Zeven jaar na zijn laatste vertaalde boek verschijnt onbekend werk van Egyptisch schrijver Nagieb Mahfoez. In 1988 kreeg hij als eerste Arabische schrijver de Nobelprijs Literatuur. ‘De fluistering van de sterren’ is een verzameling kortverhalen die recent in zijn archief werden teruggevonden. Een aangename kennismaking voor wie hem nog niet kent, een aanzet om zijn boeken te herlezen voor wie hem al apprecieerde.

Gemeenschappelijke interesses zouden solide cement zijn voor een relatie. Geen idee of dat klopt, maar mijn partner en ik delen in ieder geval al meer dan veertig jaar een passie voor boeken. Niet de geleende of de digitale versies maar het echte fysieke ding. En boeken die we goed vonden horen voor altijd in onze boekenkast(en).

In de jaren na 1988 kochten we meerdere boeken van Nagieb Mahfoez¹ (1911-2006). Zo gaat dat als een auteur je bevalt. We leerden hem net als de meeste westerse lezers pas kennen na zijn Nobelprijs. Van de acht boeken die we van hem hebben kan ik twintig jaar later niet meer een-twee-drie zeggen waar ze precies over gingen, maar het goede gevoel is gebleven.

In 2014 verscheen nog zijn De dag dat de leider werd vermoord. De verhalenbundel De fluistering van de sterren is zeven jaar later de eerste nieuwe Nederlandstalige publicatie. Het boekje omvat 18 kortverhalen, waarvan enkele letterlijk ‘kort’ zijn, nauwelijks twee pagina’s.

Dit doet me er aan denken dat uitlenen van goede boeken niet altijd een goed idee is. De dag dat de leider werd vermoord ben ik al enkele jaren kwijt aan een lener die nu beweert dat hij het nooit heeft gekregen. Hetzelfde lot is De Zwervers van Knut Hamsun beschoren. Nooit meer teruggezien.

Goede boeken horen voor altijd in je boekenkast, zei ik al. We hebben ze gewoon opnieuw gekocht. Gloednieuwe ‘ongelezen’ exemplaren wachten op de argeloze bezoeker, die ons het genot zal geven te kunnen tegenspreken dat we ze wel degelijk gelezen hebben. Maar zelfs dan, terugkrijgen zouden we meer appreciëren. (nu ja, boeken teruggeven in slechte staat vinden we ook maar niks).

Maar goed, deze verhalenbundel. Mahfoez had toen hij in 2006 op 95-jarige leeftijd overleed al 20 jaar niets meer gepubliceerd. Deze verhalen zaten letterlijk verborgen in een bundel papieren, waarop stond ’te publiceren in 1994′. Blijkbaar heeft hij langer geleefd dan hij zelf had ingeschat.

Net als al zijn romans (34), verhalenbundels en toneelstukken spelen deze 18 kortverhalen zich af in zijn stad Caïro, meer bepaald in de arme wijken. Deze mensen slagen er min of meer in om toch enige levensvreugde en waardigheid te koesteren terwijl ze amper overleven, van dag op dag. Wat zijn verhalen zo aantrekkelijk maakt is dat deze personages tegelijk volledig Egyptisch én universeel zijn.

Zeer leerrijk is tevens het nawoord van Richard van Leeuwen. Daarin enige duiding bij zijn Nobelprijs van 1988. Die werd enerzijds zeer gewaardeerd in Arabische literaire kringen, als een eerste erkenning door een hoofdzakelijk westers denkende Europese jury.

Anderzijds was er wel enige controverse met literaire generatiegenoten als toneelschrijver Taufiek al Hakiem (1902-1987) en romanschrijver Joesoef Idries (1927-1992), die samen met hem “tot het tijdperk van het grote driemanschap (behoren) dat bijna een eeuw lang het intellectuele en literaire aanzien van Egypte heeft bepaald”. Zij vonden dat hij de prijs enkel kreeg omdat hij aanvaardbaar toegankelijk schreef voor een westers publiek.

Zijn romans en kortverhalen zijn impliciet maatschappijkritisch, ze veroordelen de oorzaken van armoede zonder ze specifiek te benoemen. De lezer(es) kan zelf wel tussen de lijnen lezen. Zijn literaire collega’s verweten hem echter dat hij verder in het openbaar leven op de vlakte bleef. “Alleen religieus extremisme… veroordeelde hij keer op keer in scherpe bewoordingen.”

In 1994 overleefde hij nipt een aanslag door een extremist, waarna het regime hem permanente lijfwachten bezorgde, wat hij niet bepaald aangenaam vond. Desondanks bleef hij zijn gewone dagelijkse routine trouw, elke ochtend in zijn vaste koffiehuis, met de krant onder de arm (zie de foto op de boekcover). Hij bleef ook werken als overheidsambtenaar tot aan zijn pensioen.

In dat nawoord ook aandacht voor zijn Trilogie Tussen twee paleizen, Paleis van Verlangen en De Suikersteeg, voor zijn Kinderen van Galabwi en de kritiek die hij voor dit boek kreeg wegens zijn beweerde ‘anti-religieuze’ inhoud.

Mahfoez schreef trage verhalen, geen snelle actie. Wie daar niet voor valt, is bij hem aan het verkeerde adres. Wie daarentegen houdt van zijn beschrijvende, meelevende stijl wil meer. Mahfoez neemt je mee in zijn fantasiewereld. Boeken hebben trouwens altijd voor op films (en vooral op verfilmingen van boeken) dat ze de fantasie van de lezers vrij laten. Personages krijgen niet de beperking van het gezicht van een of ander acteur/actrice, plaatsen zien er uit zoals de lezer ze zelf denkt.

Deze 18 kortverhalen lezen als een inleiding tot een groter verhaal, als synopsis van nog uit te schrijven romans, maar blijven tegelijk vlot overeind als op zich staande verhalen.

Nagieb Mahfoez. De fluistering van de sterren. Jurgen Maas, Amsterdam, 2021, 105 pp. ISBN 978 9491 921 86 5 (verdeling in Begië door EPO). Vertaald uit het Arabisch door Djûke Poppinga. Nawoord door Richard van Leeuwen.

Documentaire ‘The World of Nagieb Mahfouz’ (part I) (Engels-Arabisch met Engelse ondertitels – 23:59):

Note: