Brian Mier is VS-burger die al 28 jaar in Brazilië woont, waar hij werkt als journalist voor het programma From the South van de Engelstalige uitzendingen van de Latijns-Amerikaanse tv-zender TeleSur. Tevens verzorgt hij de onafhankelijke website BrasilWire, met progressieve informatie over Brazilië en Latijns-Amerika. Daarnaast is hij redacteur en co-auteur van het boek Year of Lead – Washington, Wall Street & the New Imperialism in Brazil (2019).

We spraken met hem over het boek Lula: A Biography dat hij van het Portugees origineel in het Engels heeft vertaald. Het is een bijzonder boeiend boek, vlot geschreven (en uitstekend vertaald naar het Engels), waarin je de echte man achter de legende leert kennen.

Hoe kon een half ongeletterde metaalarbeider die niet eens beschaafd Braziliaans Portugees sprak en bang was om in het openbaar te spreken evolueren tot de legende die hij nu is? Hij is nu voor de derde maal president van Brazilië, het zesde meest bevolkte land ter wereld met 216 miljoen inwoners en de 9de grootste economie ter wereld.

Lula: A Biography gaat hoofdzakelijk over het leven van Lula voor hij voor het eerst president werd in 2003. Zijn leven als Braziliaans president vanaf 2003 zal het onderwerp zijn van het tweede deel van de biografie die Fernando Morais aan het schrijven is.

Hoe kon een halfongeletterde metaalarbeider evolueren tot president van Brazilië?

Alvorens het boek te bespreken is het belangrijk de auteur Fernando Morais te leren kennen.

Waarom Fernando Morais als biograaf van Lula?

Brian Mier: Fernando Morais is niet zomaar een biograaf. Hij wordt beschouwd als een van de beste auteurs in Brazilië, een bestsellerauteur. Van zijn boeken verkocht hij meer dan 16 miljoen kopies in 32 landen.

Hij is buiten Latijns-Amerika vooral bekend voor zijn biografie Warrior’s Life (2019) van Paulo Coelho¹ waarvan hij een enorm aantal heeft verkocht. Hij schreef ook het zeer goede boek The Last Soldiers of the Cold War over de Cubaanse Vijf², die werden gearresteerd in de jaren 1990, toen ze infiltreerden in extreemrechtse Cubaanse terroristische groeperingen in Miami.

Morais is zelf een interessante historische figuur in Brazilië. Hij was journalist tijdens de fascistische door de VS gesteunde dictatuur van 1964 tot 1985. Hij is nu voorzitter van Inter Press Service (IPS) in Rome.

In de jaren 1970 was hij lid van de officiële politieke oppositiepartij Movimento Democrático Brasileiro (MDB – Braziliaanse Democratische Beweging) tegen de dictatuur.

De VS hadden de dictatuur een soort VS-stijl tweepartijensysteem opgelegd waarin je twee officiële partijen had, een van de regeringspartij, met de naam ARENA, de harde extreemrechtse militaire partij en dan de MDB.

Dat was grotendeels voor 70 procent een centrumrechtse partij, deels zelfs verder dan centrumrechts, maar het was ook een soort paraplu-partij die ruimte bood aan communisten. Die wilden niet in echte oppositie gaan tegen het regime en wilden zich niet engageren in het gewapend verzet³. Hiermee dachten ze dat ze in staat zouden zijn binnen het systeem te werken.

Morais komt uit die interne linkse tendens van de MDB. Later is hij verkozen in het parlement van de deelstaat São Paulo en werd daar minister van Cultuur.

Hij kent Lula al sinds de jaren 1970, hoewel hij dus nooit lid is geweest van de Partido dos Trabalhadores (PT-Arbeiderspartij) die Lula heeft opgericht.

Toen Lula op zoek ging naar een biograaf dacht hij dat Morais een goede keuze zou zij ‘want hij kent mijn hele verhaal’ en ‘tezelfdertijd kan hij niet worden beschuldigd partijdig te zijn’.

Enkele citaten op de achterflap van het boek geven de indruk dat Morais een totale insider was van de Arbeiderspartij. Dat was dus niet zo.

Hij werkte ongeveer 10 jaar aan de biografie – met honderden uren interviews met Lula zelf en vele andere mensen, waaronder ook voormalige medewerkers van de militaire dictatuur, voormalige benoemde ambtenaren of volksvertegenwoordigers tijdens de dictatuur, journalisten en vrienden van Lula.

Het is zeer alomvattend. Er staan bovendien gebeurtenissen in beschreven waar Morais zelf bij aanwezig was, zoals de gesprekken tussen Fernando Henrique Cardoso (die president was voor Lula, 1995-2003) en Lula in de jaren 1970.

Biografie met niet-chronologisch verloop

Het boek heeft een niet-chronologische tijdslijn. Het begint met 70 pagina’s hoofdzakelijk over de drie dagen voor Lula’s aanhouding in 2018 op basis van arbitraire beschuldigingen in het door het VS-ministerie van Justitie aangestuurde ‘anti-corruptie-onderzoek’.

Daar had het gerecht geen enkel materieel bewijs voor. Tevens was 2018 een verkiezingsjaar en heel wat mensen, journalisten en zelfs mensen die Lula niet mogen zoals Glenn Greenwald, meenden dat dit werd gedaan om hem uit te sluiten van de presidentsverkiezingen. Zo openden ze de deur voor Jair Bolsonaro om het presidentschap binnen te halen.

Dat plan werd grotendeels bevestigd door het feit dat de rechter (Sergio Moro) meer dan 100 getuigen van Lula’s verdediging verwierp en bovendien zijn vonnis velde op basis van omstandigheidsbewijs zonder enige materiële bewijzen dan ook. Deze rechter kreeg onmiddellijk nadat Bolsonaro was verkozen de plaats van minister van Justitie.

In die drie dagen voor zijn aanhouding in 2018 was Morais net als biograaf bij Lula. Hij was erbij toen ongeveer 15.000 leden van de vakbonden en sociale bewegingen het gebouw omsingelden waar Lula zich bevond.

Leden van de ABC-vakbond van staalarbeiders (ABC = de industriële regio rond de stad São Paulo) verzamelden rond hun hoofdkwartier in São Bernardo, een industriële satellietstad van São Paulo. Dat is de vakbond die Lula leidde tijdens de wilde historische stakingen van de jaren 1970 die bijdroegen aan de val van de dictatuur.

Morais was directe getuige van al die gesprekken achter de schermen. Heel veel partij-insiders en mensen van de sociale bewegingen waren aan het inpraten op Lula dat hij zich niet zou overgeven.

‘Eenmaal ik binnenga, zal ik in beroep wel winnen’

Lula nam echter de beslissing, om dat toch te doen. Hij had daar een aantal redenen voor. Eén daarvan was dat hij aanvoelde dat het belangrijker was respect te tonen voor de democratische rechtsstaat en daar zijn onschuld te bewijzen. Hij werd vervolgens gearresteerd.

Lula zei toen: ‘Eenmaal ik binnenga, zal ik in beroep wel winnen, want ze hebben geen bewijzen tegen mij’. Normaal gezien mag een beschuldigd persoon niet naar de gevangenis zolang zijn zaak nog niet is behandeld in beroep. Het Hooggerechtshof heeft toen beslist daar voor Lula een uitzondering op te maken.

Brian Mier bespreekt het boek van 01:08  (klik op deze tijdcode) tot 10:38 (Engels, 7:30, klik op icoon rechtsonder voor Nederlandse ondertitels).

Hoe dan ook dacht Lula dat hij waarschijnlijk maar voor een paar dagen zou vastzitten en zou vrijkomen met een habeas corpus (= het recht om de inhoud van de aanklacht tegen je persoon te kennen) maar hij bleef uiteindelijk 582 dagen achter de tralies.

Elke dag riepen ze hem goedemorgen, goede namiddag en goedenavond toe

Het tweede deel van het boek behandelt de periode waarin een roterende groep van ongeveer 1.000 mensen kampeerden buiten het hoofdkwartier van de federale politie, waar hij werd gevangen gehouden. Elke dag riepen ze hem goedemorgen, goede namiddag en goedenavond toe.

Brian Mier was daar bij om dat te volgen voor Telesur. Hij kreeg daar bezoek van heel wat interessante mensen, huidige én voormalige staatshoofden en beroemdheden als Noam Chomsky en Danny Glover.

Flashback naar zijn leven voor 2003

Daarna gaat het boek in flashback terug naar het ogenblik dat hij door de dictatuur werd gearresteerd in de jaren 1980 voor het leiden van die wilde stakingen. Het boek gaat dan in een verdere flashback terug naar zijn heel jonge leven.

Vanaf daar keert het boek langzaam terug naar de tijd van zijn jonge jaren in een lemen hut helemaal weg in het semi-aride achterland van Pernambuco zonder stromend water. Tot zijn moeder hem met zijn acht broers en zussen meeneemt op een vrachtwagen voor een rit van 15 dagen naar Santos (stad met de grootste haven van Zuid-Amerika) naar hun vader die samenhokte met een andere vrouw.

Lula moest opgroeien in verpletterende armoede en belandde als jonge metaalarbeider in de arbeidersvakbond. Hij ontdekte daar dat hij een zeer goed arbeidsonderhandelaar en organisator was.

Het boek behandelt al die stakingen, de arbeidersacties van de jaren 1970 en het verzet tegen de dictatuur. Dit was tevens de periode dat zijn broer⁴ brutaal werd gefolterd ( 1940-2019) met electroschokken 15 dagen lang. Die was communist.

Het boek bespreekt waarom Lula nooit lid werd van de Communistische Partij. Hij hield niet van de communisten en argumenteerde daar voortdurend over met zijn broer. Het boek eindigt met zijn mislukte poging om verkozen te worden tot gouverneur van de staat São Paulo.

Fidel Castro zei hem door te gaan met politiek

Teleurgesteld besliste Lula te stoppen met politiek, waarna hij Fidel Castro ontmoette. Die zei hem door te gaan met politiek. Hij was toch de eerste politieke partij in de wereld begonnen die ooit volledig werd opgericht door de werkende klasse, door de arbeidersvakbonden. Lula besloot dan terug mee te dingen voor een zetel in het federale Congres en won met het hoogste aantal stemmen in Brazilië.

Hier stopt het boek. Het tweede boek waar Morais nu aan werkt – volume twee – zal gaan over de aanloop naar zijn presidentschappen en de presidentschappen zelf.

 

Fernando Morais. Lula – A Biography, Verso Books, London, 2024, 307 pp. ISBN 978 1804 2949 25 – translator Brian Mier. Volg Brian Mier op X @BrianMteleSur en op BrasilWire.

Notes: