolk uit van het Amerikaanse militaire apparaat.

Arme witte onderklasse

Wanneer je de bevolking van de VS etnisch indeelt, valt op hoe oververtegenwoordigd zwarten, Aziaten, hispanics zijn in de gevangenisbevolking en in het aantal levenslange of doodstraffen, hoeveel lager hun levensverwachting is, hoe hoger hun aandeel in het leger is.

Splits je de witte bevolking op in sociale klassen, dan kan je er echter evenmin naast kijken dat de witte onderklasse eveneens zwaar oververtegenwoordigd is in diezelfde categorieën. Arme witte mannen hebben zelfs een lagere levensverwachting dan de gemiddelde zwarten. De grootste doders zijn alcohol, drugs, moord en zelfmoord, allemaal symptomen van een diepe malaise.

Deze arme witten zijn met meer dan 45 miljoen. Zij zien niet de achterstelling van zwarten – die ze allen haten – maar zien dat deel van de zwarten die wel tot de middenklasse behoren. Zij horen over positieve discriminatie door de overheid en vragen zich af waarom zij ook niet naar voren mogen schuiven in de rij.

Maatschappelijke pathologie, niet alleen in de VS

Wat woensdag 6 januari in Washington DC gebeurde is geen eenmalig gebeuren. Hier gaat de hele geschiedenis van een land aan vooraf, een land dat pathologisch ziek is aan racisme, seksisme en moordend kapitalisme.

Europa heeft echter geen recht van spreken. Alle tendenzen wijzen op een evolutie in dezelfde richting. Bovendien, de Europese geschiedenis was zelf niet bepaald fraai. Wij voerden geen slaven uit naar onze Europese plantages, we werkten ze dood in hun eigen land.

Een sociaal perspectief zal deze betogers niet minder racistisch maken. Het zal wel de woede en de frustratie temperen die hun de energie geeft om dat racisme als enige uitlaatklep te gebruiken. Joe met de MAGA-pet zal als hij zelf terug een goede baan heeft, met een zeker toekomstperspectief, degelijke gezondheidszorg en degelijke scholen, zijn zwarte buur nog even hartsgrondig haten, maar hij zal zijn energie niet meer steken in deze vulgaire uitbarstingen. Dat maakt de weg vrij om het diepe structurele racisme en seksisme van ons politiek-economisch bestel aan te pakken. In de huidige omstandigheden is dat bijna onmogelijk.

Als president Biden op 20 januari terugkeert naar het ‘normaal’ van Obama, George W. Bush, Clinton, George Bush senior en Ronald Reagan moet het ergste worden gevreesd binnen vier jaar. Meer dan 75 miljoen Amerikanen hebben op Trump gestemd … Het explosieve potentieel is er. De eerste vonk is op woensdag 6 januari 2021 afgegaan.