Op 9 augustus 2014 is de achttienjarige Michael Brown op stap met een vriend in een winkelstraat van Ferguson, een kleine randstedelijke gemeente met 22.000 inwoners, in het noordoosten van de stedelijke agglomeratie van Saint-Louis, met als centrum de gelijknamige stad Saint-Louis.

Tot in de vroege jaren 1990 was Ferguson 74 procent blank en 25 procent zwart. Sindsdien is de voorstad fel verarmd en zwarter geworden. Ongeveer 68 procent van de bevolking is nu Afrikaans-Amerikaans. Heel wat blanke middenklassers zijn verhuisd naar rijkere en blankere voorsteden in het zuiden van de agglomeratie.

Politieagent Darren Wilson is diezelfde dag alleen op patrouille in Ferguson met zijn dienstwagen. De blanke Wilson woont zelf in de zuidelijk gelegen voorstad Crestwood, op ongeveer 28 kilometer van zijn werk in Ferguson, aan de andere kant van Saint-Louis. De buurt waar hij woont, is voor 94 procent blank.

De wijk in Ferguson waar hij op 9 augustus patrouilleert, is volledig zwart. Het is niet uitzonderlijk voor een blank politeagent alleen te werken in deze zwarte wijk. De gemeentelijke politiebrigade van Ferguson omvat 53 agenten, van wie er 48 blank zijn. Dat onevenwicht weerspiegelt zich ook in de andere overheidsstructuren. Vijf van de zes gemeenteraadsleden zijn blank.

Brown en zijn vriend lopen over straat en krijgen van agent Wilson vanuit zijn wagen een aanmaning om op het voetpad te lopen. Volgens getuigenissen doet hij dat in niet al te vriendelijke bewoordingen. Van het een komt het ander en er ontstaat een gevecht tussen Brown en Wilson waarbij een schot afgaat.

Brown zet het op een lopen en wordt tijdens zijn vlucht een aantal maal door de agent in de arm geschoten. Daarop draait Brown zich en roept volgens getuigenissen dat hij ongewapend is en zich wil overgeven. Vanop ongeveer elf meter afstand vuurt de agent vervolgens nog drie à vier kogels af.

Meer dan een lokaal incident

Over de precieze omstandigheden van het incident wordt na bijna twee weken onderzoek nog steeds geen duidelijke informatie verschaft door de politie. Vast staat alleen dat Brown niet gewapend was, geen strafblad had en ook niet bekendstond voor een of andere vorm van gewelddadig gedrag.

Hij had net zijn secundaire school beëindigd en was ingeschreven in een hogeschool voor een technische opleiding als installateur van verwarmings- en airconditioninginstallaties. Agent Wilson werkt al zes jaar als gemeentelijk agent, waarvan vier in de gemeente Ferguson. Hij heeft een onberispelijke staat van dienst.

Het neerschieten van zwarte mannen door de politie is niet bijzonder in Amerikaanse steden. Gemiddeld sterft in de VS om de 28 uur één zwarte man tijdens incidenten met de politie. De meeste van die doden halen niet eens het lokale nieuws. Af en toe krijgt een dode aandacht in de media van de betrokken staat. Nog uitzonderlijker valt het voor dat een incident nationaal nieuws wordt.

De laatste zaak die nationale aandacht kreeg is die van Trayvon Martin. Deze zeventienjarige zwarte jongen werd in 2012 in de staat Florida doodgeschoten door een gewapende buurtwaker.

Controversiële overheidsdiensten

Tom Jackson, de politiecommissaris van Ferguson, besloot onmiddellijk om in afwachting van het onderzoek naar het incident de betrokken agent op administratief verlof te plaatsen – wat erop neerkomt dat de betrokkene verder wordt betaald zonder te werken. Er ontstonden bijna onmiddellijk spontane betogingen in de buurt, waarbij tot duizend deelnemers kwamen opdagen.

Jackson weigerde tot woensdag 14 augustus de naam van Darren Wilson vrij te geven. Toen hij dat wel deed, liet hij eerst een opname zien van een veiligheidscamera, van een persoon die lijkt op Michael Brown. De persoon op de video blijkt een doos sigaren te stelen. Zonder het uitdrukkelijk te bevestigen gaf de politiecommissaris vervolgens de indruk dat Brown werd aangehouden als verdachte in deze zaak. Hij zou zich tegen die aanhouding hebben verzet, met fatale gevolgen.

Een dag later moet hij echter toegeven dat agent Wilson niet op de hoogte was van de sigarendiefstal op het ogenblik van het incident. Bovendien had de betrokken winkel waar de opname werd gemaakt, geen aangifte gedaan van een diefstal. Zij hadden enkel hun filmbanden afgegeven aan de politie na het incident, zoals alle winkels in de buurt.

Het gebrek aan informatie en het feit dat de openbare aanklager van het gerechtelijke district waar de gemeente Ferguson deel van uitmaakt geen gerechtelijk onderzoek over de zaak startte, leidden tot nog meer frustratie.

De militaristische manier waarop de politie de betogers aanpakte, verwekte vervolgens gewelddadige reacties. Een en ander liep danig uit de hand. Winkelruiten werden ingeslagen. De winkel waar de opname werd gemaakt, werd in brand gestoken. De lokale politiebrigade riep daarop de hulp in van de korpsen in de buurgemeenten, maar hun repressieve aanpak escaleerde de situatie nog verder.

De situatie loopt uit de hand

Journalisten kregen filmverbod, maar dit kon niet verhinderen dat wereldwijd beelden de ronde deden waarop te zien is hoe massaal traangas en flitsbommen werden ingezet en talloze arrestaties werden verricht.

Jay Nixon, gouverneur van de staat Missouri, liet daarom op maandag 18 augustus de noodtoestand uitroepen in de gemeente Ferguson en stuurde de nationale garde van de staat om de ordehandhaving over te nemen. Hij was echter ook kritisch over de manier waarop politiecommissaris Jackson de zaak tot dan had behandeld.

Elke deelstaat van de VS heeft een eigen korps ‘nationale garde’. Dit zijn echter militair opgeleide teams die onder meer in Irak en Afghanistan worden ingezet. Voor het aanpakken van sociale onrust zijn ze volledig ongeschikt, zeker als dat protest gericht is tegen institutioneel racisme en tegen politiegeweld. Voor het handhaven van de orde in de eigen staat door deze nationale garde moet de gouverneur de federale overheid op voorhand inlichten. Dat heeft Jay Nixon niet gedaan.

De manier waarop de zaak verder werd onderzocht, was eveneens oorzaak van veel frustratie bij de zwarte gemeenschap in Ferguson. De lokale procureur heeft het vertrouwen van de lokale gemeenschap niet. Hij heeft immers geen goede faam op gebied van onderzoeken van wangedrag door de politiekorpsen in zijn district. De betrokken agent werd ondertussen nog steeds niet in staat van beschuldiging gesteld, zoals vereist voor een gerechtelijk onderzoek van de feiten.

Onafhankelijk onderzoek

Op 17 augustus 2014 eisten de ouders van Michael Brown een autopsie door een onafhankelijk patholoog. De politiecommissaris had acht dagen na de feiten immers nog steeds geen enkel informatie verspreid over het officiële pathologisch onderzoek. Deze onafhankelijke patholoog stelde vast dat Brown zesmaal werd beschoten, viermaal in de arm en tweemaal in het hoofd.

De schoten werden gelost van op verschillende afstanden, gaande van één tot elf meter. Slechts één schot, het allerlaatste, was dodelijk. Dat schot werd gelost in het aangezicht van de getroffene, evenals het andere schot in het hoofd en één schot in de arm. De drie andere kogels werden afgevuurd vanuit de rugzijde van het slachtoffer.

Ondertussen hebben meerdere instanties zich over de zaak gebogen. De FBI heeft een eigen onderzoek naar de zaak gestart. Amnesty International USA heeft een eigen team naar Ferguson gestuurd om de zaak te onderzoeken. Dat is hoogst uitzonderlijk. Amnesty International hanteert immers als algemene regel dat de nationale afdelingen van de organisatie geen onderzoeken doen naar mensenrechtenschendingen in eigen land.

Artikel oorspronkelijk verschenen in DeWereldMorgen.be.