De Senaat van de Amerikaanse deelstaat Connecticut heeft op 5 april de afschaffing van de doodstraf goedgekeurd. Daarmee volgt het New Jersey, New Mexico, New York (de staat, niet de stad) en Illinois, die dat de voorbije vijf jaar deden en Californië houdt er een referendum over in november dit jaar. Bovendien blijft het aantal feitelijke executies in de andere staten afnemen.

Democratie en doodstraf gaan niet samen

Deze wet moet nu nog naar de Kamer van Volksvertegenwoordigers van de staat maar er wordt algemeen verwacht dat dat geen problemen zal geven. Daarbij is het belangrijk om weten dat de gouverneur, de Democraat Dannel Malloy, al heeft toegezegd dat hij de wet zal ondertekenen (Deelstaatgouverneurs hebben in het Amerikaanse systeem de macht om ondertekening van wetten te weigeren).

VS, Japan: lid van een twijfelachtige club

De VS en Japan zijn de enige democratieën die de doodstraf nog toepassen. Die eer delen deze landen met (cijfers voor 2011 zijn schattingen, behalve voor de VS en Afghanistan; de echte cijfers liggen dus hoger): China 5000, Iran 355, Saoedi-Arabië 166, Pakistan 134, VS 42, Irak 33, Vietnam 25, Afghanistan 15, Jemen 15 en Noord-Korea 13. In de volgende landen zijn minder dan tien executies in 2011 bekend:  Libië, Japan, Syrië, Soedan, Bangladesh, Somalië, Equatoriaal Guinea, Singapore, Belarus (Wit-Rusland), Botswana, Indonesië, Ethiopië en Koeweit. Over executies in Egypte, Maleisië en Mongolië zijn geen cijfers bekend.

Middeleeuwse gruwel in de 21ste eeuw

Alléén Saoedi-Arabië, Iran, Noord-Korea en Somalië voeren nog openbare executies uit. Daarbij vallen vooral de gruwelijke methodes van Saoedi-Arabië op. De meeste van deze landen zijn daarnaast ook bekend voor de vreselijke leefomstandigheden in hun gevangenissen en het hoge aantal doden tijdens arrest en ondervraging.

… in de VS

De toestand in de meeste gevangenissen in de VS is niet te vergelijken met de wantoestand in de meeste Afrikaanse, Arabische en Aziatische gevangenissen, maar naar democratische maatstaven blijft het zeer zorgwekkend. Het blijft één van die verbazende contradicties van het Amerikaanse imago dat mistoestanden in de eigen gevangenissen zelfs openlijk onderwerp zijn van commerciële series op TV (zoals het populaire Prison Break) en dat dit tezelfdertijd nauwelijks tot debat leidt in het land zelf.

Dat  de gevangenispopulatie in de VS bijna uitsluitend uit arme blanken en etnische minderheden bestaat, heeft daar zeker veel mee te maken. Ook voor de doodstraf geldt een gelijkaardige vaststelling. In series zoals CSI wordt zelfs openlijk getoond dat de politie verdachten probeert te verplaatsen naar staten waar de doodstraf van toepassing is en wordt dat ook gebruikt als drukkingsmiddel om verdachten tot ‘bekentenissen’ te dwingen.

Vreemde bondgenoten in de strijd voor de mensenrechten

Tussen haakjes, Saoedi-Arabië is naast Qatar één van die feodale monarchieën die oproepen tot omverwerpen van het on-democratische regime in Syrië: een schijnheiligheid van epische proporties waarover in de grote media nauwelijks wordt gepiept.

Met de uitzondering van de VS en Belarus in Europa, bestaat de officiële doodstraf dus alleen nog in Azië en Afrika.  Dit gaat hier wel alleen over door een rechtbank besliste doodstraffen. Met standrechterlijke executies, dood na foltering tijdens gevangenschap en dergelijke, wordt hier geen rekening gehouden. Dat standrechterlijke executies in dictaturen gebeuren, is erg genoeg. Dat het ook in een aantal democratieën, zoals Colombia, blijft voortbestaan, is problematischer. Israël past het ook systematisch toe in de bezette gebieden (niet in eigen land).

Gunstige evolutie

In de VS zelf vervoegt Connecticut daarmee de staten Michigan (1846), Wisconsin (1853), Maine, (1887), Minnesota (1911), Alaska (1957), Hawaii (1957),  Vermont (1964), West-Virginia (1965), Iowa (1965), North Dakota (1973), de hoofdstad Washington D.C (1981), Rhode Island (1984), Massachusetts (1984), New Jersey (2007), New York (2007) en New Mexico (2009).

Bij deze afschaffing werden telkens alle nog niet uitgevoerde vonnissen vervangen door levenslang, behalve in New Mexico waar nog twee personen hun executie afwachten. De staten Kansas, New Hampshire, South Dakota en het Amerikaanse leger hebben sinds de vernieuwde invoering van de doodstraf in 1976, geen enkel doodvonnis meer uitgevoerd.

De doodstraf bestaat op het grondgebied van de huidige VS al sinds de koloniale periode. Het is vandaag nog weinig bekend maar er is wel degelijk al een periode geweest waarin de doodstraf in heel de VS is afgeschaft geweest, meer bepaald tussen 1972 en 1976. De meeste staten die de doodstraf hebben afgeschaft, hadden de praktijk feitelijk al meerdere jaren niet meer toegepast. Er ging dus altijd een overgangsperiode aan vooraf.

Alleen het diepe zuiden ontbreekt

Wat daarbij opvalt, is eerst en vooral dat het niet de zogezegd meer vooruitstrevende staten van New England zijn (het noordoostelijke deel van de VS boven de staat New York) maar dat er evengoed staten bij zijn zoals West-Virginia en Iowa, staten die eerder bekend staan om hun keiharde aanpak van misdaad. Bovendien, zelden of nooit hebben morele overwegingen gespeeld bij de afschaffing.

Meestal ging het om juridische bezwaren zoals onzekerheid over de juiste rechtgang, het risico op het executeren van onschuldigen en de steeds langer en duurder wordende beroepsprocedures die soms tot dertig jaar en meer aanslepen.

Ook werd bij de debatten over die afschaffing zelden of nooit rekening gehouden met de vernietigende rapporten van organisaties zoals Amnesty International die de praktijk van de doodstraf in de VS steeds hebben veroordeeld wegens racisme, klasse-justitie tegen de armen, executie van mentaal gehandicapte personen (in de staat Texas wordt in de komende weken een jonge kerel geëxecuteerd met een IQ van 53, wat overeenkomt met het begripsvermogen van een zesjarige) en executie van buitenlanders zonder diplomatieke assistentie van hun thuisland (iets waartoe de VS nochtans verdragsrechtelijk verplicht is).

Passieve houding van de Europese Unie

De VS wordt over deze stand van zaken ook nauwelijks aangepakt door de Europese Unie; alleen in de Raad van Europa wordt er af en toe over gedebatteerd. De VS is waarnemend lid van deze organisatie. De Raad van Europa (let op de volgorde van de woorden in de titel) is een aparte instelling die geen verband heeft met de Europese Unie of met de Europese Raad van Ministers.

De VS heeft er af en toe wel wat last van, ondermeer wanneer het de schending van mensenrechten aanklaagt in landen waar de doodstraf ook bestaat. De VS zal nooit specifieke kritiek geven op de doodstraf in andere landen en doet bijvoorbeeld ook nooit oproepen om personen te sparen.

Alleen Texas gaat de andere richting uit

Het aantal ‘abolitionistische’ deelstaten neemt dus toe. Het zijn er nu 16 van de 52 (50 + 2: de hoofdstad Washington D.C. is een apart gerechtelijk district; het Amerikaans leger heeft een eigen rechtssysteem). Er zijn ook 3 staten en het Amerikaanse leger die de doodstraf nog wel hebben maar ze niet meer toepassen. Bovendien, met notoire uitzondering van de staat Texas, neemt het aantal uitgesproken vonnissen en het aantal effectief uitgevoerde executies in alle staten af.

Republikeins presidentskandidaat Rick Perry heeft als gouverneur van de staat Texas de ‘eer’ het grootst aantal executiebevelen te hebben ondertekend in de Amerikaanse geschiedenis. Hij brak daarmee het record van zijn voorganger als gouverneur van Texas, George W. Bush. In een debat tijdens de voorverkiezingen pochte hij daar zelfs over. Hij is ondertussen kansloos afgevoerd en zelfs aartsconservatieven Santorum en Gingrich piepen er niet over.

Obama en de doodstraf

Ron Paul is voor de afschaffing en Romney zelf is, zoals met al zijn standpunten, vaag, vrijblijvend en dubbelzinnig. Obama heeft, toen hij lid was van de Senaat van de staat Illinois, tegen het moratorium gestemd dat voorafging aan de latere afschaffing. Dat moratorium was toen voorgesteld door een Republikeins gouverneur.

Het debat over de doodstraf in de VS (voor zover er echt over wordt gedebatteerd) is in ieder geval geen debat tussen Republikeinen en Democraten. Er zijn inderdaad meer Democraten voor de afschaffing dan Republikeinen, maar er zijn ook Republikeinen die de afschaffing willen én heel wat Democraten die harde voorstander blijven van de doodstraf.

Europese steun aan Connecticut?

Elke executie is er één te veel. Kortom, er is nog veel werk aan de winkel.

De Europese Unie valt er de VS niet mee lastig, in schril contrast met de verontwaardiging over de doorgaande executies in Belarus (voor alle duidelijkheid: die doodvonnissen worden terecht veroordeeld). Het zou de Europese Unie sieren als ze minstens openlijk haar sympathie zou betuigen met het recente initiatief van de staat Connecticut.