Het is uiteindelijk toch gelukt. Xiomara Castro wordt het eerste linkse staatshoofd van Honduras in twaalf jaar. Zeker was dat niet. In 2009, 2013 en 2017 werden de verkiezingen immers nog vervalst, terwijl de EU en de VS ‘passief’ toekeken. Niet dankzij hen maar door de eigen inzet van de Hondurese bevolking wordt de democratie na 12 jaar hersteld. Die strijd is hiermee echter niet ten einde.

Xiomara Castro wordt de eerste presidente van Honduras. Dat de verkiezing van een vrouw tot staatshoofd nog steeds onderwerp van nieuws is toont aan hoe prangend het probleem blijft. In 2021 is dit nog steeds geen evidentie.

Veel belangrijker is echter dat zij het eerste staatshoofd wordt van Honduras in 12 jaar die het met eerlijke verkiezingen haalt. De volledige resultaten zijn er nog niet, maar met meer dan 52 procent van de stemmen geteld heeft zij reeds 53,4 procent van de stemmen.

De stedelijke kiesdistricten zijn altijd vlugger geteld. Daar scoort rechts altijd beter. De resultaten van de landelijke districten moeten nog verwerkt worden. Haar percentage kan met andere woorden alleen maar stijgen.

12 jaar dapper verzet

Er zijn meerdere redenen voor dit succes. De allereerste en voornaamste is het dappere verzet dat de bevolking 12 jaar heeft volgehouden tegen een politieke repressie die de vergelijking kan doorstaan met de gruwelijke jaren 1980, toen door de VS getrainde doodseskaders alle landen van Centraal-Amerika teisterden. Hun taak was het de gewone bevolking te dwingen tot hun semi-feodale lot ten dienste van de kleine elite en de buitenlandse bedrijven. Dat was in Honduras de voorbije 12 jaar het geval.

Toen heette die repressie nog ‘de strijd tegen het communisme’. Dat klopte zeker, tenminste als je de technische definitie van communisme aanvaardt, niet de ideologische. ‘Communisme’ was het containerbegrip voor elke vorm van democratisch verzet tegen het semi-feodale systeem dat enkelen steenrijk maakt en de rest van de bevolking in bittere armoede vasthield. Westerse journalisten slagen er maar niet in om hun middenklasse bril af te zetten wanneer zij schrijven over deze wantoestanden in landen waar de middenklasse zo goed als onbestaande is, tot vandaag.

Het verzet tegen de repressie van de voorbije 12 jaar in Honduras is nooit opgehouden. In de westerse media was er nihil belangstelling voor, net zomin als voor het volksverzet in Haïti, Guatemala, Colombia, Paraguay. Alle aandacht moest immers naar het zondige Venezuela gaan.

Een terugblik

Breekpunten in de geschiedenis zijn altijd arbitrair, maar de situatie vandaag kan je best interpreteren vanaf de staatsgreep van 28 juni 2009. Toen werd president Manuel Zelaya afgezet door het leger, opnieuw met steun van de VS – toenmalig minister van buitenlandse zaken Hillary Clinton ontkende dat er een staatsgreep was, tegen het rapport van haar eigen ambassadeur in de hoofdstad ter plaatse in.

Toen Zelaya in 27 januari 2006 de eed aflegde waren zowel de Hondurese elite als de buitenlandse bedrijven er redelijk gerust in. Zelaya had wel wat sociale beloftes gedaan tijdens zijn verkiezingscampagne, maar dat deden alle kandidaten altijd al. Aanvankelijk voerde hij een traditioneel beleid. Zelaya was de zevende president van Honduras na het einde van de militaire dictatuur in 1982. Het zou met hem wel lopen zoals met alle vorige kandidaten.

Zelaya, zelf een gematigd sociaal voelend liberaal, net als zijn echtgenote Xiomara Castro die nu presidente wordt, maakte echter stilaan een aantal ‘fouten’. De voornaamste fout was dat hij een deel van zijn verkiezingsbelofte effectief begon uit te voeren. Een daarvan was landhervorming.

Landhervorming is een Latijns-Amerikaans onderwerp dat in westerse media nog altijd verkeerd wordt voorgesteld. Het gaat helemaal niet om onteigenen van landbouwgrond en collectivisering onder staatscontrole, maar om het teruggeven van gronden aan de lokale gemeenschappen, die in de loop van de 19de en de 20ste eeuw op wederrechtelijke manier werden afgenomen van de lokale bevolking.

Die bevolking erkende het privébezit van akkers niet en weigerde zomaar gronden af te staan voor grote plantages of voor landbouwbedrijven. Alle grootgrondbezitters in Latijns-Amerika zijn dankzij brute repressie geworden wat ze vandaag nog steeds zijn.

Herverdeling van landbouwgrond is de essentie van een beleid dat de bittere armoede van de bevolking wil keren. Zelaya’s plannen waren zeer bescheiden. Hij zou alleen gronden die braak bleven liggen onteigenen, zodat de boeren daar hun eigen voedselgewassen zouden kunnen telen. Zo verminderde echter de druk op de bevolking om in de plantages en de fabrieken te gaan werken. Onaanvaardbaar dus.

Een tweede mandaat kan niet

De aanleiding werd gevonden in een ander initiatief van Zelaya. Hij wilde een referendum houden over een nieuwe grondwet dat onder meer mogelijk zou maken dat de president twee opeenvolgende termijnen zou kunnen vervullen in plaats van één. Het was duidelijk dat deze nieuwe bepaling niet van toepassing zou zijn op de zetelende president, Zelaya zelf – het referendum zou immers plaatsgrijpen tegelijk met de presidentsverkiezingen, die nog altijd volgens de geldende grondwet zouden verlopen.

Met als uitvlucht dat Zelaya zou pogen een tweede mandaat te vervullen, werd hij door het leger afgezet ‘wegens overtreding van de Grondwet’ en onmiddellijk het land uitgezet. Hij werd vervangen door parlementsvoorzitter Roberto Micheleti. Die organiseerde presidentsverkiezingen waarbij andere kandidaten de facto werden uitgesloten van deelname. President Porfirio Lobo draaide alle sociale maatregelen van Zelaya onmiddellijk terug en begon een harde repressie, vooral tegen de landelijke bevolking. Ondanks openlijke steun van de VS en de meeste regeringen van de EU werd hij door meer dan de helft van de VN-lidstaten niet erkend als legitiem president.

Hij nam tevens de draad terug op van de diepe corruptie van het overheidsapparaat en van de leidende elite. Zijn entourage en hijzelf werden tevens verdacht van betrokkenheid bij de internationale drugshandel. Niets ongewoon, Honduras is altijd al een doorvoerland geweest voor drugs uit Colombia.

Berta Cáceres

In 2014 werd hij opgevolgd door Juan Carlos Hernández, die de repressie nog opvoerde. Voor de politieke moorden onder zijn bewind was in de internationale media geen aandacht. Op 2 maart 2016 werd echter Berta Cáceres vermoord, leider van het inheemse volk der Lenca, tevens de stem van het verzet tegen de aanleg van een megadam die tienduizenden inheemse Hondurezen zou verdrijven van hun dorpen en landbouwgronden.

Haar moord was een zoveelste in een lange rij, maar Cáceres had toch enige internationale weerklank. In 2012 had zij aan een Duitse universiteit nog een prijs voor haar inzet voor vrede en rechtvaardigheid ontvangen. Niet onbeduidend want de grootgrondbezitter waar de megadam zou worden gebouwd is een uitgeweken Duitser.

Onder president Hernández deed het gerecht alle moeite om de daders niet te vinden. Alleen na jarenlange internationale druk werden uiteindelijk de fysieke daders bestraft, maar niet hun opdrachtgevers. De elite rond Hernández was ondertussen zo zeker van zijn onschendbaarheid dat zijn eigen broer Tony Hernández zich ongenaakbaar waande. Hij werd in de VS opgepakt en in oktober 2019 tot levenslang veroordeeld voor het smokkelen van tonnen cocaïne naar de VS, met behulp van het leger en de douane in Honduras.

Een tweede mandaat kan wél

Niet gestoord door enige rechtlijnigheid besliste Hernández kandidaat te zijn voor een tweede termijn, zonder de Grondwet te wijzigen. Dat deed hij door het Gerechtshof vol te steken met eigen benoemingen. Dat Hof verklaarde zijn kandidatuur geldig en in 2017 werd hij verkozen voor een tweede mandaat.

Het politieke verzet van de bevolking ging echter onverminderd door. Toen de eerste uitslagen de overwinning gaven aan tegenkandidaat Salvador Nasralla, net als Zelaya een gematigd liberaal van dezelfde partij als Zelaya, liet Hernández de tellingen stilleggen. Drie dagen later bleken de resultaten opnieuw een ‘overwinning’ te geven aan Hernández.

De uitslag werd verbaal wel veroordeeld door de EU en door de VS maar concreet namen zij geen enkele maatregel en Hernández kon zijn bewind verderzetten. Een derde mandaat in 2021 zat er echter niet meer in. Daar waren meerdere redenen voor. Eerst en vooral was er concurrentie in eigen rechtse rangen voor de gegeerde functie van staatshoofd. Uiteindelijke tegenkandidaat Nasry Asfura wordt echter zelf verdacht van zware corruptie als burgemeester van de hoofdstad Tegucigalpa (sinds 2014 – verkiezingen die hij eveneens ‘won’ in dubieuze omstandigheden).

Meer nog, Hernández’ regering en de overheidsdiensten waren zo corrupt dat zelfs de elite er nadelen van ondervond. De overheid functioneert in Honduras niet meer. Dit en zijn banden met de drugsmaffia deden hem de das om. Hem wacht meer dan waarschijnlijk uitwijzing naar de VS om zijn broer Tony gezelschap te houden.

De strijd gaat door

Na 12 jaar dapper verzet was de overwinning van Xiomara Castro dus allesbehalve zeker (reden waarom deze commentaar pas nu werd geschreven). De bevolking was massaal aanwezig bij de telbureau’s en onafhankelijke internationale waarnemers doorkruisten het land. Salvador Nasralla, de echte overwinnaar van 2017 wordt haar vice-president.

Dit is een verdiende overwinning. De strijd is echter verre van gestreden. Presidente Castro moet het opnemen tegen een vijandig leger en politie, tegen een rechtsapparaat vol politieke en door en door corrupte creaturen. Bovendien heeft de elite nog altijd de macht over de bedrijven en de commerciële media zijn volledig in handen van de rechtse oppositie (en hebben tijdens de campagne bakken bagger gestort over tegenkandidaat Castro).

De VS verklaren na de uitslag dat zij Honduras zullen steunen in zijn strijd voor democratie en mensenrechten. Wat die woorden waard zijn zegt honderd jaar geschiedenis van de VS in hun achtertuin. Het zou de VS eerder sieren als ze zich zouden excuseren voor hun steun aan het regime tijdens  de voorbije 12 jaar (net als de Europese Commissie).

Castro heeft ook een einde beloofd aan de politieke moorden door de doodseskaders, aan de drugsmaffia en aan de corruptie. Bovendien wil zij de landhervorming van haar man Zelaya terug op tafel leggen. Zij zal de komende vier jaar een betrouwbare bewakingsdienst meer dan nodig hebben.

 

Lees ook:

Waarom de repressie van sociaal protest in Honduras géén nieuws is

“Banken EU zijn medefinanciers van de repressie in Honduras”

“Honduras is een militaire dictatuur dankzij de VS en de EU”

Verkiezingen in Honduras bieden nog geen herstel democratie (over verkiezingen 2017)

Honduras sinds staatsgreep 2009 ten prooi aan extreem geweld

Jonge indignados met duizenden op straat in Honduras