Met de moord op Marielle Franco en chauffeur Anderson Pedro Gomes werd een symbool van de strijd tegen racisme, seksisme, homofobie, politieterreur en sociale uitbuiting vermoord. Deze aanslag ontmaskert andermaal de democratische schijn van het politieke bestel in Brazilië. De Braziliaanse media pogen haar verhaal te recupereren.

In tientallen steden van Brazilië werden massamanifestaties gehouden uit protest tegen de moord op Marielle Franco. Zij was al voor haar dood een bekend figuur via sociale media, niet in de mainstream media die haar tot voor haar dood nauwelijks vernoemden. Internationale organisaties waaronder Amnesty International eisen een grondig onderzoek, temeer omdat er ernstige aanwijzingen bestaan dat zij door een moordcommando van de politie werd afgemaakt.

Stem van de armen

Marielle Franco werd in september 2016 verkozen tot lid van de gemeenteraad van Rio de Janeiro, met 6,5 miljoen inwoners de tweede grootste stad van Brazilië (na São Paulo- ter vergelijking, het Vlaams gewest heeft net iets minder met 6,4 miljoen inwoners). Zij behaalde het vijfde hoogste aantal voorkeurstemmen van alle verkozenen en kwam op voor de Partido Socialismo e Liberdade (PSOL), een linkse partij die zich als socialistisch en democratisch profileert.

Haar succes was om meerdere redenen merkwaardig. Met haar verkiezing was zij de eerste zwarte vrouw in de stadsraad, in een stad waar 36,5 procent van de bevolking zwart is. Zij was bovendien één van de zeven vrouwen (op een totaal van 51) in die raad. Zij profileerde zich daarenboven openlijk als LGBT-kandidate, moeder van een kind, gehuwd met een vrouwelijke partner. In haar electoraal programma pleitte ze voor rechtvaardigheid voor vrouwen, Afro-Brazilianen en inwoners van de arme wijken, de favela’s.

Een van de speerpunten van haar politieke activiteiten was de strijd tegen politiegeweld, in het bijzonder tegen de moorden door politieagenten. Sinds president Temer heeft beslist ook het leger in te zetten in de favela’s was zij voorzitter van de commissie die deze militaire interventie op de voet volgt en bekritiseert.

“Het politiebataljon van de dood”

Vier dagen voor haar dood noemde zij nog een politiebataljon een ‘moordeenheid’ die mensen fysiek aanviel in de favela’s. De dag voor haar dood Nog een moord van een jonge mens op de rekening van de politie. Matheus Melo kwam net uit de kerk. Hoeveel moeten er nog sterven voor de oorlog ophoudt?” en in een tweede tweet: Wat er in Acari (een favela van Rio) aan het gebeuren is is absurd. Dit is altijd al gebeurd. Het 41ste bataljon van de militaire politie staat bekend als het bataljon van de dood. Dit is het afmaken van de bevolking. Dit is moord op onze jonge mensen.<:q>

Franco viel op door haar mondigheid en vranke taal. Dankzij het sociaal beleid onder presidenten Lula en Rousseff behoorde zij tot de eerste generatie arme zwarte Brazilianen die kon doorstuderen tot aan de universiteit, dankzij steunmaatregelen die door huidig president Temer terug worden afgeschaft. Marielle wist persoonlijk waar het over ging. Zelf verloor ze een dierbare vriend onder politiekogels. De aanslag op haar leven gebeurde nadat zij een samenkomst had bijgewoond van zwarte vrouwen, waar onder meer over politiegeweld tegen vrouwen werd gesproken.

De VS en Brazilië

In de VS werden in 2017 1.200 mensen vermoord door de politie, voor het overgrote deel Afrikaans-Amerikanen. Bijna geen enkele van de betrokken agenten wordt voor de rechtbank gedaagd. Uit dat onrecht is de Black Lives Matter beweging ontstaan.

In Brazilië is het echter nog erger. In 2016 (cijfers voor 2017 zijn nog niet bekend) werden 4.224 mensen vermoord door de politie, in een land met 120 miljoen minder inwoners dan in de VS. Dat is een stijging met 26 procent tegenover het jaar ervoor, een humanitair schandaal van internationale proporties.

Eén op vier van al deze doden vielen daarenboven in één stad, Rio de Janeiro. In 2017 werden daar 1.124 mensen vermoord door de politie, een toename van 22 procent tegenover 2016. Marielle Franco was het centrum van de beweging tegen dit politiegeweld, dat volledig is gerecht tegen de arme, overwegend zwarte bevolking van de stad. Haar partij, de PSOL, was van plan haar als kandidaat vice-gouverneur in te zetten voor de federale deelstaat Rio de Janeiro (waar de gelijknamige stad deel van uitmaakt, deze deelstaat heeft 16 miljoen inwoners).

Volgens journalist Shaun King van the Intercept is het geen toeval dat de twee landen met de grootste en tweede grootste bevolking van Afrikaanse origine buiten Afrika – Brazilië met 56 miljoen en de VS met 46 miljoen – ook de twee landen zijn met de grootste crisis van politiebrutaliteit.

Veilige witte mediabubble

Net als in de VS kunnen witte mensen in Brazilië volledig in een veilig cocon leven buiten dit geweld en de indruk hebben dat het allemaal best meevalt. Zij komen niet in de getto’s en de favela’s, hebben geen zwarte vrienden of kennissen buiten het huispersoneel, dat ze zich kunnen permitteren omdat ze hen hongerlonen betalen. Ze zien hen ook nooit op tv. Buiten sensationele berichtgeving op de grote commerciële zenders zonder context of sociale duiding, komen zwarte en bruine Brazilianen er niet in voor. Alle presentatoren hebben Europese roots.

Na de moord op Marielle Franco zond de grootste zender van Brazilië Rede Globo een speciaal programma van 45 minuten uit over haar. De moord haalde een hele week de hoofdpagina’s van alle kranten en nieuwsberichten op radio en tv. Volgens Glenn Greenwald van The Intercept deed Rede Globo dat niet uit eigen beweging, maar zag de zender zich verplicht in te gaan op de massale protesten. De maatschappelijke elite die de commerciële media bezitten zijn zeer ongerust over deze zaak. Zij vrezen dat dit protest uit de hand kan lopen en hun privileges in gevaar brengen.

Glenn Greenwald bekeek het programma van Rede Globo en stelde vast dat dit een poging is om dit verhaal onder controle te krijgen. “Delen van het programma waren echt informatief en journalistiek uitstekend, vooral over de manier waarop deze verschrikkelijke misdaad met ijskoud professionalisme werd uitgevoerd. [De uitzending (nvdr)] toonde overtuigend aan hoe de moordenaars exact wisten hoe de politie dit zou onderzoeken en hoe ze detectie konden voorkomen.

Respectvol voor de mens …

[Het programma (nvdr] toonde ook veel respect voor het merkwaardige traject van Marielle’s leven: van bittere armoede, alleenstaande moeder op 19-jarige leeftijd om dan als zwarte vrouw een universiteitsdiploma sociologie te behalen en politiek actief te worden. Dit was een betekenisvol mediamoment in Brazilië. Een zwarte, linkse lesbienne van de uitbreidende favela van Maré, van de socialistische PSOL, werd geëerd en verheerlijkt op een van Rede Globoes meest belangrijke programma, terwijl miljoenen gewone Brazilianen over heel het land toekeken. Ook Marielle’s echtgenote kwam prominent in beeld. Wat Rede Globo echter volledig ontweek waren de politieke onderwerpen waarvoor zij stond – zij werden alleen vermeld om ze openlijk te manipuleren.

Volgens Greenwald werd haar strijd herleid tot een vage niet controversiële definitie van ‘mensenrechten’, dat mensen gelijk worden geboren en gelijk behandeld zouden moeten worden<:q>. Zij ontdeden Marielle’s politiek van al zijn radicalisme en kracht en zetten het om tot een simplistische karikatuur van lege clichés waar niemand enig bezwaar tegen kan hebben.

… maar niet voor de politica

Globo en zijn kameraden in de elitecultuur zien een ernstig gevaar in de nasleep van haar moord, terecht. Zij zien dat dit traditioneel machteloze bevolkingsgroepen wakker maakt en moed geeft om de wreedheden van extreme maatschappelijke ongelijkheid en het onverdraaglijk misdadig racisme van de politie aan te klagen. Zij wijzen met een beschuldigende vinger niet naar de drugshandelaars en gewone criminelen – het favoriete narratief van Globo – maar naar de krachten waarmee de elite zijn wil oplegt en zijn privileges beschermt: het leger, de politie en het traditioneel witte, mannelijke en steenrijke politieke systeem. Daarom willen zij deze krachtige emoties wegleiden van waar zij voor stond en in geloofde, naar iets dat minder storend is, minder bedreigend voor de status quo van de macht.

Daarbovenop poogde Globo met zijn programma over Marielle Franco het beleid van president Temer te rechtvaardigen om het leger in te zetten in de favela’s, de eerste keer dat dit gebeurt nadat in 1985 de militaire dictatuur ten val kwam. Talrijke linkse activisten doorzagen onmiddellijk de politieke agenda achter het programma en wezen er via de sociale media op dat Franco een tegenstander was van de militaire bezetting van de favela’s, die ze als een bedreiging voor de democratie zag.

Greenwald herkent in deze strategie hetzelfde mechanisme als wat in de VS al jaren wordt gedaan met de gedachtenis van Martin Luther King (wiens moord op 4 april 50 jaar geleden is). King was een openlijke tegenstander van het Amerikaans imperialisme in de wereld en kwam op voor sociale rechtvaardigheid voor alle arme Amerikanen, ook de witte armen. “Daarom werd hij herleid tot de kleinste gemene deler, een “strijder voor mensenrechten”.

Het hier aangehaalde voorbeeld van de zender Rede Globo is tekenend voor de aanpak van alle grote commerciële media in Brazilië, in handen van de elite. Die aanpak wordt grotendeels overgenomen in de berichtgeving van alle Westerse media over de moord. Het zal afhangen van de vitaliteit van het protest om dit revisionisme geen kans te geven.

Bronnen:

• The Assassination of Human Rights Activist Marielle Franco Was a Huge Loss for Brazil — and the World
• The Assassination of Marielle Franco and the Dawn of Brazil’s New Civil Rights Movement
• Just as U.S. Media Does With MLK, Brazil’s Media Is Trying to Whitewash and Exploit Marielle Franco’s Political Radicalism
• Say Her Name: Marielle Franco, a Brazilian Politician Who Fought for Women and the Poor, Was Killed. Her Death Sparked Protests Across Brazil
• Homenagem na Câmara dos Deputados a vereadora morta vira ato contra intervenção e governo Temer
• Brasil é país das Américas que mais mata defensores de direitos humanos
• Ele estava fazendo bico para sustentar a família’, diz mulher de motorista da vereadora Marielle Franco