Op 21 september besliste de nieuwe eerste minister van de Canadese provincie Québec op alle eisen van de studentenvakbonden in te gaan. Daarmee komt een eind aan 6 maand stakingen, betogingen en acties tegen de neoliberale plannen van de regering om het openbaar universitair onderwijs 75 procent duurder te maken. Een sociaal succes in neoliberale tijden. Wat kan de wereld hier uit leren?

Sinds 6 februari 2006 wordt de federale regering van Canada geleid door de Conservatieve eerste minister Stephen Harper. Die voert al zes jaar een keihard neoliberaal beleid dat onder andere het openbaar onderwijs in Canada, dat tot dan bijna gratis en van goede kwaliteit was, zwaar onder druk zet. Hij  bleef na de verkiezingen van mei 2011 aan de macht met een nog sterker mandaat. De Canadese bevolking lijkt dus op het eerste gezicht gewonnen voor zijn afbraak van de sociale voorzieningen in Canada.

Canada heeft sinds de jaren ’60 een sociaal model ontwikkeld op vlak van onderwijs en gezondheidszorg dat zeer gunstig contrasteert met de grote zuiderbuur. Dat consensusmodel wordt nu echter al een aantal jaren ondergraven. Op nationaal niveau gebeurt dat dus onder leiding van de hierboven al vernoemde Stephen Harper.

Québec, same story, même histoire

De provincie Québec werd sinds 2003 geleid door een eveneens neoliberale coalitie onder leiding van Jean Charest van de Liberal Party/Parti Libéral. Zijn partij hield bij de laatste verkiezingen van begin september 2012 redelijk stand, maar Charest zelf verloor zijn zetel en zijn regerende coalitie verloor de parlementaire meerderheid. Op 19 september nam hij ontslag nadat hij de provinciale verkiezingen nipt verloor van de Parti Québecois (PQ) onder leiding van Pauline Marois.

Deze nationalistische partij heeft in het verleden meermaals geijverd voor een referendum over de onafhankelijkheid van Québec, maar was de laatste jaren wat weggedeemsterd. Tijdens de recente verkiezingsstrijd in de provincie schaarde de PQ zich volledig achter de eisen van de studenten.

Dat had succes, want de PQ behaalde 54 van de 125 zetels in het parlement van Québec. Op zich was die uitslag niet spectaculair, het ging maar over een winst van drie zetels. Ze vormde echter onmiddellijk een minderheidsregering met steun van enkele kleinere partijen (minderheidsregeringen zijn een politieke traditie in Canada, de regerende partij zoekt dan voor haar voorstellen ad hoc steun bij verschillende partijen).

Onderwijs is hoofdzakelijk een provinciale bevoegdheid

Onderwijs is in Canada in grote mate een bevoegdheid van de provincies. Dat heeft ondermeer te maken met de specifieke situatie van de Franstalige minderheid. Een groot deel van die minderheid leeft in de provincie Québec, waar ze een meerderheid vormt van ongeveer 81 procent.

Er wonen echter in mindere of meerdere mate Franstalige Canadezen in alle tien provincies en in de drie federale territoria (deze laatste hebben een apart statuut, Yukon bijvoorbeeld heeft met een oppervlakte van 2 miljoen vierkante kilometer = 66 keer België slechts 31.000 inwoners). In totaal zijn ongeveer 23 procent van alle Canadezen Franstalig.

Speciaal statuut Franstalig onderwijs

Het Franstalig onderwijs heeft al lang een beschermde status in Canada. Franstaligen hebben er altijd geijverd voor overheidssteun om hun minderheidsrechten te beschermen. De federale regering is daar altijd op ingegaan vooral om separatisme in Québec tegen te gaan.

Een en ander maakt dat het openbaar universitair onderwijs in Québec het goedkoopste is van heel Canada. Daar betaalde je tot vorig academiejaar ongeveer 2000 dollar (1550 euro) per jaar. In België bedraagt het inschrijvingsbedrag voor een niet-beursstudent 596,30 euro. Het systeem van studiebeurzen in Québec is eveneens het meest genereuze van Canada maar is daarmee nog steeds heel wat duurder dan hier (een voltijds beursstudent betaalt hier 80 euro inschrijvingsgeld).

Neoliberale ‘hervormingen’

De regering van provinciaal eerste minister Charest besliste begin dit jaar het inschrijvingsgeld te verhogen met 1600 dollar over een periode van vijf jaar, een verhoging van 75 procent. Bovendien was de regering van plan de universiteiten tot meer samenwerking met de bedrijven te verplichten, meer aan ‘gericht’ wetenschappelijk onderzoek te gaan doen in opdracht van de bedrijven en ook andere kosten van het onderwijs te verhogen.

Dat net in Québec de protesten tegen de verhoging van de inschrijvingsgelden zo massaal waren valt deels te verklaren vanuit de Canadees-Franstalige traditie om meer sociale rechten op te eisen van de overheid. Er is echter meer. De studentenvakbonden in Québec zijn altijd strijdvaardiger geweest dan die in de rest van Canada.

Plaats je strijd in een ruimere kontekst …

Bovendien hebben zij zich de laatste jaren hervormd tot strijdorganisaties met een openlijke politieke agenda. Een van de nieuwkomers is de organisatie met de niet mis-te-verstane naam CLASSE (Coalition LArge pour une Solidarité Syndicale Etudiante – ‘brede coalitie voor syndicale solidariteit van de studenten’). Deze beweging onderscheidt zich door haar gebrek aan formele structuren en door directe democratie over alle inhoudelijke beslissingen.

CLASSE wond er ook nooit doekjes rond dat ze een politieke agenda hadden. Ze zagen hun strijd als een onderdeel van een veel breder maatschappelijk debat. De provinciale regering wilde bijvoorbeeld ook een taks van 200 dollar invoeren voor elke burger om recht te hebben op gezondheidszorg. CLASSE nam de eis voor afschaffing van deze taks onmiddellijk in haar eisenpakket op.

165.000 studenten – ongeveer 45 procent van alle studenten in Québec, openbaar en privé inbegrepen – namen deel aan een staking die bijna acht maand heeft geduurd. Op bepaalde ogenblikken wisten ze tot 220.000 sympathisanten te mobiliseren voor acties en betogingen.  De studenten hadden van bij het begin ook steun van de vakbonden, vooral die van de sector van de gezondheidszorg.

Met geen dank aan de media

De massamedia in Canada en de VS (en in hun zog het merendeel van de Europese media) zwegen deze maandenlange strijd ofwel dood of gaven een vooringenomen versie van de inzet en de doelstellingen. Zij stelden de stakingen voor als die van een verwende minderheid die niet bereid zou zijn om ‘zelf verantwoordelijkheid te nemen’.

Politiek bewustzijn

Een onderhandelingsvoorstel van eerste minister Charest om de toename van het inschrijvingsgeld te spreiden over zeven jaar in plaats van vijf (voor hetzelfde bedrag) werd in de media als zeer redelijk voorgesteld. Twee kleinere studentenvakbonden waren zelfs bereid om in dat ‘compromis’ te stappen. Zij hadden echter compleet de politieke bewustzijnsvorming onderschat die uit maanden actie onder de studenten ontstaan was.

Toen de onderhandelaars van CLASSE overeen kwamen om dat voorstel aan hun achterban voor te leggen, werd dat in de Canadese media onmiddellijk voorgesteld als een aanvaarding van het voorstel zelf, in een poging om de leiding van CLASSE te discrediteren. De studenten stemden het voorstel echter volledig weg.

Bill 78

Eerste minister Charest liet ondertussen een wet goedkeuren die elke spontane straatactie illegaal verklaarde en elke samenscholing in de omgeving van scholen verbood (‘samenscholing’, inderdaad!). Deze fameuze Bill 78 werd op 18 mei 2012 door het parlement gesluisd. Het was een openlijke poging om de studentenstaking te breken en de studentenorganisatie CLASSE te criminaliseren. Honderden studenten werden gearresteerd.

De repressie van de politie was zeer gewelddadig en volledig buiten proporties ten overstaan van het geweldloos verzet van de studenten. Op bepaalde ogenblikken werden zelf rubber kogels gebruikt, waarbij een student een oog verloor.

Een minderheidsregering van de PQ

De nieuwe eerste minister Pauline Marois heeft op 21 september niet alleen de stijging van de inschrijvingsgelden afgeschaft, ze heeft ook onmiddellijk de Bill 78 ingetrokken. Bovendien heeft ze ook de 200 dollar ingetrokken die elke Québecois jaarlijks zou moeten betalen voor het recht op openbare gezondheidszorg.

De PQ heeft echter niet zomaar de volle steun van de studentenbeweging. De rechtervleugel van de partij heeft zich om louter opportunistische redenen bij de strijd aangesloten. Bovendien blijft dit een minderheidsregering.

Sociale strijd heeft wél zin

Dat vermindert echter geenszins de verdienste van de studenten van Québec. Zelf vonden zij hun inspiratie trouwens bij de studenten in Chili (die al twee jaar strijd voeren rond dezelfde thema’s). Studentengroeperingen in de rest van Canada, in de VS en in talrijke andere landen hebben hun solidariteit geuit en aan de verenigingen van Québec advies gevraagd om de strijd ook bij hen verder te zetten. In ieder geval is dit nauwelijks enkele dagen na de overwinning van de leerkrachten in Chicago een nieuwe sociale overwinning in neoliberale tijden.

De Vlaamse progressieve studentenbewegingen en de vakbonden doen er goed aan hier lessen uit te leren. De Vlaamse regering kondigt besparingen aan tussen 500 miljoen en 1 miljard euro. Een verwittigd man is er twee waard, zegt het spreekwoord. Een goed voorbereid persoon is er nog meer waard.

De vakbonden kunnen best zelf hun achterban over dit succes informeren. De grote media gaan het immers niet voor hen doen. Wat de media echter mogen beweren, sociale strijd heeft wél zin.