Tot algemene verbazing zijn de machtsverhoudingen zeer snel omgeslagen in Oekraïne. De EU begint zich echter te realiseren dat de financiële prijs wel eens zeer hoog zou kunnen zijn. DeWereldMorgen.be had een gesprek met hoogleraar Hans Oversloot (Universiteit Leiden) over de recente ontwikkelingen.

Hans Oversloot is niet echt verrast door de plotse evolutie tijdens het weekend van 22 februari 2014. “President Janoekovitsj kon de voorbije weken slechts standhouden omdat hij zijn parlementaire meerderheid zeer strak aan de leiband hield. Die meerderheid was de voorbije weken echter al zwaar afgekalfd. Van zodra hij de druk niet meer kon aanhouden is het pijlsnel gegaan.”

Janoekovitsj’ pijlsnelle ondergang wijt Oversloot ook aan het verlies van de steun van de oligarchen die hem aan de macht hadden gebracht. Die konden zijn kat-en-muisspel met de EU maar matig appreciëren. Wat hem echter finaal de das omdeed was zijn zelfs voor Oekraïne ongezien grootschalige corruptie.

“Corruptie is eigen aan de politiek in Oekraïne. Janoekovitsj oversteeg echter de ‘normale’ inhaligheid. Hij verrijkte zijn familie, zijn cronies en vooral zijn zoon ten koste van de economische machtsgroepen die hem aanvankelijk ondersteunden. Stelen van de oligarchen zelf, door zelf overheidsopdrachten in te palmen, dat was een brug te ver”.

“Janoekovitsj heeft de voorbije jaren ook voortdurend geschipperd tussen Rusland en de EU om telkens weer het onderste uit de kan te halen. Uiteindelijk heeft hij daarbij zijn hand overspeeld.”

Een door en door corrupte elite

“De EU heeft nu voorlopig zijn slag thuisgehaald en het pleit gewonnen, maar dat zou wel eens snel kunnen keren. De politici waar ze nu mee gaan onderhandelen zijn minstens even gewiekste sjacheraars als hun voorgangers. Nieuwe verkiezingen gaan daar niet zo veel aan veranderen. De meeste politieke leiders van de oppositie zijn trouwens nu al parlementslid.”

“De huidige interimpresident Oleksander Toerchinov komt uit dezelfde regio als Janoekovitsj. Hij was samen met Pavlo Lazarenko de oprichter van de politieke partij Hromada.”

Lazarenko was eerste minister onder president Koetsjma van 28 mei 1996 tot 2 juli 1997. In die 14 maanden wist hij meer dan 200 miljoen euro overheidsgeld te verduisteren. Hij woont voor het ogenblik in ballingschap in Zwitserland, waar hij werd aangetroffen met meerdere paspoorten van Europese landen.

Heel wat politieke leiders van de oppositie tegen Janoekovitsj zijn schatplichtig aan Dmytro Firtash. Hij is één van de grootste investeerders in de energie- en chemische sector in Oost-Europa, met bedrijven in Oekraïne zelf, Duitsand, Italië, Cyprus, Tadzjikistan, Zwitserland, Oostenrijk en Estonië. Van deze man wordt al lang vermoed dat hij banden heeft met de Oekraïense mafia.

Julia Timoshenko beschuldigde in 2009 toenmalig president Yoeshchenko – de door het westen gesteunde man – en Janoekovitsj – de pion van Rusland – van financiële banden met Firtash. Ze was eerder wel tweemaal eerste minister onder Yoeshchenko.

De EU is erin geslaagd een pro-Russische corrupte elite te vervangen door een pro-Europese corrupte elite.

Timoshenko is echter zelf ook één van de rijkste Oekraïeners geworden dankzij dubieuze investeringen in de gasindustrie. In 2010 verloor ze de presidentsverkiezingen met 45,7 procent tegenover Janoekovitsj die 48 procent haalde. Die liet haar tijdens haar mandaat als eerste minister vervolgen voor corruptie, waarvoor ze tot het weekend van 22 februari achter de tralies belandde.

“Rusland heeft tot nog toe erg lakoniek gereageerd op de veranderde situatie. De grote lening die nog aan Janoekovitsj werd toegezegd is voorlopig opgeschort. Het is dus lang niet zeker of Oekraïne nog zal genieten van de voordelige gasprijs onder de markt die ze tot nu van Rusland kreeg. Samengevat komt het er op neer dat de EU er is in geslaagd een pro-Russische corrupte elite te vervangen door een pro-Europese corrupte elite.”

“Ook die nieuwkomers gaan net als na de Oranjerevolutie hoge financiële eisen stellen aan de EU. Omdat de EU daar onder president Joeshchenko niet is op ingegaan is die politieke ommezwaai toen mislukt en kwam Janoekovitsj terug aan de macht in 2010. De prijs voor de EU zou dus wel zeer hoog kunnen oplopen”, aldus nog Oversloot. “Het is met andere woorden verre van zeker dat de EU op lange termijn een goede zaak heeft gedaan in Oekraïne.”

De gewone Oekraïener in dat alles?

Ondertussen blijft de Oekraïense bevolking verweesd achter. Zelfs Verhofstadt moest vaststellen dat de meeste gewone mensen die hij sprak een toenadering tot de EU niet meteen als een prioriteit zien, maar eerst en vooral in “een gewoon, normaal land willen leven, met een normaal functionerende overheid”.

Het blijft koffiedik kijken hoe de publieke opinie na de recente gebeurtenissen denkt. Een van de laatste ernstige opiniepeilingen dateert van oktober 2013, voor de opstand begon. Volgens het onderzoeksinstituut Sotsiolognitsa Groepa Rejting (Sociologische Ratinggroep) is 53 procent van de bevolking voorstander van toetreding tot de EU en is 35 procent tegen. Een minderheid van 38 procent is echter voorstander van een vereniging in één staat met Rusland en Wit-Rusland. 43 procent van de bevolking wil Russisch erkennen als officiële taal (het parlement heeft net nog geweigerd Russisch te erkennen), 51 procent is tegen.

De peiling zegt niets over de regionale verdeling van de stemmen. Het maakt in ieder geval duidelijk dat Oekraïne een zeer verdeeld land is. Die verdeling is niet alleen politiek-cultureel maar ook economisch. De zware industrie is weliswaar zeer verouderd maar is nog steeds de basis van de economie en ligt grotendeels in het zuid-oosten. Dat zuidoosten leeft bovendien grotendeels van de handel met het naburige Rusland.

7 van de 10 grootste privé-bedrijven zijn gevestigd in of hebben hun hoofdactiviteit in het oosten. Drie van die bedrijven zijn eigendom van de pro-Russiche magnaat Rinat Akhmetov. Een eventuele splitsing van het land zou de EU opzadelen met het pro-Europese westelijke deel van Oekraïne, dat zonder het oosten economisch zeer verzwakt zou zijn.

In de Krim werden recent meerdere pro-Russiche manifestaties gehouden. Dit schiereiland in de Zwarte Zee huist de haven van Sebastopol, waar een groot deel van de Russische zeemacht is gestationeerd. De bevolking is 58 procent etnisch Russisch, die pro-afscheiding zijn, maar heeft een 10 procent minderheid Tataren en 24 procent etnische Oekraïners die dat absoluut niet willen.

Het geweld is voorlopig ingedijkt, maar de crisis is nog lang niet ten einde.

Artikel oorspronkelijk verschenen in DeWereldMorgen.be.