Shutdown VS toont Amerikanen wat de overheid voor hen doet

De shutdown, het sluiten van de meeste overheidsdiensten, confronteert de gewone Amerikaan met de realiteit van wat die vermaledijde overheid voor hen allemaal doet, elke dag opnieuw. De huidige situatie dreigt de Republikeinen zuur op te breken. Niet alleen de ambtenaren zelf maar ook de burgers ondervinden immers de zware sociale gevolgen.

De shutdown van de overheidsdiensten in de VS is een gevolg van de patstelling tussen president Trump en het federale Huis van Afgevaardigden. Hij weigert de begroting van de federale overheid goed te keuren als daar niet de 5 miljard dollar in zit voor zijn fameuze muur aan de grens met Mexico. De Democratische meerderheid in het Huis van Afgevaardigden weigert dat. Trump had dat bedrag wel kunnen verkrijgen in de twee jaar ervoor toen hij een Republikeinse meerderheid had, maar toen eiste hij dat niet, maar dat terzijde. Om te begrijpen hoe het zover kon komen, even een historische terugblik.

Paradox

In 1967 publiceerden twee sociologen het boek The Political Beliefs of Americans: a study of Public Opinion. Daarin stelden zij een bizarre paradox vast. Wanneer men de gemiddelde Joe en Jill met de pet naar hun mening vraagt over de openbare diensten blijken ze grote voorstanders van het idee dat de regering best zo weinig mogelijk bevoegdheden heeft en hen zoveel mogelijk gerust laat. Krijgen ze afzonderlijke vragen over specifieke openbare diensten, dan blijken ze zowat al die diensten te willen behouden. Ze vinden zelfs dat de overheid zoveel mogelijk geld moet uitgeven om die diensten aan het werk te houden.

Dat basisidee is nog steeds dominant in de Amerikaanse publieke opinie. Het is trouwens niet zo uitzonderlijk. Ook hier wil iedereen liefst zo weinig mogelijk belastingen betalen, maar iedereen wil wel gratis lagere school, brandweer, politie, hospitalen, schoolgebouwen, openbare zwembaden, cultuurcentra, openbare wegen in goede staat, noodhulp bij rampen, overbruggingskredieten voor mislukte oogsten … Die spreidstand tussen twee in feite compleet contradictorische opinies over hetzelfde onderwerp laten rechtse, neoliberale krachten toe kiezers te overtuigen voor hen te stemmen en zo hun eigen belangen te ondergraven.

In de VS is dit al tientallen jaren de verklaring voor het blijvend succes van de Republikeinen. Hun echte beleidskeuzes zijn zeer onpopulair bij de bevolking. Volgens ernstige opiniepeilingen (door echte onderzoeksinstellingen, niet door de media) is meer dan 70 procent van de Amerikaanse bevolking voorstander van openbare gezondheidszorg, toegankelijk voor iedereen en dit al tientallen jaren. Hun reactionaire agenda van ‘minimal government’ ondermijnt alles wat de werkende Amerikaan wil behouden. Met hun discours over de regering die zich niet met hen te moeien heeft, slagen ze er desondanks in deze kiezers voor zichzelf te winnen. Het is een strategie die in Europa door rechtse extreem neoliberale partijen wordt overgenomen, zoals de N-VA in België

Shutdown bestaat hier niet

Dat de VS een systeem hebben waarbij een niet goedgekeurde begroting leidt tot het stilleggen van de overheidsdiensten is op zichzelf al een systemisch bewijs van die vijandigheid tegen alles wat overheid en regering betekent. In alle andere westerse democratieën kan een politieke meerderheid de diensten niet stilleggen zoals in de VS.

In België werkt dat zoals in de meeste landen volgens het systeem van de ’twaalfden’. Wanneer het nieuwe begrotingsjaar begint op 1 januari zonder goedgekeurde overheidsbegroting, werken alle diensten verder met per maand één twaalfde deel van het bedrag van de begroting van het vorige jaar. Dat is zeker niet ideaal, vooral als die toestand lang aanhoudt. De overheidsdiensten moeten zich dan immers strikt houden aan de beleidsdoelstellingen zoals het vorige jaar vastgelegd is en kunnen geen enkel nieuw initiatief nemen. In ieder geval blijven alle diensten werken en worden de lonen van de ambtenaren elke maand uitbetaald (zij het zonder promoties, loonstijgingen, nieuwe loonafspraken e.d.).

Belgisch wereldrecord

In 2010-2011 vestigde België een nieuw wereldrecord met de langste regeringscrisis ooit. 589 dagen lang was er geen nieuwe regering na de verkiezingen van 2010. Zolang bleven alle overheidsdiensten gewoon verder werken en dat bleek verrassend goed te gaan. De zetelende regering van Guy Leterme hield de boeken bij en kon of mocht geen enkel nieuw initiatief nemen. In feite was zijn regering 589 dagen lang een administratief boekhouder.

In de VS kan dit niet. Daar vallen de overheidsdiensten letterlijk stil wanneer geen begroting is goedgekeurd, van de ene dag op de andere. Welke absurde gevolgen dat heeft, blijkt uit deze lijst:

er worden geen voedselveiligheidscontroles meer gedaan in slachthuizen, restaurants, school- en bedrijfskantines, voedselverwerkingsfabrieken;
er worden geen controles meer gedaan op de naleving van leefmilieuregels door bedrijven;
onderhoud van wegen, controle van bruggen en overwegen ligt stil;
de controleurs van de luchtvaart moeten wel aan het werk blijven, maar worden niet betaald;
sociale programma’s zoals voedselbonnen voor alleenstaande moeders, arme gezinnen, gesubsidieerde schoolmaaltijden, voor 38,6 miljoen Amerikanen werken met geplande budgetten, zodat die nog tot halfweg februari kunnen doorgaan, maar dan stopt het helemaal;
privé-bedrijven in de wegenbouw, de bouw en onderhoudsdiensten worden niet betaald voor uitgevoerde of aan de gang zijnde contracten, ze verliezen elke dag ongeveer 200 miljoen dollar;
de registratie van legale immigranten loopt achterstand op, de rechtszaken die over migranten beslissen stellen hun zittingen uit;
werkvergunningen kunnen niet worden gecontroleerd op hun wettelijkheid;
subsidies voor aankoop van woningen, voor het starten van kleine ondernemingen liggen stil; vooral landbouwers lijden onder het wegblijven van hun subsidies, ook al zijn die al goedgekeurd, ze worden niet uitbetaald omdat de overheidsdienst die dat moet doen, stil ligt;
iedereen die een functie heeft in nationale veiligheid, lokale politie, deelstaatpolitie, federale politie, grenscontroles, luchthavencontroles moet verplicht blijven werken maar wordt niet uitbetaald;
de voorbereiding voor de tienjaarlijkse volkstelling van 2020 ligt stil, deze telling is essentieel voor de overheid om de cijfers van geboortes, overlijdens, inkomens, gezondheid te kennen voor de planning van haar diensten in de toekomst;
de nationale parken zijn gesloten, er is nu reeds sprake van vandalisme, illegale kap en illegale jacht op zeldzame dieren.

Overheid vervult essentiële, goede taken

Miljoenen Amerikanen stellen nu vast dat de vermaledijde overheid elke dag heel wat taken voor hen opneemt, die essentieel zijn om de economie te laten draaien en die het leven comfortabel maken. Trump wil niet buigen en is zelfs van plan de situatie te verergeren. Hij overweegt de noodtoestand uit te roepen. Die zou hem toelaten overheidsgeld los te koppelen van de eraan gelinkte doelstellingen.

Zo wil hij ondermeer geld weghalen bij projecten voor de bouw van infrastructuur tegen overstromingen om zijn muur buiten de begroting om te bouwen. Die projecten zijn het antwoord op de gevolgen van de orkanen Harvey en Maria. Volgens een hoge ambtenaar die anoniem wenste gequoteerd te worden is dit vreselijke idee “zowel een politieke afdreiging van de Democraten als een pragmatische overweging”.

Om de ernst van de situatie te vatten moet men weten dat de gemiddelde Amerikaan, veel meer dan in Europa, zonder enige reserve van zijn maandelijkse (dikwijls nog veertiendaagse) loonbrief leeft. Even in het rood gaan zoals hier kan al evenmin. Afbetaling van de woning valt onmiddellijk stil. Kortetermijnleningen zijn geen optie, want er is geen sociale subsidie voorzien (die diensten liggen trouwens toch stil). De banken lenen uitsluitend aan zeer hoge rentevoeten.

Het idee achter dit alles is dat de Democraten uiteindelijk toch voor een functionerende overheid zijn en dus wel zullen toegeven. De Republikeinen moeten zich daar geen zorgen over maken, want de overheid is geen deel van hun politieke programma.

Concrete gevolgen worden voelbaar

Als de huidige crisis aanhoudt zou die laatste overweging wel een pervers averechts effect kunnen hebben. Door de shutdown van de federale overheidsdiensten gaat volgens journalist Paul Waldman de aandacht weg van “de ideologische, abstracte zin van een overheid” ten voordele van de “operationele, specifieke werking” van de overheid.

Het confronteert de mensen met zoveel vormen van openbare dienstverlening die ze anders negeren wanneer ze ze niet gebruiken en vanzelfsprekend vinden wanneer ze er een beroep op doen. De vraag is volgens Waldman hoeveel schade er gaat aangericht worden voor de Republikeinen gaan inzien dat dit hen stemmen gaat kosten.

Van Lode Vanoost komt begin februari het boek ‘Tot uw dienst’ door uitgeverij EPO in de boekenwinkels. Daarin vertellen 67 mensen over hun taak in de openbare diensten, verpleegsters, leerkrachten, pompiers, agenten, treinbestuurders, boekhouders, juristen, rechters en zoveel meer. Waarom hebben zij voor hun baan gekozen? Waarom doen zij hun werk voor iedereen graag? Wat doen zij voor iedereen in feite elke dag van de maand, elke maand van het jaar?

Artikel oorspronkelijk verschenen in DeWereldMorgen.be.