Recent verscheen een hernieuwde uitgave van de Nederlandse vertaling Hongerjaren van de Marokkaanse Berberauteur Mohamed Choukri. Geniale literatuur. De bikkelharde realiteit van armoede en overleving in 223 pagina’s briljante literatuur van wereldniveau samengebracht.
Er zijn van die boeken waarvan je het al jaren weet, ‘die moet ik toch ooit eens lezen’. Het komt er niet van. Andere prioriteiten, zoveel nieuwe boeken of gewoon uit het oog verloren. Hongerjaren was een van de velen op die lange mentale lijst in mijn hoofd. Helemaal vergeten, tot er deze nieuwe uitgave kwam. Gelukkig zijn er nog uitgevers voor wie een goed boek geen hit van een paar weken is.
Mohamed Choukri (1935-2003) brak in 1980 internationaal door met de Franse vertaling van zijn eerste roman Hongerjaren, een boek dat hij zeven jaar eerder in het Arabisch had geschreven. De Nederlandstalige vertaling werd oorspronkelijk in 1983 uitgegeven. Die vertaling werd nu herzien en opnieuw uitgebracht in de mooie reeks Berberbibliotheek, een zeer terechte beslissing van de Nederlandse uitgeverij Jurgen Maas.
Hongerjaren is een autobiografisch verhaal over de eigen jeugdjaren van auteur Mohamed Choukri. Op de achterflap van het boek staat dat hij bij voorkeur op café zat te schrijven. Je voelt gewoon dat dat klopt wanneer je dit boek leest. Geen doordacht proza, geen om ter mooist herschreven volzinnen bij deze man, maar rauwe brokken keihard leven, overleven.
Choukri’s vader was een brutale smeerlap die na zijn legerdienst in het Spaans koloniaal leger in Spaans Marokko zijn werkloze tijd thuis ledigde met rondhangen op café en het mishandelen van vrouw en kinderen. Dat was zijn manier om met zijn frustraties om te gaan. Een zoveelste woede-uitval van zijn vader wordt de aanleiding voor de vlucht van de jonge Mohamed.
Geen wonder dat Mohamed er op vrij jonge leeftijd van door gaat en zelf een boef van vijf stielen en zes ongelukken wordt. Het leven dat hij leidt als jonge kerel is niet bepaald fraai. Hij kan niet lezen of schrijven – Choukri heeft dat pas later als volwassene geleerd. Hij is zelf niet bepaald subtiel met de vrouwen en steelt waar hij maar kan. Al zijn gerotzooi om te overleven, wordt door één ding overheerst: honger.
Honger
Dit is niet de honger van ‘nu heb ik echt zin in frietjes’ of ‘verdomme, het is al drie uur en ik heb nog niet gegeten’. Wie Hongerjaren uit heeft, weet het. Wat wij hebben is nooit ‘honger’, maar ‘zin’, ’trek’ of op zijn Vlaams ‘goesting’.
Honger, dat is pijn in al de gewrichten van armen en benen wegens vitaminegebrek, in je hoofd wegens voortdurende lage bloeddruk, in je maag en darmen wegens gewoon leeg, echt leeg dan. Honger is duizelig overeind kruipen met bonkend hoofd nadat je net bent flauwgevallen en niemand de moeite deed om naar je te kijken. Honger is een rauw stuk vlees toch opeten, ook al ziet het er heel verdacht uit, en daarna uren lang ziek zijn met vreselijke krampen, braken en brandende diarree.
Dit is geen boek voor gevoelige zieltjes. Het is echter veel meer dan een onverbloemd keihard relaas van een jongen die moet zien te overleven. Ook al wordt het nergens expliciet gezegd, dit is ook een verhaal over de Spaanse kolonisatie en over de discriminatie van de Berbers in Marokko.
Dit is ook een verhaal van armoede en de gevolgen daarvan voor kinderen en voor ouders. Over de haat die mensen voor elkaar gaan voelen als het instinct voor overleving het overneemt van normale menselijke gevoelens. Dit is echter ook een boek over de strijd die mensen ondanks alle tegenkanting voeren om hun waardigheid erkend te zien, om ondanks alles toch te pogen om gelukkig te zijn, om een normaal goed leven te kunnen leiden.
Dat alles geschreven door een man met onmiskenbaar literair talent van wereldniveau. De Amerikaanse theaterauteur Tennessee Williams noemde de Engelse vertaling ‘een waar document van menselijke wanhoop, met een vernietigende impact’.
Een laatbloeier
Mohamed Choukri was allesbehalve voorbestemd om schrijver te worden. Hij leerde pas als volwassene lezen en schrijven. In de jaren 1960 leerde hij in Tanger onder meer de schrijvers Jean Genet en Tennessee Williams kennen. Die stimuleerden hem om zelf te gaan schrijven en zijn eerste kortverhalen te publiceren.
Hongerjaren werd in 1980 in het Frans vertaald door Tahar Ben Jelloun, zelf een zeer getalenteerde Marokkaanse schrijver en de Engelse vertaling is van nog een ander groot schrijver, Paul Bowles, die zelf bijna heel zijn leven in Marokko leefde. In 1982 verscheen die Franse vertaling, die daarna tot 2000 in Marokko verboden werd. Drie jaar later kreeg hij volledig eerherstel op zijn begrafenis, waar meerdere vertegenwoordigers van de overheid aanwezig waren, waaronder de minister van cultuur.
In 2015 bracht uitgeverij Jurgen Maas ook zijn boek Gezichten terug uit in dezelfde reeks Berberbibliotheek, die ook de auteurs Mohammed Khaïr-Eddine, Tahar Djaout, Ibrahim Al-Koni, Kateb Yacine en Mohammed Mrabet bevat.