Met zijn eerste boek ‘Hoe de Madonna op de maan belandde’ schreef de Duitse journalist Rolf Bauerdick een prachtige geschiedenis van het leven op het platteland in Roemenië voor, tijdens en na het regime van de grote conducator, Nicolae Ceaușescu.

De auteur

De Duitser Rolf Bauerdick (1957) is wat je noemt een laatbloeier. Hij heeft een loopbaan achter de rug als freelance journalist en fotograaf. Zijn reportages brachten hem naar meer dan zestig landen. Meest bekend is hij in Duitsland voor zijn reportages over Oost-Europa. Zijn ervaringen bij de Roma in die landen inspireerden hem voor deze roman, zijn allereerste boek.

De originele Duitse versie ‘Wie die Madonna auf den Mond kam’ verscheen in 2009 en werd het jaar er op al met dezelfde titel in het Nederlands vertaald. Na de Engelse vertaling zijn er nu plannen om het boek te verfilmen.

De grote conducator komt ten val

In de proloog windt de auteur er geen doekjes om. Dit gaat over Roemenië voor, tijdens en na het communisme. De figuur van Nicolae Ceaușescu is voortdurend aanwezig in de achtergrond van het verhaal (niet met zijn echte naam).

Dat heb je aanvankelijk niet door, omdat zijn plaats in het verhaal begint bij de periode dat hij zelf een kleine overijverige ambtenaar was, voor wie de opmars naar de opperste macht allesbehalve in de sterren geschreven stond.

Voor de jongere lezers, Ceaușescu, secretaris-generaal van de Roemeense communistische partij en staatspresident van 1965 tot 1989, was een dictator van de oude stempel, voor wie het communisme slechts de ideologie van het ogenblik en de gelegenheid was om de macht te verwerven en te behouden. Voor zover deze pragmatische machtspoliticus al een ideologie had, was dat vooral Roemeens nationalisme.

In december 1989 werd hij gefusilleerd na een opstand, waarover het laatste woord nog altijd niet is gezegd. Nadat een aantal spontane volksopstanden uitbraken (na de val van de Sovjet-Unie en andere communistische regeringen van het Oostblok), bleek dat het apparaat achter de grote conducator^[1] die opstanden naar zijn hand wist te zetten om het machtssysteem zonder Ceaușescu en zonder het communisme grotendeels in stand te houden.

Dat minimaliseert de verdienste van de volksopstanden niet. Het wijst er echter op dat er veel meer nodig is dan straatrellen en de bezetting van de staatstelevisie om een regime echt te veranderen. De Roemeense omwenteling leert ons ook dat strakke regimes dikwijls taaier en sluwer zijn dan we willen geloven.

Als de top een hinderpaal wordt, blijkt dat systeem immers perfect in staat om die top te verwijderen, om zo de essentie van de macht te behouden.

Vandaag is Roemenië weliswaar een lidstaat van de EU, maar het is er ook een van de armste en meest corrupte landen van. Het platteland loopt leeg, alleen ouderen blijven er achter. De steden zijn haarden van corruptie, maffia, drugs en mensenhandel.

Een dorpje genaamd Baia Luna en een jongen genaamd Pavel

Het verhaal van Pavel en de Madonna situeert zich in een fictief dorpje in de fictieve provincie Transmontanië (een nauwelijks verholen hint naar de echte Roemeense regio Transsylvanië). De jonge Pavel verwondert zich over de dingen van het lokale leven.

Het duurt even voor je weet wie wie is, maar eenmaal je vertrouwd bent met de Roemeense, Hongaarse Duitse en Roma namen, sleurt Bauerdick je mee in een boeiend verhaal van liefde, haat, vooroordelen, racisme, discriminatie, plantrekkerij, verraad, trouw, leugens, van mensen die moedig zijn zonder dat te beseffen, van anderen die laf zijn en dat wel doorhebben …

Waarom is de schooljuffrouw toch zo triest? Wat was haar relatie met de lokale partijsecretaris? Wie staat er allemaal op een misterieuze foto die opduikt en het hele verhaal door telkens weer een andere interpretatie krijgt? Is het wel degelijk de schooljuf in een nogal onthullende pose en lijkt één van de personen op de foto niet verdacht veel op de huidige president van het land?

Kan je God zien als je in de ruimte rondvliegt?

Waar de titel op slaat, kan de lezer best zelf vernemen door dit boek te lezen. Zonder de plot van het verhaal te verraden, kan ik vermelden dat de Madonna een kerkbeeld is in het dorp en dat de beginnende ruimtevaart in de achtergrond een rol speelt. De Sovjet-Unie slaagt er in als eerste een man in de ruimte te lanceren. Hij zou daar God niet gezien hebben.

De echte Madonna, de maagdelijke moeder van Jezus, zou nog steeds in leven zijn. Waarschijnlijk woont ze op de maan! Maar, hoe is ze daar echter terecht gekomen? Het lijken allemaal nogal absurde vragen die alleen bijgelovige en onwetende mensen zich stellen. Er zit echter veel meer achter. Wat precies, dat vindt de lezer zelf wel in dit zeer lezenswaardig boek.

Het vergeten platteland

Over de realiteit van strakke regimes van links of rechts kan je duizenden non-fictie analyses lezen. Daarin komt echter vooral de stad aan bod. Het lijkt wel of het platteland nauwelijks bestaat. Dit verhaal vertrekt net van dat teruggetrokken leven op het platteland, een beetje ouderwets, een beetje achterlijk (volgens de zoveel beschaafdere stedeling). Die geschiedenisboeken worden trouwens bijna altijd door stedelingen geschreven.

Rolf Bauerdick verkoos tijdens zijn reportagereizen altijd al het platteland boven de steden. Die voorliefde komt tot uiting in dit boek. Politieke repressie blijkt op het platteland heel divers te zijn, gaande van iemand die zomaar wordt opgepakt door de veiligheidsdiensten en ‘verdwijnt’ tot lokale ambtenaren die fictieve rapporten opstellen dat alles OK is en daarna hun dag passeren in het lokale café, waar ze geen enkele aandacht besteden aan de subversieve praat van de plaatselijke dronkaards.

Een geschiedenis van Roemenië

Echte geschiedenisboeken hebben dikwijls het grote nadeel dat ze saai zijn, een opsomming van feiten, zich concentreren op de persoonlijkheid van machthebbers. Dit fictieve verhaal van Bauerdick vertelt het leven van de gewone mens, hoe die zijn plan trekt, zijn kraag naar de wind zet en – als het even kan – de ideologische bekrompenheid van het systeem in zijn eigen voordeel weet te gebruiken.

Tussen al de tragedie van mislukte levens, gebroken verwachtingen, een schrijnend gebrek aan een toekomstperspectief door is dit ook een zeer humoristisch boek. Hard lachen doe je niet, maar je leest wel voortdurend monkelend de strapatsen van de dorpelingen, die er op hun onhandige manier het beste van maken.

Om een aantal referenties naar het reële Roemenië voor, tijdens en na Ceaușescu te begrijpen, is enige kennis van de feitelijke geschiedenis wel een must. Jongere lezers zal dat misschien ontgaan. Zelfs zonder die band met de werkelijkheid, kan je dit boek echter lezen als een mooi tragikomisch verhaal dat je boeit van begin tot einde.

Mensen zijn niet perfect, lafheid en verraad, trouw en loyalitiet, liefde en haat, ze zijn zelden duidelijk van elkaar gescheiden.

Voetnoten

• [1]Slechts één van de vele eretitels die Ceaușescu voor zichzelf bedacht.