Met Het Koerdisch Utopia schreef Ludo De Brabander meer dan een analyse van het politieke experiment van Rojava in Syrisch Koerdistan. Zijn boek biedt inzicht in het kluwen van de Koerdische strijd in Turkije, Syrië en Irak. Een gezonde dosis achtergrondinformatie die ontbreekt in de traditionele berichtgeving én voer voor debat onder utopisten en realisten.

De titel van zijn boek Het Koerdisch Utopia moet je volgens De Brabander dubbel lezen. Net als het Utopia van Thomas More is het ideaal dat de Koerden in de Noord-Syrische Rojava proberen op te bouwen waarschijnlijk nooit helemaal haalbaar. Tegelijk is het een ideaal dat het nastreven meer dan waard is en dat onze aandacht en steun verdient.

De interesse van de auteur dateert van lang voor hij in de zomer van 2017 naar de regio trok. Hij is voor en tijdens de oorlog meermaals in Syrië geweest. Ook de Koerdische regio’s in Turkije en Irak kent hij reeds lang. Hij volgt de Koerdische kwestie al van begin jaren 1990. Zo heeft hij zijn geloofwaardigheid opgebouwd die het hem mogelijk maakte via zijn contacten meerdere getuigen te spreken.

De Brabander is geen neutraal waarnemer, hij pretendeert geen valse ‘onthechte’ objectiviteit en is daar voor de lezer ook duidelijk over. De zogenaamd neutrale berichtgeving in de mainstream media verwerpt hij, omdat ze helemaal niet neutraal is, maar vooral omdat ze een kant kiest zonder daar voor uit te komen. Deze man staat lijnrecht achter het internationaal erkende recht op zelfbeschikking en het recht op verzet van een bevolking tegen gewelddadige onderdrukking.

Dat betekent niet dat hij zomaar elke actie van het Koerdisch verzet goedkeurt, integendeel. Hij plaatst de verantwoordelijkheid voor het bestaan van gewapend verzet echter niet bij dat volk maar bij zijn onderdrukkers.

Historisch overzicht

In een eerste hoofdstuk geeft De Brabander een historisch overzicht van de Koerdische kwestie in Turkije, waar het grootste deel van de Koerden woont. Op een bepaald ogenblik beslist een aantal linkse intellectuelen waaronder Abdullah Öcalan dat vreedzaam verzet in een democratische context in Turkije niet mogelijk is en geen enkel perspectief biedt en richten zij de PKK op, de Koerdische Arbeiderspartij.

Periodes van dooi, zelfs van onderhandelingen lopen telkens weer vast op de onverzettelijkheid van het Turkse nationalisme en de instabiliteit van het Turkse politieke bestel. Eerste minister en later president Recep Tayyip Erdoğan is een gewiekst machtspoliticus die er niet voor terugschrikt zelfs zijn NAVO-bondgenoten uit te dagen.

Tot voor enkele jaren, voor de oorlog in Syrië losbarstte, werd de Koerdische strijd voor zelfbeschikking in de media louter als een Turkse en Iraakse zaak gezien. Dat er ook in Syrië een Koerdische minderheid leeft was veel minder bekend. In een tweede hoofdstuk toont De Brabander dat de Syrische Koerden net een zeer belangrijke rol hebben gespeeld en nog altijd spelen in het geheel van de Koerdische strijd. Zo hebben er jarenlang heel wat Syrische Koerden in Turkije aan de acties van de PKK deelgenomen.

Het Syrische oorlogskluwen van partijen, organisaties, splintergroepen, steeds weer bewegende allianties blijft ondoorgrondelijk voor wie alleen op tv en kranten afgaat. De Brabander schept duidelijkheid, ook al blijft het een zeer complex gegeven.

Een uniek experiment

Pas in het derde hoofdstuk komt Het Koerdisch Utopia aan bod. We zijn dan reeds halfweg in het boek. Toch is dat zoals het hoort. Dit hoofdstuk kan je immers nooit bevatten zonder wat er aan voorafging. Op zich zou dit voor een geïnteresseerde leek zonder context en achtergrond anders onbegrijpelijk zijn. De Brabander legt de rol van Öcalan uit, hoe hij sinds zijn gevangenneming in 1999 afstapte van een strakke marxistisch-leninistische lijn en zich ging inspireren op het gedachtengoed van de Amerikaanse filosoof Murray Bookchin (1921-2006). Hij schrijft er meerdere boeken en artikels over, die hun weg vinden tot bij zijn achterban.

In Rojava proberen de Koerden de ideeën van Bookchin en Öcalan in de praktijk te brengen. Öcalan noemt dit het democratisch confederalisme. Het is niet evident, in een archaïsche maatschappij waar polygamie nog wettelijk is een maatschappelijk experiment starten waar vrouwen niet alleen gelijke rechten hebben, maar zelfs de helft van alle politieke mandaten krijgen en waar ze aparte brigades hebben in het eigen leger en in de politie. Bovendien gebeurt dit alles in een oorlogsgebied.

De Brabander gelooft er in maar is niet zomaar een aanhanger. Hij blijft kritisch, ook al beseft hij dat hij vanuit zijn knusse Europese witte zetel gemakkelijk spreken heeft. Niet alles wat in Rojava gebeurt is netjes, er zijn excessen, er is machtsmisbruik, er is discriminatie van andere etnische groepen die ook in het noorden van Syrië leven. Bovendien, niet alle Koerden staan achter dit maatschappelijk experiment. De conservatieve Koerdische leiding in Irak steekt regelmatig stokken in de wielen.

Indrukwekkende resultaten

Echter, zelfs als alle gevallen van schendingen van de mensenrechten in de regio die door mensenrechtenorganisaties worden aangehaald zouden kloppen, dan nog zijn die klein bier tegenover de systematische schendingen van het Syrische regime voor en tijdens de oorlog en ze verbleken al helemaal tegenover de gruwel van IS (Islamistische Staat). Met vallen en opstaan gaat het experiment door en het moet gezegd, de resultaten zijn indrukwekkend. Lees dit boek voor alle details.

Ondertussen hangen boven Rojava niet één maar twee zwaarden van Damocles. De huidige alliantie met de VS is er alleen omdat de Koerdische strijders de enigen bleken die stand wisten te houden tegen de fanatici van IS en ze zelf konden terugdringen. Zodra IS volledig uit beeld verdwijnt is het zo goed als zeker dat de VS dit basisdemocratisch experiment niet langer zal steunen.

Daarnaast is er uiteraard Turkije dat letterlijk over de muur van de grens allesbehalve passief toekijkt en reeds een deel van noordelijk Syrië bezet. President Erdoğan ziet een door Koerden bestuurde regio net over de grens niet zitten, trouwens niet alleen omdat het Koerden zijn. Ook het basisdemocratisch model dat daar vorm krijgt ziet hij niet bepaald als een bron van inspiratie voor zijn machtsbasis in eigen land.

Er staat zoveel meer in Het Koerdische Utopia. Voor wie de Koerdische kwestie nog niet kent is dit een zeer degelijke inleiding. Het is tevens een gezonde antidosis tegen de clichés en vooringenomen berichtgeving en vooral tegen de dominante minachting voor al wat niet in het Westerse kraam past.

Het Koerdisch Utopia heeft minstens recht op een kans. Hautain misprijzen is hier niet op zijn plaats. Dit boek doet je trouwens ook nadenken over onze eigen maatschappij. Ook hier mag best wat veranderen.

Tip voor de lezer: in deze recensie werden namen en afkortingen weggelaten; zet de lijst van afkortingen vooraan in het boek op een kopietje, gemakkelijk tijdens de literatuur van dit zeer informatieve boek.

Ludo De Brabander. Het Koerdisch Utopia, EPO, Antwerpen, 2018. 185 pg. (zonder voetnoten en literatuurlijst) ISBN 978 94 6267 130 0