Brits journalist Kevin Ovenden volgt Griekenland al jaren op de voet. Hij woont er zes maand per jaar en schreef het boek ‘Syriza – Inside the labyrinth’. Hij was voor een lezing in Gent. DeWereldMorgen sprak met hem over de situatie in Griekenland. Waar gaat Syriza naar toe? Wat met de vluchtelingencrisis?

”Er zijn drie redenen voor het electorale succes van Syriza. Eerst en vooral is er de ineenstorting van het tweepartijensysteem. De sociaal-democratische PASOK en de conservatieve Nieuwe Democratie hadden elkaar sinds de val van de militaire dictatuur in 1974 permanent afgewisseld als regeringspartij. Dat systeem kon je goed vergelijken met Spanje en Italië. Het kwam er op neer dat twee grote partijen, elk met ander woordgebruik, om beurten hetzelfde neoliberaal beleid voerden.”

“Tot laat in de jaren 1990 werd die machtsdeling nog een compleet succes genoemd, het einde van de geschiedenis, de ultiem ideale maatschappij zonder grote conflicten. In werkelijkheid vernauwden beide partijen het politiek spectrum en werden steeds grotere groepen van de bevolking uitgesloten. Centrum links en centrum rechts waren nog nauwelijks van elkaar te onderscheiden. Dat systeem is nu compleet gefragmenteerd en lag open voor wie er klaar voor was. In Griekenland was dat Syriza.”

Een alternatief voor het neoliberalisme

“Een tweede reden is dat Syriza de enige partij is die openlijk een alternatief bepleit voor het neoliberalisme. De sociale welvaartstaat is er in Griekenland pas gekomen na 1974 en heeft dus amper een zestal jaren gekregen om te ontwikkelen. Vanaf de jaren 1980 begonnen immers de dogma’s van de neoliberale minimale staat de nog altijd zeer zwakke sociale verworvenheden terug af te bouwen. Is Griekenland is het brutale Thatcheriaanse neoliberalisme wel wat later begonnen dan in Groot-Brittannië. Er is nog lang een soort zwak sociaal compact geweest.”

“Er is hier nog altijd een zeer groot politiek bewustzijn van het belang van sociale beweging, van actie en strijd. Managers van bedrijven hebben een zeer laag profiel, geen flashy wagen en chauffeur, ze gedragen zich liever als ‘one of the boys’ tussen hun werknemers. Dat is uiteraard voor een groot deel schijn, want de grote onzichtbare bazen zijn natuurlijk de stinkend rijke oligarchen. Syriza kon groeien door op die sociale bewegingen te bouwen, door mee te stappen in dat historisch besef van het belang van een sterk maatschappelijk middenveld. “

“Een derde element voor het succes van Syriza is meer subjectief. Er bestaat hier nog altijd een traditie van ‘links’ in al zijn variaties. Links wordt hier nog steeds meer vereenzelvigd met ‘communisme’ dan met de West-Europese ‘sociaal-democratie’. In tegenstelling tot PASOK en de sociaal-democratische partijen in de rest van Europa hebben de andere linkse partijen hier ook nooit de band met de sociale bewegingen opgegeven.”

“Ze sloten ook aan bij de nieuwe sociale bewegingen, de Wereld Sociale Fora, Seattle, het protest tegen de oorlog in Irak, Occupy…. Syriza kan je ook niet los zien van de studentenbewegingen en de vakbonden. Heel wat versplinterde actiegroepen van het maatschappelijk middenveld zagen in Syriza een kans om hun strijdpunten met elkaar te verenigen.”

“Links naast PASOK was relatief klein maar wel al jaren aanwezig in het parlement. Syriza is dus geen nieuw fenomeen, het enige nieuwe aan deze partij is de omvang die ze bereikt hebben. Bovendien slaagde Syriza er als enige partij in om een discours van ‘gezond verstand’ te gebruiken.

“Toen Syriza nog klein was rond de 4 à 5 procent waren er in feite twee strategische tendensen. Een tendens zag de partij als mogelijke coalitiepartner aan de linkerzijde van PASOK. De andere kant zag meer brood in de radicale oppositie, zoals bijvoorbeeld Die Linke in Duitsland. Die interne discussie is al jaren bezig. De tweede tendens heeft het nu gehaald.”

Syriza, meer dan Tsipras

“De mainstream media focussen volledig op het charisma van hun  leider, Alexis Tsipras. Dat heeft hij zeker, maar het is veel meer dan dat, zoals ik net uitlegde. Er is in Griekenland een grote groep jonge kiezers die absoluut radicale veranderingen wil, die willen dat het systeem verandert. Dit stond er dus aan te komen.”

“Dit zijn kiezers die niet alleen maar werk en een loon willen. Dat willen ze zeker, maar ze willen ook een aanpak van de klimaatverandering, zijn tegen de oorlogen in het Midden-Oosten en zijn solidair met de vluchtelingen.”

“De overwinning van Syriza op 25 januari 2015 was een ruw ontwaken voor de gevestigde machten in de EU. De EU had tientallen jaren lang een pseudo-progressief verhaal verkondigd over sociale vooruitgang. Daar viel na WWII wel wat voor te zeggen. Burgerrechten en politieke rechten zijn in Europa onmiskenbaar toegenomen.”

Europese sociale facade is definitief gevallen

“Het zat echter altijd al in het systeem ingebakken dat de EU een liberale economische alliantie was. Dat werd vooral duidelijk na de uitbreiding naar het oosten. Dat ging gepaard met de aanval van de EU-instellingen op de welvaartsstaat in het westen en het verhinderen van de ontwikkeling van een gelijkaardig model in het oosten. Niet toevallig ging die uitbreiding samen met de uitbreiding van de NAVO.”

“Wat de EU dan heeft gedaan met Griekenland na de overwinning van Syriza rukte die sociale facade weg. Yanis Varoufakis heeft volledig gelijk. Democratie telt niet voor de EU. De media zwijgen dat grotendeels dood, maar er is na Griekenland 2015 wel degelijk een zeer grote ommekeer gekomen in het bewustzijn van veel Europeanen over wat de EU in feite is.”

“Een Ierse student lanceerde op een bepaald ogenblik een crowd-funding om de Griekse schuld af te betalen. Hij slaagde er in 1,6 miljoen euro op te halen. Dat is uiteraard te weinig om die schuld echt af te bouwen, maar het zegt veel over de echte gevoelens van de Europeanen tegenover de instellingen in Brussel. Deze EU heeft geen enkele legitimiteit meer. “

Extreem-rechts blijft een gevaar

“Voorlopig hebben de Grieken als antwoord op dit falen van de EU gekozen voor een linkse progressieve aanpak. Dat kan echter veranderen. Het succes van Syriza ten spijt is de extreem-rechtse tendens in het land immers verre van verslagen.

Extreem-rechts heeft hier net als links een zeer lange traditie die teruggaat tot de jaren 1930. Na de oorlog was extreem-rechts hier zeer sterk, eerst nadat links tijdens de burgeroorlog met Britse steun vernietigd was, daarna onder het door de NAVO en de VS ondersteunde kolonelsregime van Georgios Papadopoulos tot 1974.”

“In die periode is de basis gelegd voor het systeem van de oligarchieën in Griekenland. Figuren als Aristoteles Onassis konden met massale overheidssteun en fiscale vrijstellingen, onder meer door immense legercontracten, hun imperium oprichten. De orthodoxe kerk en de traditionele feodale landeigenaars stapten gul mee in dat systeem. De Griekse oligarchie kan je niet vergelijken met de economische elite hier. Het zijn in feite ‘Russische’ oligarchen. Zij steunden extreem-rechts op allerlei sluikse en openlijke manieren.”

“De extreem-rechtse partij Gouden Dageraad komt dus niet uit de lucht vallen. Zij konden inspelen op het rechtse discours van de regeringen voor 2015. Het anti-migrantendisocurs van Nieuwe Democratie en PASOK bood deze partijen zelf geen electoraal soelaas, maar bereidde het pad voor het succes van Gouden Dageraad.”

Geen rationeel debat maar ideologische bevelen

“Syriza heeft een zware strategische inschattingsfout gemaakt toen zij hun ministers naar Brussel zonden. Zij dachten een rationeel discours te kunnen voeren over de economie. In de Eurogroep werden zij geconfronteerd met personen en instellingen voor wie het huidige neoliberale beleid een ideologisch dogma is. Varoufakis liegt niet wanneer hij nu zegt dat de ministers in de Eurogroep zijn argumenten zelfs weigerden te weerleggen. Daar ging het voor hen niet over.”

“Tsipras en Syriza hebben met de Grieken een zeer open dialoog gevoerd. Daaruit blijkt dat alle kritiek op de EU ten spijt de Griekse bevolking niet terug wil naar de drachme, de Griekse munt. Jonge mensen hebben een heel andere culturele ervaring met de EU, zij zien ook de persoonlijke vrijheden die binnen de EU nog bestaan. Een traditioneel links discours à la Mitterrand (Frans president 1981-1995) slaat bij deze kiezers niet meer aan.”

“Tsipras staat daarmee voor een dilemma. Alleen een gemeenschappelijke internationale aanpak en solidariteit kunnen het systeem veranderen. Hij beseft dat één land alleen, zeker het kleine zwakke Griekenland niet, dit nooit waar kan maken. Toch moet hij het voorlopig alleen doen in de EU.”

Griekse solidariteit nog ongebroken

“Ondertussen zit Griekenland ook met een ander probleem opgezadeld. De vluchtelingencrisis heeft de Griekse binnenlandse problemen in de berichtgeving naar de achtergrond verwezen, maar de bikkelharde anti-sociale bevelen van de Eurogroep gaan ondertussen onverminderd door.”

“Het is dan ook bewonderenswaardig dat in een recente opiniepeiling van de EU Barometer 85 procent van de Grieken zich solidair verklaren met de vluchtelingen. Dat is merkwaardig, want de huidige vluchtelingencrisis in Griekenland en in de rest van Europa is de ideale voedingsbodem voor rechts.”

“De huidige Europese aanpak van die crisis brengt dit alles in gevaar. Als de Eurogroep doorgaat met zware sociale inleveringen op te leggen en tegelijk Griekenland opzadelt met het vluchtelingenprobleem, kan dit alles echter snel veranderen. Tsipras heeft groot gelijk als hij waarschuwt voor extreem-rechts in Griekenland.”

Op zoek naar de nieuwe charismatische leiders

“Sinds Syriza en Pablo Iglesias met Podemos in Spanje zijn de mainstream media nu voortdurend op zoek naar andere ‘charismatische leiders’. Hun voorkeur gaat naar het soort leiders dat het huidige neoliberale beleid verderzetten met een andere, minder harde retoriek, neoliberalisme ‘Light’ als het ware. Naar Ciudadanos in Spanje , naar To Potami (De Stroom) in Griekenland.”

“Je ziet dat bijvoorbeeld ook aan de manier waarop iemand als de Canadese eerste minister Justin Trudeau hier wordt opgehemeld. Ze vergissen zich daarbij tweemaal. Eerst door Syriza en Podemos te herleiden tot hun leiders, ten tweede door te denken dan andere en ‘betere’ charismatische leiders dan het alternatief zouden bieden.”

“Wat het met Syriza en Griekenland gaat worden kan niemand voorspellen. Alles is nog mogelijk. Zolang de EU niet fundamenteel van koers verandert liggen de kaarten echter niet goed.”

Kevin Ovenden, Syriza – Inside the Labyrinth (Foreword by Paul Mason), Pluto Press, London, 2015, ISBN 978 0 7453 3686 2 (paperback).

Recensie van zijn boek: In het labyrint van Syriza, een overzicht.