Tijdens het Poolse communistische regime en de militaire dictatuur was Adam Michnik een actief dissident. Hij zat jarenlang in de gevangenis voor zijn kritiek op de realiteit van het regime. Na de val van de Muur bleef hij even kritisch en noemt de huidige rechtse regering van Polen een ‘bedreiging voor de democratie’.

Adam Michnik (1946) wordt 71 eind 2017 maar heeft nog niets van zijn politiek enthousiasme ingeboet. Tijdens het Poolse communistische regime tot 1981 en tijdens de militaire dictatuur van 1981 tot 1989 zat hij meermaals in de gevangenis voor zijn openlijke kritiek op het reële karakter van de Poolse regeringen. Reeds als student aan de universiteit schreef hij een open brief aan de regering, waarvoor hij jarenlang werd verhinderd om nog verder te studeren. In 1989 was hij een van de onderhandelaars die de overgang naar een democratisch bestuur in Polen mogelijk maakte.

Hij was voor een korte periode parlementslid na de verkiezingen van 1990, maar ging zich snel concentreren op journalistiek. Michnik is hoofdredacteur van de liberale krant Gazeta Wyborcza (‘Verkiezingskrant’). Voor zijn journalistiek werk werd hij meermaals gelauwerd met Europese persprijzen. Wegens gezondheidsproblemen deed hij het de laatste jaren wat kalmer aan, hoewel hij hoofdredacteur bleef van zijn krant. Recent is hij echter opnieuw zeer actief. Hij ziet in de huidige regering onder leiding van de rechtse partij Wet en Rechtvaardigheid een gevaar voor de democratie.

“Ik had nooit gedacht om dit te zien gebeuren in Polen”, verklaart hij in een interview voor de Financial Times. “Het ergste is dat we tijdens het communisme tenminste Rusland de schuld konden geven. Nu kiezen we (onze leiders) zelf.”

Ironisch genoeg is het voorwerp van zijn kritiek een oude strijdmakker. In de jaren 1980 was hij samen met Jarosław Kaczyński actief in de vakbond Solidariteit, die een cruciale rol speelde in de val van het regime. Samen namen ze deel aan de onderhandelingen van 1989. Kaczynski is nu voorzitter van de partij Wet en Rechtvaardigheid.

Zijn partij heeft sinds de laatste parlementaire verkiezingen de meerderheid in het parlement. De regering wordt sinds 16 november 2015 geleid door eerste minister Beata Maria Szydło, maar alle commentatoren gaan er van uit dat Kaczynski de ware machthebber is die aan de touwtjes trekt. Zijn regering voert sindsdien een keiharde conservatieve politiek.

Aartsconservatieve regering

Kaczyński wil Polen laten terugkeren naar de volgens hem echte roots van het land, die zich in een zeer conservatieve vorm van het katholicisme bevinden. Meest zorgwekkend volgens Michnik is de geleidelijke eliminatie van de scheiding der machten sinds de regering het Grondwettelijk Hof heeft uitgeschakeld en het gerecht onder rechtstreekse controle van de regering heeft gebracht. Daarnaast heeft de regering de openbare media volledig gepolitiseerd en worden privé-media zwaar aangepakt met allerlei maatregelen.

In 2016 poogde de regering de bestaande abortuswet volledig af te schaffen. Die staat abortus toe in geval van verkrachting, gevaar voor het leven van de moeder of onherstelbare schade aan de foetus. De regering wilde abortus in alle gevallen verbieden. Na massaal protest van tienduizenden vrouwen werd het wetsvoorstel weggestemd.

Michnik zag het EU-lidmaatschap van Polen als een waarborg tegen het terugdraaien van de nieuw verworven vrijheden, maar stelt nu vast dat dat helemaal niet het geval is. Het succes van de partij Wet en Rechtvaardigheid en van Kaczynski is volgens hem analoog met de Brexit in Groot-Brittannië en Donald Trump in de VS. “Polen is het slachtoffer van een revolte door zij die zich in de steek gelaten voelen door de globalisering en zich in hun woede laten manipuleren door populisten.”

Michnik krijgt sinds de nieuwe regering voortdurend bedreigingen. Regeringsgezinde media publiceren verhalen waarin wordt beweerd dat hij nooit in de gevangenis heeft gezeten. Zijn krant heeft zware financiële problemen omdat de verdeling wordt gesaboteerd en omdat grote bedrijven geen publiciteit meer plaatsen onder druk van de regering.

Toch is hij optimistisch. Volgens hem kan de huidige rechtse regering de frustraties niet stoppen en zullen de kiezers zich van hen afkeren. “De partijtrouw is niet groot, bij geen enkele partij”. De volgende Poolse parlementaire verkiezingen zijn voor oktober 2019.