Hans von Sponeck was de hoogste VN-ambtenaar in Irak, waar hij de economische sancties tegen het land superviseerde van oktober 1998 tot hij ontslag nam in maart 2000. Hij was in Brussel voor de première van de documentaire ‘Whose Peace Will It be?’. DeWereldMorgen.be sprak met hem.

“Ik ben opgegroeid met verhalen over de waanzin van de oorlog. Mijn moeder zat in een concentratiekamp voor Duitse politieke gevangenen waar ze uit wist te ontsnappen. Mijn vader was een generaal in het Duitse leger en werd in 1944 geëxecuteerd door de nazi’s. Mijn grootvader langs moederskant stierf tijdens een gevangenentransport. Dat had een grote impact op mij.”

Jong idealist wordt VN-ambtenaar

“Op school behoorde ik tot de eerste naoorlogse generatie die terug legerdienst moest doen. Heel mijn opvoeding thuis en op school brachten me er toe dat te weigeren.¹ Ik wilde gewoon niet dienen in het Duitse leger, na alles wat ik had geleerd over oorlog en militair geweld.”

“Het was voor mij als jongeman al duidelijk dat ik mij ging inzetten tegen oorlog en geweld, voor vrede, voor vreedzame conflictpreventie. Ik heb gestudeerd aan Duitse en Amerikaanse universiteiten. Solliciteren bij de VN, toen nog een splinternieuwe organisatie, was voor mij dus een evidente, bewuste keuze. Ik ben er nog altijd fier op dat ik ‘lid’ werd van de VN in 1968, vijf jaar voor Duitsland – of liever beide Duitslanden – zelf lid werd van die organisatie.”

“Tijdens mijn loopbaan heb ik een aantal zware aanvaringen gehad met medewerkers van de Wereldbank. In Pakistan kwam het daarbij tot stevige verbale ruzies met deze mensen. Wij, bij de VN, wilden maatschappelijke ontwikkeling bevorderen. Bij de Wereldbank had men een zeer westerse, ogenschijnlijk zeer rationele kijk op de dingen. Alles zou volgens hen in orde komen dankzij de vrije markt”.

VN-missie in Irak

“Hoe denk je dat armen in de sloppenwijken ooit zelf gaan betalen voor de infrastructuur voor water, gas, elektriciteit? Zo geraken die mensen nooit uit hun miserie. Bij de Wereldbank was men gewoon doof voor dit soort argumenten. Wat zij wilden waren ‘structurele aanpassingen’, een omfloerste manier om de sociale rol van de overheid te dwarsbomen. Het draaide voor hen alleen maar om geld, terwijl wij bij de VN voor mensenrechten opkwamen.”

“Ik had een boeiende loopbaan en bracht het tot assistent-VN-secretaris-generaal. Zo werd ik in oktober 1998 humanitair coördinator, de hoogste functie van de VN-missie in Irak. Daar moest ik toezien op de toepassing van de economische sancties tegen het land als straf voor de invasie van buurland Koeweit. Daar verving ik mijn collega Denis Halliday, die ontslag had genomen omdat hij het oneens was over de manier waarop de sancties werden opgelegd en de gevolgen voor de Iraakse bevolking onaanvaardbaar wreed vond.”

“Nu ik daarop terugblik, was ik uiteraard slecht geïnformeerd over de realiteit. Ik was ondanks mijn ervaring grotendeels onwetend. Zo dacht ik echt dat Irak bestond uit 23 miljoen versies van Saddam Hoessein. Bij mijn aankomst trof ik Bagdad aan in een staat van totaal verval. Dit was wat overbleef van de bakermat van onze beschaving. Alles was stuk. De mensen waren zeer arm en overleefden amper.“

Het ging over ‘regime change’

“Ik dacht een Iraakse regering te vinden die zeer brutaal haar wil oplegde en zich geen moer aantrok van het lot van zijn onderdanen. Achteraf besef ik hoe slecht geïnformeerd ik was, hoe ik het discours van onze massamedia geïnternaliseerd had. Wat ik vond was een overheid die bezorgd was en zich inspande om er het beste van te maken onder de omstandigheden. Wie dat in 1998 zei werd toen gebrandmerkt als een naïeveling.”

“Het hele Oil for Food-programma was totaal ongeschikt, tenminste voor de officiële doeleinden. Met het geld dat de VN kreeg van de verkoop van Iraakse olie, deed de VN wat ze wilde, zonder rekening te houden met de noden van de bevolking.”

“Wat in Irak gebeurde was niet zomaar een schending van de naoorlogse Conventies van Genève. Dit was een brutale verkrachting van de Conventie van Den Haag van 1898, die nog steeds geldig is. Die Conventie verbiedt om bevolkingen te straffen voor de misdaden van zijn leiders. Dat is nochthans wat in Irak gebeurde onder de sancties. Een bevolking van een land werd brutaal en onmenselijk zwaar gestraft omwille van een politiek conflict van het regime met de westerse grootmachten.”

“Lees de rapporten van Scott Ritter en Hans Blix² na. Er waren geen massavernietigingswapens meer. Het weinige materiaal (voor chemische wapens) dat nog niet was gevonden, was volgens Blix toch al waardeloos³. Meer nog, het westen was daar perfect van op de hoogte. Toch bleven ze de sancties opleggen.”

“Die sancties gingen helemaal niet over mensenrechten of massavernietigingswapens. Het ging om ‘regime change’. Wat in Irak gebeurde met de sancties was massamoord, genocide van een volk, een misdaad tegen de mensheid. Westerse leiders zoals Madeleine Albright, de Amerikaanse presidenten Clinton en Bush, de Britse eerste minister dragen daarin een verpletterende verantwoordelijkheid. Zij wisten wat de werkelijkheid was en keurden die goed.”

Westerse straffeloosheid

“De straffeloosheid van deze westerse leiders en van het westen in het algemeen is ‘unfinish business’. Saddam Hoessein werd geëxecuteerd. Wanneer worden onze eigen leiders ter verantwoording geroepen? Onze regeringsleiders blijven maar netjes afgelijnde toespraken geven in de VN over grootse principes. Daarna gaan ze ongemoeid naar huis en blijven de foltercentra van Guantánamo en andere kampen verder doorgaan. Er gaapt een enorme kloof tussen de retoriek van onze leiders en wat ze werkelijk doen in het Midden-Oosten.”

“Ik kon die hypocrisie niet langer aanzien en nam net als mijn voorganger Denis Halliday ontslag. Dat betekende het einde van 32 jaar carrière bij de VN. VN-secretaris-generaal Kofi Annan zei op een persconferentie dat hij mijn beslissing begreep en respecteerde. Laat ik duidelijk zijn. Ik geloof nog steeds rotsvast in de VN.”

Twee VN’s

“De VN wordt echter voortdurend misbruikt. Het is een soort gereedschapskist die door de grootmachten wordt gebruikt of niet gebruikt naargelang het hen uitkomt. Er zijn in feite twee VN’s. De éne is de VN-Veiligheidsraad, die alle aandacht krijgt in de media en waar de vijf permanente lidstaten⁴ het voor het zeggen hebben. Daar zitten de VN-lidstaten met hun nationaal paspoort en vertolken zij de belangen van hun land.”

“Dan is er die andere VN, die van al zijn instellingen zoals UNICEF, UNDP, FAO en zovele andere. Die VN-ambtenaren hebben blauwe VN-paspoorten. Dat is meer dan symbolisch. Zij zetten zich werkelijk in voor het algemeen belang van de wereld. Zij moeten dagelijks opboksen tegen de tribale belangen van de grootmachten. Zij krijgen nauwelijks aandacht. Over hen horen de mensen nauwelijks iets in de media.”

Een nieuwe generatie staat op

“Ik geef nu les aan de universiteit van Marburg en ben actief in ngo’s die zich voor conflictpreventie inzetten. Daar zie ik een andere wereld dan die van de grote media. Ondanks alles wat er gebeurt, de chaos, de oorlogen, de aanslagen ben ik positief over de toekomst. Ik zie nieuwe generaties, jonge mensen die de massamedia negeren, die zelf hun informatie opzoeken.”

“Mijn voorganger in Irak, Denis Halliday die om dezelfde reden als ik ontslag nam, is een broer voor mij geworden. We bellen elkaar bijna wekelijks om van gedachten te wisselen. Wij denken hetzelfde.”

“Ik zie de evolutie ook bij mijn eigen kinderen. Die zijn veel beter geïnformeerd en hebben beter inzicht dan ik toen ik hun leeftijd had. De massamedia zijn bij deze jonge generaties compleet ongeloofwaardig geworden. Zij kijken er niet meer naar. Die media zijn hun monopolie op informatieverstrekking kwijt en krijgen dat nooit meer terug. ”

“Het gaat met vallen en opstaan. Het gaat ook niet overal direct in de goede richting, zie Frankrijk bijvoorbeeld⁵, maar het is onmiskenbaar. Er broeit iets in de samenleving, een nieuwe kritische macht die stilaan zichtbaar wordt. Het potentieel voor verandering is er. De civiele maatschappij wordt een kracht die regeringen zal overstijgen. Van hen zal de verandering komen, niet van de regeringen.”

“Als ik zie hoe die civiele maatschappij zich actief inzet, zich organiseert rond de klimaatconferenties, hoe bijvoorbeeld iemand als Jeremy Corbyn het blijft doen, tegen een nooit geziene moddercampagne van rechtse en linkse media samen, dan ben ik positief.”

Hans von Sponeck publiceerde in 2006 het boek ‘A Different Kind of War – The UN Sanctions Regime in Iraq’ over zijn ervaringen. Volgens John Pilger is dit “een van de meest belangrijke boeken ooit”. Ook Noam Chomsky prijst het boek aan: “Met pijnlijke precisie toont hij (von Sponeck) aan hoe de VN-Veiligheidsraad, maar in het bijzonder de VS en Groot-Brittannië de minimale normen van beschaafd gedrag overtraden met de sancties tegen de gefolterde bevolking van Irak…  Dit is noodzakelijke lectuur, met cruciale lessen voor de toekomst.”

Hij was in Brussel voor de première van de documentaire film ‘Whose Peace Will it Be’ van Belgisch regisseur Luc Pien, waar hij aan meewerkte. In de film komen stemmen aan bod die een andere kijk bieden op de realiteit van Irak. De documentaire kan worden besteld voor screenings bij info@lightintime.org of via de website en de Facebookpagina. Hieronder de trailer:

 

• 1 Hans von Sponeck was een van de eerste gewetensbezwaarden van (toenmalig) West-Duitsland.
• 2 Scott Ritter was het hoofd van de VN-missie UNSCOM voor de verwijdering van massavernietigingswapens in Irak van 1991 tot 1998. Hans Blix deed dit van 2000 tot 2003.
• 3 De componenten voor chemische wapens hebben slechts een beperkte houdbaarheid.
• 4 Sinds de oprichting van de VN na de Tweede Wereldoorlog zijn de VS, Groot-Brittannië, Frankrijk, Rusland en China permanent lid van de VN-Veiligheidsraad. De overige tien leden zijn andere VN-lidstaten die om de twee jaar worden verkozen. Beslissingen van de VN-Veiligheidsraad worden genomen bij gewone meerderheid maar worden verworpen wanneer één van de vijf permanente leden tegen stemt (het zogenaamde ‘vetorecht’).
• 5 Het interview had plaats op vrijdag 4 december, twee dagen voor de verkiezingen van 6 december in Frankrijk.