Op 11 juni 2013 ontbond de Griekse regering de nationale omroep ERT. In één klap stonden 2.656 mediaprofessionals op straat. Het personeel bleef nog maandenlang in eigen beheer uitzenden. De geëngageerde documentaire ‘Het verloren signaal van de democratie’ vertelt hun verhaal.

Deze documentaire wordt nogmaals uitgezonden op zondag 12 januari op de derde Franstalige zender La Trois om 22.25 uur.

Op woensdagavond 8 januari zond de RTBF1, de eerste Franstalige Belgische tv-zender, de documentaire ‘Het verloren signaal van de democratie’ uit (er werd een versie van 52 minuten getoond, voor de filmzalen komt binnenkort een versie van 65 minuten uit). De Griekse cineast Yorgos Avgeropoulos geeft een overzicht vanaf de eerste dag, toen een woordvoerder van de regering de beslissing aankondigde, die op alle Griekse zenders, de ERT zelf inbegrepen, live werd uitgezonden.

In één klap stonden 2.656 mediaprofessionals met een ambtenarenstatuut op straat. Na de eerste verbijstering en verwarring kwam echter een nooit gezien verzet tot stand. Dat verzet kreeg verrassend veel steun van gewone Grieken, die spontaan talloze acties organiseerden en mee de bezetting van het hoofdgebouw van de ERT in Athene en meerdere lokale stations in stand hielden, maandenlang. Aanvankelijk bleken de acties ook op enige solidariteit van buitenlandse media te kunnen rekenen.

Ongrondwettelijk beslissing wordt gehandhaafd

Het personeel bleef niet bij de pakken zitten en diende enkele dagen na de beslissing een klacht in bij de Raad van State. De Griekse grondwet voorziet dat de openbare omroep voortdurend toegankelijk moet zijn voor het publiek. De Raad van State veroordeelde de regeringsbeslissing, maar de Griekse regering maakte die nooit ongedaan.

De regering ging er namelijk terecht van uit dat het protest en de politieke commotie een geleidelijke beslissing onmogelijk zouden maken. Daarbij hield ze echter geen rekening met het feit dat tijdens de stopzetting van de openbare omroep geen kijk- en luistergeld mocht worden geïnd. Van dat geld ging immers slechts een deel effectief naar de ERT. De nationale zender hing voor zijn financiën voor 88 procent af van de overheidsdotatie.

Bovendien werden door de bruuske stopzetting allerlei lopende contractuele verplichtingen verbroken, wat resulteerde in bijkomende kosten. In totaal zal de beslissing de Griekse overheid nu reeds 300 miljoen euro gekost hebben, niet bepaald een besparing. Intussen werd weliswaar een nieuwe ‘officiële’ overheidszender DT opgericht. Het digitaal archief van ERT wordt door het ERT-personeel echter geblokkeerd. De zender DT kan dus voorlopig enkel oude programma’s uit de jaren ’60 uitzenden.

Dat de sluiting van ERT een dergelijk protest uitlokte hoeft niet te verbazen. De zender heeft een zeer goede reputatie bij de Griekse bevolking. De ERT bleef 75 jaar lang onafgebroken uitzenden. In 1941 kondigde de zender de inval van de nazi’s aan, in 1967 de militaire staatsgreep.

Zender met de kwalen van alle overheidsdiensten

Toch waren er wel degelijk ernstige problemen bij de ERT. De documentaire gaat die niet uit de weg. Nepotisme, cliëntelisme, corruptie, politisering waren bekende fenomenen, maar die had de zender gemeen met zowat alle Griekse overheidsdiensten. Dezelfde regering die de ERT zo abrupt sloot, had trouwens enkele maanden voordien zelf nog 40 ‘speciale functies’ in het leven geroepen bij de omroep, voor een bedrag van 1,2 miljoen euro, om politieke gunsten uit te delen voor ‘bewezen diensten’. De begunstigden hadden geen enkele echte taak bij de omroep.

Volgens de viceminister voor media, de enige die meewerkte aan de documentaire en de beslissing bleef verdedigen, was de sluiting onvermijdelijk om te voldoen aan de eisen van de trojka van de Europese Commissie, het Internationaal Monetair Fonds en de Europese Centrale Bank. Europees Commissaris voor de Interne Markt en de Dienstensector Michel Barnier, een voormalig Frans politicus van harde neoliberale strekking, wimpelde daarentegen elke verantwoordelijkheid af. “Dit is de autonome beslissing van de Griekse regering”.

Een ideologische beslissing, geen ‘budgettaire’

Een aantal commentatoren legt in de film uit wat de ware redenen zijn voor deze beslissing. Het ontslag van 2.656 ambtenaren was mooi meegenomen om te voldoen aan de door de trojka opgelegde inkrimping van de overheid. De echte doelstelling was echter politiek ideologisch. Formeel heeft de regering geen enkele macht over de private media. Die staan echter uit eigen overtuiging volledig achter de neoliberale agenda van de huidige meerderheid. Meerdere politici hebben overigens privé-belangen in diezelfde private media.

Formeel had de regering daarentegen wel enige macht over de ERT. Eén van de commentatoren in de film noemt dat de ogenschijnlijke ‘paradox’ van de beslissing. De regering was echter verplicht een breed spectrum aan opinies het woord te geven op de ERT. Daardoor was het de enige zender die, naast de neoliberale boodschap van de meerderheid, ook een stem gaf aan de tegenstanders van dit beleid, aan de politieke oppositie. De ERT was ook de enige zender die het verzet in de straat een stem gaf.

Door de ERT af te schaffen zou de Griekse bevolking nog slechts één stem horen. Zij zijn dan ook de echte verliezers, volgens één van de commentatoren in de film. Zij krijgen de mogelijke ‘opties’ niet meer te horen. ‘Er is geen alternatief’. De beste samenvatting van het democratisch probleem van de afschaffing van de openbare omroep ERT, kwam van Naomi Klein. Dit was een typische ‘shock doctrine’ beslissing:

“Er is een diepe democratische crisis in Griekenland, waar de media een grote rol in spelen. De mensen horen voortdurend dat er geen alternatief is (voor het huidige beleid). Dat is op zich al een crisis van de democratie. Democratie is het proces van dialoog en gemeenschappelijke besluitvorming. Als je het debat begint met te stellen dat er geen keuzes meer zijn, wat is dan de zin van democratie?”

Deze documentaire is niet neutraal. Ze gaat uit van het principe van de openbare omroep als essentieel onderdeel van een democratie, die naam waardig. De RTBF en de Zwitserse Italiaanstalige openbare omroep RSI verleenden hun medewerking. Hopelijk zendt ook de VRT deze documentaire binnenkort uit.

De fundamentele vraag die deze documentaire stelt is deze: is pluralistische informatie een mensenrecht of koopwaar? ‘Het verloren signaal van de democratie’ moet aanleiding zijn tot een grondig debat over de maatschappelijke rol van openbare omroepen in de EU en van de VRT in Vlaanderen.

Trailer van de documentaire ‘Lost Signal of Democracy’: