Filmregisseur Daniel Lambo ging voor Ademloos terug naar zijn jeugd in het Brabantse dorpje Kapelle-op-den-Bos. Daar speelde hij op de met asbestafval afgedekte veldwegen en op de open stortplaats van het bedrijf Eternit, dat zichzelf vereeuwigde met het product met dezelfde naam. Zijn vader was arbeider en vakbondsleider op het bedrijf, dat aan duizenden gezinnen in de regio werk gaf. Niet alleen sportpleinen kregen gul asbestafval als gratis afdekking, boeren kregen buizen die ze als weidepalen mochten gebruiken en hun veldwegen werden er mee verhard. Zijn vader stierf als zovele andere arbeiders en omwonenden aan een asbestziekte.

Samen met Eric Jonckheere ging hij op stap door de wereld om vast te stellen hoe het sinds 1998 in de EU verboden asbest nog steeds wordt gedolven en gebruikt in Rusland, India, Brazilië en tientallen andere landen en hoe de asbestbedrijven er tot vandaag totaal geen rekenschap hoeven af te leggen voor asbestbesmetting (in al zijn vormen), de ziekte die door de VN als de grootste aan arbeid gelinkte dodelijke ziekte ter wereld wordt beschouwd.

Ook Eric heeft een verleden in Kapelle-op-den-Bos. Hij woonde met zijn ouders en broers rechtover de poort van het bedrijf en verloor zijn ouders en twee broers aan een van de vreselijke ziektes die door asbest worden veroorzaakt (asbestose, asbestpleuritis, fibrose, longkanker, mesothelioom van longvlies, buikvlies of hartzak e.a., de lijst neemt nog steeds toe). Wat deze ziektes zo gruwelijk maakt, is dat ze dertig tot veertig jaar volledig zonder symptomen kunnen sluimeren om dan plots uit te breken met snelle dodelijke gevolgen. Er is nog steeds geen levensreddende remedie voorhanden.

Een zo directe betrokkenheid bij het onderwerp van een documentaire houdt het risico in van een pamflettair, gelijkhebberig discours. Niets van dit alles in deze documentaire. Lambo en Jonckheere brengen een zeer evenwichtig beeld van Eternit, beginnend met idyllische archiefbeelden van het groene dorpje met de nog altijd vertederende naam Kapelle-op-den-Bos. Samen vertrokken zij van daar op ontdekkingsreis door de wereld.

Historische context van asbest

Het bedrijf Etex-Eternit is 85 procent eigendom van de familie Emsens, een industriële dynastie die met de productie van asbestcement zijn financieel imperium heeft gesticht en uitgebreid tot wat de familie nu is, de zevende rijkste van België met een fortuin dat wordt geschat op 3,3 miljard euro (ongeveer 1.330 miljard BeF).

Het idee om asbestvezels te vermengen met cement tot een stevig bouwmateriaal werd gepatenteerd door Oostenrijks industrieel Ludwig Hatschek (1856-1914). De Belg Alphonse Emsens kocht in 1905 de productielicentie. Aanvankelijk werd asbestcement gebruikt voor muren en plafonds. Door platen een golvende structuur te geven wist hij het product een stevige structuur te verschaffen, die zijn platen geschikt maakte om ook schuin geplaatst te worden en als dakbedekking te gebruiken.

Je kan er gemakkelijk gaten door boren, zodat het ideaal is voor schuilhokken, hangars, garages, depots en … huizen. Andere afgeleide producten werden in zowat alle vormen toegepast in gebouwen, buizen, sanitair, muren, valse plafonds (ideaal voor renovatie!). Zwembaden, overheidsgebouwen, scholen zaten vol asbest. De naam Eternit is nu zo bekend dat mensen de term nog steeds gebruiken voor golfplaten in andere materialen zoals aluminium en polyester.

Reeds lang bekend

Asbestplaten en andere asbestproducten blijken echter niet eeuwig stand te houden. Onder de werking van de seizoenen gaan de randen afbladderen, eenmaal ze een zekere ouderdom bereiken zijn ze nog moeilijk herbruikbaar. Bovendien, bij afbraak breken ze in stukken en komen duizenden minuscule asbestvezels vrij die weg dwarrelen als wit stof. Bij brand is het besmettingsgevaar nog groter, omdat de lichte vezels met de rook kilometers verspreid worden.

De eerste signalen dat met dat stof iets aan de hand was, kwamen er reeds in de jaren 1930, waarschijnlijk zelfs nog vroeger. In Groot-Brittannië werd asbestose al in 1932 erkend als beroepsziekte. Ook de gezondheidsdiensten in andere landen kenden reeds het verband van bepaalde ziektes met asbest.

Werkgelegenheid? Winst!

Het argument van landen waar asbest nog steeds wordt geproduceerd zoals India, Ghana en Rusland is steeds hetzelfde: ‘werkgelegenheid’. Dat het in al die landen over zeer slecht betaalde en gevaarlijke, ziekmakende arbeid gaat willen ze niet geweten hebben. De echte drijfveer is uiteraard de enorme winsten die er met dit relatief gemakkelijk te vervaardigen product te maken zijn. Het is dan ook bijzonder pijnlijk in de documentaire vast te stellen dat de grootste afnemers van golfplaten arme Indiërs zijn, die zich geen degelijk huis kunnen permitteren.

Ademloos is een verhaal van vreedzaam verzet, van mensen die als enige wapens hun overtuiging, hun doorzettingsvermogen én de feiten hebben. Zij laten zich niet kisten door de verpletterende overmacht van een bedrijf dat niets ontziend zijn economische macht misbruikt voor winst ten koste van duizenden mensen. Dat dit bedrijf – of liever de mensen erachter die de winsten opstrijken – hun verantwoordelijkheid niet willen opnemen, zelfs de oorzaak van asbestose blijven ontkennen – is niet eens het meest wraakroepende element van dit verhaal. Zij kunnen dat enkel omdat zij voor hun ontkenning van de feiten de bereidwillige medewerking blijven hebben van overheden, politici, regeringen én jammer genoeg van te lakse vakbonden.

Van Kapelle-op-den-Bos naar India

Tussen het reizen door toont Ademloos nog enkele archiefbeelden van een CEO (zie foto hierboven) en een bedrijfsarts uit de jaren 1960 die de risico’s weglachen. Korte mededeling na hun tussenkomst: ze zijn beiden aan asbestvergiftiging gestorven …

Nooit vervallen Lambo en Jonckheere in extreem taalgebruik om het bedrijf aan te klagen. Het is net die ingetogenheid die deze documentaire zo geloofwaardig en zo sterk maakt.

Samen bezoeken Lambo en Jockheere een van de grootste Eternit-bedrijven in India. Meer dan 300.000 Indiërs werken er in ongeveer 100 bedrijven die samen goed zijn voor een omzet van 2 miljard dollar (1,7 miljard euro). Volgens de International Labour Organization (ILO) sterven ongeveer 100.000 mensen elk jaar aan asbestziektes.

De asbestindustrie zet alle middelen in om het oorzakelijk verband in twijfel te trekken, met de gulle medewerking van lakse overheidsdiensten en corrupte politici, en betaalt spionnen om de bewegingen van slachtoffers te infiltreren. De Indische overheid geeft extra-subsidies voor sociale woningen als de kandidaat-eigenaars asbestproducten kopen. India heeft zelf geen asbestmijnen maar is de grootste afnemer van de grondstof.

Ademloos vervalt niet in cijfers en statistieken maar laat de naakte feiten spreken. Ontroerd moeten Lambo en Jonckheere vaststellen dat jonge Indische knaapjes – net als zij in hun  jeugd –  voetbal spelen op het grootste asbeststort ter wereld. Van India reizen ze naar de VN in Genève waar ze getuigen zijn op de conferentie die bepaalt welke stoffen geband moeten worden. De asbestproducenten en afnemers zetten alle hens aan dek en weten daar nog steeds een wereldwijd verbod tegen te houden.

Lambo en Jonckheere ondervinden ook lijdzaam verzet van sommige slachtoffers, die wijzen op de welvaart die het bedrijf in de regio heeft gebracht. Zij veroordelen hen echter niet, tonen er zelfs begrip voor, wat deze documentaire nog meer tot zijn recht laat komen. Nooit vervallen ze in extreem taalgebruik om het bedrijf aan te klagen. Het is net die ingetogenheid die deze documentaire zo sterk maakt.

Ondertussen is het bijtend ironisch te moeten vaststellen dat Eternit in België en in zijn EU-vestingen volledig is gestopt met het gebruik van asbest, maar dat het bedrijf dat wel blijft doen in landen waar dat verbod niet geldt.

Juridische strijd

Samen volgen we ook de juridische strijd van Eric Jonkheere en de organisatie ABEVA (Association Belge des Victimes de l’Amiante – Vereniging van Asbestslachtoffers in België). In navolging van een gewonnen rechtszaak in Italië brengen zij Eternit voor de Belgische rechtbank, die na jarenlange procedures in beroep het verdict velt. Eternit is schuldig aan misdadig verzuim, kende wel degelijk de gezondheidsrisico’s van zijn producten en bleef desondanks onverminderd doorgaan met zijn dodende productie.

Dit is een film die je motiveert om deze strijd te steunen. De strijd van de asbestslachtoffers en hun families is immers nog lang niet voorbij. Onderzoekers schatten dat asbestziektes nog zullen opduiken tot diep in de jaren 2030 … in Europa. In de rest van de wereld is het einde nog niet in zicht.

Wanneer krijgt Ademloos primetime op de openbare zender?

Regisseur Daniel Lambo heeft meerder feature films en documentaires gemaakt.  Dju (2002), Brusilia (2008), Miss Homeless (2009), Dry Branches of Iran (2009), Los Flamencos (2013) en Booster (2014). Voor de VRT draaide hij de zesdelige komische reeks Duts (2010).

Op 2 december 2018 om 19:00 wordt Ademloos voor het eerst vertoond in Kapelle-op-den-Bos door de Sint-Jozefkring in samenwerking met de Stichting Willy Vanderstappen.

(alle foto’s zijn screenshots van de trailer)

Trailer van Ademloos: