“Democratie is meer dan verkiezingen alleen” en “actie door het volk” heeft een hogere legitimiteit dan een verkozen regering. Dat zei N-VA-europarlementariër Mark Demesmaeker tijdens een debat over Oekraïne in Mechelen.

Op 23 april 2015 organiseerden CIMIC en Via vzw een debatavond over het conflict in Oekraïne. Via vzw  organiseert internationale interculturele uitwisselingen via vrijwilligerswerk. CIMIC is de studierichting Bachelor-na-bachelor Intercultureel Management (CIMIC) van de Thomas More hogeschool in Mechelen.

Deelnemers aan het debat

Alona Lyubayeva is diversiteitsambtenaar bij de Vlaamse overheid. Zij reist regelmatig naar haar geboorteland Oekraïne, dat ze twintig jaar geleden verlaten heeft voor een toekomst in België.
Irina Petrova is Russische. Zij studeert International and European Studies aan de KULeuven.
Marc Botenga is coördinator partnerwerking bij de organisatie Geneeskunde voor de Derde Wereld G3W.
Mark Demesmaeker is voor de N-VA in het Europees parlement lid van de Commissie Buitenlandse Zaken en van de EU-Oekraïne-subcommissie voor samenwerking met het parlement van Oekraïne. In die hoedanigheid heeft hij Oekraïne de voorbije jaren meer dan vijftien maal bezocht.

Irina Petrova

Irina Petrova lichtte in haar inleidende toespraak toe dat in de berichtgeving over Oekraïne de Russische visie op het conflict zwaar onderbelicht is of verkeerd wordt voorgesteld. Dat betekent volgens haar niet dat die visie de juiste zou zijn, wel dat er bij de analyse van dit conflict geen rekening mee wordt gehouden. Daardoor is het niet mogelijk om de motivering en de daden van Rusland te begrijpen. Met begrijpen bedoelt ze niet ‘aanvaarden’.

Volgens Rusland is wat in Oekraïne gebeurt een gevolg van Europese en Amerikaanse agressie ten bate van een deel van de Oekraïense publieke opinie, die niet de volledige bevolking vertegenwoordigt. De EU en de VS doen dit om de eigen invloedssfeer uit te breiden aan de onmiddellijke grenzen, ten koste van de Russische invloedssfeer. Wat in Kiev gebeurde, is een staatsgreep tegen een legitiem verkozen president. In de huidige regering zwaaien extreem-rechtse partijen de plak. De Russische taal wordt door deze regering gediscrimineerd.

Marc Botenga

Volgens Marc Botenga worden er drie mythes in de EU gepromoot over het conflict in Oekraïne: Europa ondersteunt de democratie, wat Europa doet is een reactie op Russische agressie en de Oekraïense bevolking zal winnen bij integratie in de EU. Geen van deze mythes heeft volgens hem een basis in de werkelijkheid.

Wat de EU in Oekraïne verdedigt, is Europese integratie. Daarom steunt zij dat deel van de bevolking dat daarvoor te winnen is. Europese integratie is een idee dat best verdedigbaar kan zijn, maar het is een opinie naast andere. Door dus een deel van de publieke opinie in Oekraïne te steunen, verdedigt de EU een politieke stellingname, niet de democratie.

Dat is geen steun aan democratie, tenminste niet als je ervan uitgaat dat met democratie bedoelt dat de Oekraïense bevolking zelf kan beslissen wat ze wil: Europese integratie of iets anders, zoals een middenweg. Botenga gebruikte de huidige keuze van de regering voor een exclusief Europese integratie voor een vergelijking: “Het is alsof je België zou verplichten van economische banden met Frankrijk of Duitsland en het land zou verplichten één van beide op te geven.”

Ook de stelling dat de EU slechts zou reageren op Russische agressie klopt volgens hem niet. De voorbije twintig jaar zijn zowel de EU als de NAVO uitgebreid en zijn alle voormalige Oostbloklanden lid geworden van beide organisaties. Tegen die uitbreiding heeft Rusland telkens vergeefs geprotesteerd. Nu willen de EU en de NAVO ook Oekraïne lid maken, wat door Rusland als een agressieve aanval aan hun grenzen wordt gezien.

Verder is het volgens hem een uitgemaakte zaak dat, net als in Griekenland, enkel en alleen de oligarchen baat hebben bij Europese integratie. Voor de gewone Oekraïners resten alleen keiharde sociale inleveringen, onder druk van de Trojka, net zoals dat in Griekenland is gebeurd. “Oekraïne heeft een zeer diverse economie die enkel gebaat is bij goede samenwerking met zowel de EU als met Rusland.”

Mark Demesmaeker

Marc Demesmaeker ziet de oorzaak van het conflict in het misdadige, corrupte karakter van de regering onder president Janoekovitsj. De protesten in Oekraïense steden en op het Maidanplein ontstonden uit die onvrede en waren volledig pacifistisch. “Het klopt trouwens niet dat protesten ontstaan zijn uit protest tegen de weigering van de president om het samenwerkingsakkoord met de EU te ondertekenen. Dat speelde in die protesten nauwelijks een rol. Deze protestbeweging is evenmin ontstaan vanuit de politieke oppositie in het parlement.”

De transitie is er gekomen omdat het regime onder Janoekovitsj is geïmplodeerd door interne gebreken. Dit regime kon gewoon geen compromissen afsluiten en antwoordde enkel met brutale repressie. Het hele veiligheidsapparaat was verlamd door inertie, verbondenheid aan de macht, corruptie en inefficiëntie. Door te vluchten liet de president het land stuurloos achter. In die omstandigheden was het volledig legitiem van het parlement om de grondwet opzij te schuiven en een interim-president aan te duiden die verkiezingen zou voorbereiden.

Volgens Demesmaeker is de Russische annexatie van de Krim de echte oorzaak van het gewapend conflict. Die was overigens reeds lang op voorhand gepland. Reeds ten tijde van de Oranje Revolutie in 2005 was dat plan klaar. Hij meent ook dat de Europese ‘invloedssfeer’ iets heel anders is dan wat Rusland met die term bedoelt. “Voor de EU gaat dat om invloed van waarden en principes, niet om brute machtsconcepten”.

Alles valt volgens hem te herleiden tot de aard van het regime onder president Poetin. Deze man staat voor een nieuwe wereldorde onder leiding van de superieure Russen. Oekraïne is volgens hem niet eens een echte staat. Hij is echter verstandig genoeg om geen openlijke oorlog aan te gaan, maar voert een ‘hybrid war‘, met indirecte inzet van soldaten en wapens.

Alona Lyubayeva

Alona Lyubayeva stelt geen politieke analyse te willen maken maar enkel te spreken als betrokken burger van haar geboorteland. Zij ziet een aantal gelijkenissen met Vlaanderen: de taalproblematiek, de noord-zuid-dichotomie. Ook België is lang een bufferstaat geweest tussen Frankrijk en Duitsland die hun conflicten meermaals op Belgisch grondgebied uitvochten.

Ook zij ziet, net als Mark Demesmaeker, de echte oorzaak van het conflict in Oekraïne bij de agressieve expansiepolitiek van president Poetin. Zij gelooft wel in een staatshervorming die meer ruimte laat voor decentralisatie naar de regio’s, zodat bijvoorbeeld de regio Donbass – waar de steenkoolmijnen en de staalindustrie gevestigd zijn – een ander industrieel beleid zouden kunnen volgen dan bijvoorbeeld het westen, dat veel meer op landbouw is gericht.

“Democratie is meer dan verkiezingen”

Tijdens het debat lanceerde professor Dries Lesage als moderator een aantal vragen voor de leden van het panel. Daarin bevestigden de panelleden grotendeels de stellingen van hun presentaties. Op de vraag of president Janoekovitsj al dan niet een legitiem verkozen president was en of het dan wel legitiem was hem omver te werpen, gaf europarlementariër Demesmaeker een opvallend antwoord.

“Verkiezingen zijn in Oekraïne altijd al problematisch geweest. Janoekovitsj wist de vorige verkiezingen in 2010 te winnen dankzij grootschalige corruptie. Maar goed, de EU en de OVSE hebben dat resultaat toen erkend. Hij was dus een legitiem president.”

Mark Demesmaeker (N-VA): “Democratie is meer dan verkiezingen alleen. Wanneer een groot deel van de bevolking door acties toont dat zij verandering wil, dan is omverwerping van het systeem legitiem. Acties door de civiele maatschappij hebben een hogere democratische legitimiteit.”

Artikel oorspronkelijk verschenen in DeWereldMorgen.be.