De Factcheck van Knack beoordeelde onlangs één zin in een Opinie op deze nieuwssite als ‘onwaar’. Enig nader onderzoek kan daar hoogstens een 0,5 op 3 ‘onwaar’ aan geven. Een ernstige formulering is dan logischerwijze ‘gedeeltelijk waar’. Knack is vrij om het met de berichtgeving over Oekraïne op deze site oneens te zijn. Het zou het weekblad sieren om dat met open vizier en argumenten te doen, niet met dit soort pogingen tot verdachtmaking.
De Factcheck van Knack concentreerde zich op 18 mei 2022 op één zin in een Opinie van journalist Peter Franssen. Deze zin is niet fout maar zou inderdaad een verduidelijking kunnen gebruiken, door er een telwoord aan toe te voegen en de quote ‘minstens 1,5 miljoen’ weg te laten, wat de zin dan zo zou herformuleren: “Twee voormannen van de grootste mediagroepen in Oekraïne verklaren op televisie dat mensen in het oosten van Oekraïne die toevallig Russisch spreken, moeten afgemaakt worden.” In zijn titel verandert Knack de ‘voormannen’ in ‘prominente Oekraïense mediafiguren’.
Het cijfer 1,5 miljoen wordt wel degelijk door één van drie bronnen expliciet vermeld. De andere twee hebben het meer algemeen over het moorden van Russisch sprekende Oekraïeners en Russen. De essentie is met andere woorden dat minstens drie personen vrij en ongehinderd op de Oekraïense media de mening hebben verkondigd dat niet-Oekraïens sprekende mensen moeten gedood worden.
Er worden in het artikel zelf twee bronnen vermeld voor de stelling in de kwestieuze zin. In zijn antwoord aan de Factchecker van Knack geeft auteur Franssen echter nog een derde voorbeeld. Dokter Gennadi Druzenko, hoofd van het bestuur van alle militaire hospitalen verklaarde op de zender Ukraina 24: “Ik gaf een zeer strikt bevel om alle Russische gewonden die in de handen vallen van onze dokters te castreren.” In een latere verklaring voegt hij daaraan toe: “… omdat zij kakkerlakken zijn, geen mensen”.
Kortom, waar het hier echt over gaat: de stelling dat Oekraieners in hun media vrij en ongehinderd kunnen oproepen om andere mensen dan hun eigen etnische groep te vermoorden klopt volledig. In het betrokken artikel van Peter Franssen wordt overigens nog een zwaardere stelling geponeerd dan deze zin: “Oekraïense soldaten folteren en vermoorden Russische krijgsgevangenen”. Daar gaat de Factcheck van Knack niet op in.
Peter Franssen antwoordt op de Factcheck in de Opinie Factcheck Knack poogt Oekraïense realiteit te verbergen.
Grote zender zonder beeldarchief?
De Factchecker wijst er op dat het niet duidelijk is of de foto van Adolf Eichmann op de beelden van Kanaal 24 er later door anderen werd bijgeplakt of niet. “Omdat de originele beelden van Kanaal 24 niet meer beschikbaar zijn, kunnen we niet achterhalen of die er effectief later werd op geplaatst.”
Twee zaken vallen hierbij op. De Factchecker van Knack vindt het niet vreemd dat een grote tv-zender geen beeldarchief zou bijhouden. We weten dus niet of de foto er werd bijgeplakt door anderen of niet. Dit is met andere woorden overbodige informatie die niets aan de stelling van het artikel toevoegt, maar wel een sfeer van wantrouwen schept tegenover het volledige artikel.
De kern van de zaak is echter dat de betrokken journalist wel degelijk Adolf Eichmann heeft geciteerd. Eichmann heeft allerlei gruwelijke dingen verklaard. Een Factchecker die tot in de details wil gaan, zou kunnen opmerken dat Eichmann nooit letterlijk heeft gezegd wat de journalist er van maakt – wat voor alle duidelijkheid de gruwelijkheid van deze massamoordenaar, de logistieke hoofdverantwoordelijke van de Holocaust, niet vermindert.
‘Gedeeltelijk waar’
De Factchecker mag stellen dat de betrokken zin niet 100 procent correct is, maar in geen geval kan hij beweren dat de stelling ‘onwaar’ zou zijn, maximaal is ‘gedeeltelijk waar’ toepasbaar als beoordeling. De stelling wordt immers gestaafd door drie bronnen, waarvan één later deels op zijn woorden is teruggekomen.
🇺🇦 Bogdan Boutkevitch op Hromadske TV in 2014: you need to kill 1.5 million people in Donbass.
Het blijkt nu (via wikipedia) dat Hromadske TV in 2013 mede gefinancierd werd door de Nederlandse Ambassade voor 793.089 Oekraïense hryvnias!! pic.twitter.com/dI2cDrgKTt
— Kees71 (@Kees71234) April 12, 2022
Wie de zin leest in de context van het hele artikel interpreteert hem helemaal anders, dan wanneer de zin geïsoleerd wordt geciteerd. Bovendien laat de Factchecker de cruciale context weg dat alledrie de vermelde personen geen enkele kritische vraag of onderbreking kregen tijdens hun uitspraken en volledig vrij hun mening konden uitspreken. Daarnaast dient vermeld dat één van hen nog steeds extreemrechtse figuren in zijn programma uitnodigt. Het beste wat een ernstige factchecker hier kan van maken is een 2, 5 op 3 waar geven of ‘gedeeltelijk waar’.
De factchecker van Knack vergeet tevens nog een andere context te vermelden. Een andere Oekraiener, Dimitri Vasilets, activist voor een mensenrechtenorganisatie, heeft in september 2015 klacht ingediend tegen Boutkevitch wegens “aanzetten tot etnische haat”, wat in de Oekraïense wetgeving een misdrijf is.
Het Oekraïense gerecht is nooit op die klacht ingegaan. De Oekraïense overheid was niet helemaal passief en reageerde uiteindelijk wel… door de boodschapper aan te houden. Dimitri Vasilets werd twee maand later gearresteerd wegens “hulp aan terroristische organisaties”. Bewijzen die het gerecht daarvoor zou hebben heeft hij nog niet gezien.
Selectief omgaan met ‘feiten’
Selectief en suggestief omgaan met de waarheid is een vaste techniek van alle grote media. Zie bijvoorbeeld hoe de moord op Palestijns journaliste Shireen Abu Akleh werd weergegeven door de openbare zender, let daarbij op het selectief woordgebruik. Met andere woorden, als deze werkwijze zou worden toegepast op elk artikel in eender welke van de grote media, zullen er wel meer geïsoleerde zinnen in artikels door de mand vallen.
Citaten uit hun context halen, zoals in deze factcheck gebeurt, zijn een vaste methodiek, vooral in buitenlands nieuws, maar ook bijvoorbeeld in berichtgeving over sociale acties.
In ieder geval heeft deze factcheck van Knack er toe geleid dat Facebook een bericht heeft verzonden aan DeWereldMorgen.be dat wij ‘foute informatie verspreiden’, zonder daarbij aan te geven over welk artikel het zou gaan. Het is enkel door het samenvallen van de factcheck van Knack op dezelfde datum dat wij de link konden leggen.
Who checks the checker?
De Factcheck van Knack fungeert tevens als factchecker voor de Vlaamse Facebook. Waar haalt Knack het moreel recht vandaan om een dergelijke rol te spelen? Bovendien, wie factcheckt de Facebookposts van Knack? Hoe is die samenwerking tot stand gekomen, op basis van welke criteria?
De hele techniek van factchecking is verworden tot een wapen van grote mediaspelers tegen de kleine. Er schuilt achter deze methodiek een onuitgesproken premisse, namelijk dat grote media per definitie meer betrouwbaar zouden zijn. In werkelijkheid bestaat een dergelijke correlatie niet. Net zoals er onbetrouwbare sociale media zijn, bestaan er grote onbetrouwbare media en omgekeerd.
De Amerikaanse mediawatchorganisatie Fairness & Accuracy in Reporting ziet een groeiende tendens in de massamedia om alle feiten die hen niet bevallen als ‘desinformatie’ verdacht te maken:
'Disinformation' Label Serves to Marginalize Crucial Ukraine Facts https://t.co/f9iQoHXzpT
— FAIR (@FAIRmediawatch) May 18, 2022
DeWereldMorgen.be heeft de middelen noch de mensen om factchecks te doen van de grote media, wat een tweede ethisch probleem stelt. Factchecking is in de feiten (!) een instrument van de economisch sterk staande media-actoren. Dat is meer dan een financiële filter, het is een zware ideologische filter.
Dan is er tenslotte het meest fundamentele probleem: factchecking wordt meer en meer een wapen om opinie, analyse en duiding over feiten waar men het niet mee eens is verdacht te maken, zonder inhoudelijke tegenargumenten te geven. Meningen, duiding, analyse recycleren als ‘feiten’ is tegelijkertijd een vaste methodiek van de media geworden.
Bang voor verspreiding informatie, niet desinformatie
Australische blogger Caitlin Johnstone is een regelmatig doelwit van deze aanpak: haar opinies worden voortdurend aangevallen als ‘verkeerde informatie’. In haar meest recente blog ‘They’re worried about the spread of Information, not Disinformation’ vat zij het kernachtig samen: “Zij zijn bezorgd over de verspreiding van informatie, niet van desinformatie.
Onze interpretatie van de motieven achter deze gang van zaken is dat de grote media niet gecharmeerd zijn door de berichtgeving van DeWereldMorgen.be om twee redenen. Ten eerste omdat deze nieuwssite dagelijks aantoont dat er ook andere interpretaties mogelijk zijn van de nieuwsfeiten, ten tweede omdat deze website regelmatig het grootste mediataboe van alle doorbreekt met het geven van mediakritiek.
Dat hoort niet. Het doet me denken aan wat mijn ouders zeiden: “Dat wordt niet gedaan” als we iets deden “wat niet hoorde”. Als kind had je niet door dat het een stopzin was voor zowat alles, wanneer ze niet echt argumenten hadden.
Daar gaat dit dus over.
Het staat Knack en de andere media vrij om het oneens te zijn met onze berichtgeving, onze opiniëring, onze duiding, onze analyse over de oorlog in Oekraïne (en over zoveel andere zaken, zoals onder meer Palestina). Ze mogen daar argumenten voor geven. Ze mogen zelfs analyses schrijven waarin ze onze berichtgeving weerleggen. Wij verwelkomen debat.
Deze aanpak met zogenaamde factchecking is echter oneerlijk. Het is een poging om de website als geheel verdacht te maken zonder degelijke argumenten te leveren. Niet bepaald een kwaliteitsvolle journalistieke aanpak.
We willen desalniettemin mild zijn en beoordelen de Factcheck van Knack met een 0,5 op 3 toch als ‘gedeeltelijk waar’. U lezer bent zelf wel in staat om te oordelen.