Israëlisch historicus Ilan Pappé, bekend als auteur van ‘The Ethnic Cleansing of Palestine’ in 2007 bevestigt zijn krachtig analytisch inzicht met zijn nieuwste boek. ‘The Idea of Israël. A history of Power and Knowledge’ onthult de aard van het zionistisch project genaamd Israël.

De ondertitel A History of Power and Knowledge vat het boek goed samen. Hoe gaan machtsstructuren om met kennis en onderzoek van die kennis? Hoe worden feiten geïnterpreteerd? Illan Pappé legt de mechanismen achter het zionisme bloot.

Hij onderscheidt drie periodes in geschiedschrijving over Israël, zoals die door Israëlische historici werd beoefend. Van bij het ontstaan van de nieuwe staat in 1948 tot het begin van de jaren 1990 stonden zowat alle historici en andere wetenschappelijke onderzoekers ten dienste van het zionistische project ‘Israël’. Ze zagen het als hun taak de geschiedenis zo te interpreteren en naar hun hand te zetten dat het zionisme gelegitimeerd werd als enig geldend paradigma.

Daartoe werden feiten aangepast, weggelaten, geherinterpreteerd en ideologische interpretaties werden voorgesteld als kritische analyse. Het zionisme werd ‘definitief’ in zijn enig aanvaardbare historische context geplaatst. Israël was voortaan een baken van het progressieve Verlichtingsdenken, de enige liberale democratie van het Midden-Oosten.

‘Nieuwe’ geschiedschrijving

Er waren van bij het prille begin uitzonderingen, die de dingen anders zagen. Zij waren echter zeldzaam en zonder meer uiterst marginaal. Betrokkenen betaalden er een zware tol voor, wat minstens de vernietiging van de eigen academische carrière – en dikwijls erger – tot gevolg had.

De staat Israël bestond al veertig jaar voor deze dissonante stemmen enig gehoor kregen in academische kringen. In de aanloop naar en de nasleep van de Oslo-akkoorden van 1994 was er een korte periode, waarin kritische analyse van de historische feiten enigszins mogelijk was. Pappé noemt dit de postzionistische periode.

Kunst, film, theater liet stemmen horen die tot dan taboe waren geweest. Palestijnen werden volwaardige protagonisten met eigen ideeën en motieven, niet langer karikaturale achtergrondfiguren die gedreven werden door primaire haat en nijd. Palestijnen kregen af en toe een sympathiserende hoofdrol toebedeeld.

In die korte periode waren er zelfs een beperkt aantal politici die ‘kritische’ noten lieten horen bij het verleden en de praktijk van de staat Israël. Die kritiek stelde het zionistisch project zelf niet in vraag, maar plaatste kanttekeningen bij de ‘overdrijvingen’, de ‘extreme acties’ die volgens hen ‘contraproductief’ waren voor Israël. Het duurde echter niet lang.

Neozionisme neemt over

Vanaf 2000 volgde de keiharde restauratie van het zionisme in een geactualiseerde en vooral geradicaliseerde vorm, het ‘neozionisme’.  De kiem van kritisch inzicht was al bij al weinig levensvatbaar gebleken. Zelfs in de hoogtijdagen van deze postzionistische periode ging het over een minderheid van academici, journalisten en politici.

Vandaag zijn de machthebbers en hun acolieten in de academische wereld en de media weer volledig ingeschakeld in het project ‘Israël’. Het zionisme is terug als de allesoverheersende ideologie. De apartheid in Israël zelf en de dagelijkse gruwel van de bezetting worden niet meer ontkend maar openlijk bevestigd – niet ’toegegeven’ – en verdedigd als juist en rechtvaardig.

Alleen de terminologie wordt in vraag gesteld. Ja, in Israël hebben wij deze wetten, ja, die hebben deze gevolgen, maar dit is geen ‘apartheid’. Ja, in Judea en Samaria (de bezette Westelijke Jordaanoever zoals die in Israël wordt genoemd) gebeuren gruwelijke dingen, maar dat is geen ‘bezetting’, dat is ‘verdediging’. Ja, wij bouwen daar dorpen alleen voor Joden, maar dat is geen kolonisatie maar ‘ontwikkeling’.

Wat de rest van de wereld over Israël denkt, is in feite irrelevant. Tenminste, zolang de Amerikaanse politieke elite achter het idee ‘Israël’ staat. Wat de EU over Israël denkt, is volgens Pappé’s analyse van het hedendaagse zionisme nauwelijks relevant. Tot daar in een notendop The Idea of Israël.

De rol van het buitenland

Om hier iets aan te veranderen ziet Pappé het enige heil komen uit het buitenland.  “Israël, of beter het idee ‘Israël’ symboliseert voor een toenemend aantal mensen onderdrukking, beroving, kolonisering en etnische zuivering, terwijl daarentegen een slinkend aantal mensen dat idee zien als een verhaal van boetedoening, heldenmoed en historische rechtvaardigheid.”

Volgens Pappé is het geringe succes van de postzionistische beweging in Israël niet alleen een gevolg van de restauratiebeweging die ertegen ontstond. Zij die tot deze beweging behoorden, hadden dikwijls heel persoonlijke motieven om het leidende discours over Israël in vraag te stellen.

“De historici, sociologen, kunstenaars en auteurs die er in de jaren 1990 voor kozen om de slachtoffers van het zionisme – en later van de staat Israël – een stem te geven, deden dat omdat ze zelf tot een onderdrukte groep behoorden of omdat ze er voor kozen het comfort van de consensus te verlaten en de kant van de onderdrukten te kiezen.”

Politiek, media en kunsten

Pappé’s boek onderzoekt methodisch de manier waarop de academische reproductie van kennis gebeurt over het idee ‘Israël’ en de ideologie erachter. Pappé kijkt daarvoor naar de politieke besluitvorming, naar de media en naar de wereld der kunsten, de filmwereld en de televisie, waarbij hij veel aandacht heeft voor documentaire films.

Volgens de mainstream intelligentsia was Israël “het ultieme en meest succesvolle project van de moderniteit en de Verlichting. In dat discours hadden de Palestijnen enkel een plaats als slechteriken zonder dieper motieven en zonder enige historische context. Gewoon slechte, bekrompen en ouderwetse mensen.”

Het prille begin

Een centrale plaats in de zionistische geschiedschrijving speelt het jaar 1948, het ontstaan van de staat Israël. Deze periode raakt immers de kern van het zionisme. Was de periode 1948-1990 grotendeels afgesloten voor kritische reflectie, toch waren er van in het begin kritische stemmen. Pappé toont hoe ideeën die nu als vernieuwend worden gezien, toen al werden verwoord.

Israël was van bij het begin voor bepaalde Joodse groepen allesbehalve een liberale democratie. Vanaf de eerste dag was Israël een land dat door Europese migranten werd gedomineerd en vormgegeven. Arabische Joden uit landen als Marokko en Irak werden wel aangetrokken, maar enkel om als goedkope werkkrachten de Palestijnse autochtone bevolking te vervangen.

Voor deze nieuwe Israëlische staatsburgers was hun nieuwe vaderland allesbehalve een vreedzaam paradijs. In de documentaires van die periode, de theaterstukken, de films, de tv-series kwamen zij amper voor, hoogstens als achtergrond. Alles en iedereen stond ten dienste van de Europese Joden, wier superioriteitsgevoel tegenover de niet-Europese Joden nauwelijks moest onderdoen voor hun diepe minachting voor de autochtone Palestijnse bevolkingsgroepen.

Joods-Joodse discriminatie

Voor die intern-Joodse sociale en economische discriminatie was tijdens de korte periode van het postzionisme ook veel aandacht. De restauratiebeweging van het neozionisme ging er even hard tegen tekeer als tegen de ‘pro-Palestijnse’ geschiedschrijving over het ontstaan van de staat Israël.

Het ‘neozionisme’ staat sterker dan ooit in de politiek, de academische wereld en de media. De nieuwe zionisten doen dit niet door de feiten en de analyse van de nieuwe geschiedschrijvers zoals Pappé te ontkennen. Integendeel, zij bevestigen de feiten. Zij geven er enkel een ander karakter aan. De nieuwe staat Israël heeft inderdaad de feiten begaan zoals ze door de kritische postzionisten worden beschreven. Dat was echter nodig en nuttig, omdat het een hoger doel diende. Dat uiteindelijke resultaat mag niet in vraag worden gesteld.

Vandaag staat het onderwijs in Israël ten dienste van het zionistische project ‘Israël’. Elke wetenschappelijke pretentie moet wijken voor het hogere doel. Met critici van Israël – van academici zoals Pappé zelf tot organisaties als Oxfam en Amnesty International – mag geen intellectueel debat worden aangegaan. Verdedigers van de BDS-campagne moeten worden “aangevallen en bestreden, als in een oorlog, alle middelen die tot nu toe nog niet werden ingezet, moeten nu worden gebruikt. Dit is het slagveld voor het recht van Israël om te functioneren en zichzelf te verdedigen.”

Opvoeding is de sleutel

Pappé heeft met The Idea of Israël een zeer gedetailleerde en wetenschappelijk onderbouwde analyse gemaakt. Dit is geen optimistisch boek. Het komt er immers op neer dat elke mogelijkheid om vanuit Israël zelf een beweging voor duurzame vrede tot stand te brengen in de komende jaren onbestaande is.

Ondertussen gaat de evolutie in de geesten van de mensheid in de rest van de wereld radicaal de andere richting uit: “Israël wordt meer en meer gezien als een koloniale staat die de twintigste eeuw heeft overleefd en enkel nog in stand wordt gehouden omwille van zijn nut voor de VS en zijn effectieve rol in de globale kapitalistische economie. Er is geen enkele morele dimensie meer in de steun (voor Israël). Eenmaal het functionele karakter van deze steun wegvalt, zullen de scenario’s – die zowel postzionisten als neozionisten met elkaar delen – van het leven in een pariastaat, in stand gehouden met een apartheidsregime, werkelijkheid geworden zijn.”

“Dit boek is geschreven met de hoop dat deze grimmige scenario’s geen werkelijkheid zouden worden, maar ook met het oncomfortabel gevoel dat ze zich reeds voor onze ogen voordoen.” Geen optimistische boodschap, maar een realistische kijk op de geestesgesteldheid van het huidige politieke bestel in Israël. Kennis is macht. The Idea of Israël lezen verschaft de lezer essentiële informatie om beter te vatten wat de staat Israël drijft en hoe het zionisme zichzelf in stand houdt.

Artikel oorspronkelijk verschenen in DeWereldMorgen.be.