Volgens klimaatexperten lijdt het geen enkele twijfel dat de terugval van de oogst van olijfolie te wijten is aan de verandering van het klimaat. Professor Ricardo Valentini, directeur van het Euro-Mediterranean Center for Climate Change CMCC stelt dat niet zozeer de stijgende gemiddelden op zich maar de extremen problematisch zijn. “In de koude periodes is het kouder dan normaal en in de warme periodes is het warmer dan normaal.“

”In elke richting zijn deze extremen belangrijk, en ze werden ook voorspeld in de scenario’s van de klimaatverandering.” Meerdere rapporten van het VN-intergouvernementeel panel over klimaatverandering IPCC “wijzen op deze klimaatextremen als een van de voornaamste gevolgen van de klimaatverandering. We weten dat meer van deze extremen en anomalieën zich zullen voordoen in de toekomst.” “Drie of vier dagen van extreme hitte boven 40°C, 10 dagen zonder regen in de lente of 2 dagen van late vorst in de lente hebben een veel grotere impact dan de jaargemiddelde temperatuur.”

De voorbije 18 maanden werd Italië getroffen door periodes van zomerdroogte, overstromingen in de herfst en golven van late vorst in de lente. De voorbije olijfoogst in Italië lag 57 procent lager dan gemiddeld. Omdat de geproduceerde olijfolie grotendeels wordt geëxporteerd dreigen de Italianen zelf zonder olijfolie te vallen vanaf april. Italiaanse olijfboeren hebben al geprotesteerd in Rome met hun versie van de ‘gele hesjes’, die in Italië oranje zijn. De Europese Commissie voorziet ook in andere olijfolielanden een terugval, tot 20 procent in Portugal en 42 procent in Griekenland.

Extreem weer, verzwakking, infectie

Deze extreme weersomstandigheden hebben niet alleen een directe impact op de productiekracht van de olijfbomen. Doordat ze verzwakt aan het zomerseizoen beginnen worden ze ook meer kwetsbaar voor infecties en ziekten, die op hun beurt de productiecapaciteit negatief beïnvloeden.

Xylella fastidiosa is een bacterie die wordt verspreid door cicaden, kleine platte insecten van 2-3 centimeter. Vooral op druivelaars in Noord-Amerika is de ziekte al heel lang bekend.  De ziekte begint met besmetting van de bladeren door de vretende insecten, de boom sterft na enkele jaren door extreem bladverlies. Sinds 2013 verspreidt deze bacterie zich ook in het zuiden van Italië via boomkrekels. In 2015 werden reeds een miljoen olijfbomen gerooid. Er mag op die plaatsen niet onmiddellijk worden herplant.

De olijfvlieg (Bactrocera oleae), volgt een omgekeerd traject. Ze kwam oorspronkelijk alleen in mediterraan gebied voor, maar sinds jaren 1990 ook in Noord-Amerika. De vlieg legt één ei in elke olijf, de larve eet de olijf uit. Dit leidt tot een reductie van het vruchtvlees dat de olijfolie produceert. Bovendien is er kwaliteitsverlies door de hogere zuurtegraad en minder lange houdbaarheid als eetolijf. Deze plaag kan alleen bestreden worden door de volwassen vrouwelijke insecten te vernietigen.

Griekenland wordt daarbovenop door een derde plaag geteisterd. Er werd de voorbije jaren een verhoogde besmetting vastgesteld door de schimmel gloeosporium olivarum. Die haalt de kwaliteit van de geproduceerde olie omlaag, omdat ze de zuurtegraad van de olijven verhoogt. Daardoor zal een groot deel van de olie in Griekenland niet meer erkend worden als ‘extra virgin oil’.

Ook niet-EU-landen rond de Middellandse Zee zitten in een negatieve spiraal. Tunesië en Turkije schatten het verlies op 50 procent, behalve in Marokko zal de oogst dit jaar iets beter zijn dan het voorgaande seizoen.

Spanje blijft uitzondering, voor hoelang nog?

Alleen Spanje ontsnapt voorlopig aan deze negatieve spiraal. Spanje is de grootste producent en uitvoerder van olijfolie ter wereld. 40 procent van alle Spaanse olijfolie wordt in de provincie Jaén (in Andalucía) geoogst, meer dan Griekenland en Italië samen. Spaanse olijfolie is goed voor drie kwart van de volledige Europese productie en de helft van alle olijfolie ter wereld. De oogst van 2018-2019 zal met 1,76 miljoen ton een stuk hoger liggen dan de 1,39 miljoen ton in het voorgaande oogstjaar, een stijging van bijna veertig procent. Op die manier zal de globale productie voor de hele EU ongeveer stabiel blijven.

Het is echter allesbehalve zeker of die positieve cijfers voor Spanje zullen blijven aanhouden. Er werden reeds enkele geïsoleerde besmettingen met xylella fastidiosa vastgesteld, in de regio Madrid. De Spaanse overheidsdiensten Asoliva en INIA beseffen het gevaar en hebben reeds middelen ingezet om de kwaal te bestrijden.

Of dat voldoende zal zijn is zeer twijfelachtig, er bestaat nog geen effectief bestrijdingsmiddel of -methode tegen. Bovendien, in Spanje dreigt in de komende jaren een enorm tekort aan drinkwater, zowel voor de landbouw als voor de bevolking. De verzwakking van de olijfbomen door extreme droogte maakt hen meer vatbaar voor de hierboven vermelde plagen.

Deeloplossingen in de olijfoliesector alleen leiden hoogstens tot uitstel. Dit probleem gaat veel verder dan de landbouwsector. Alleen een globaal klimaatbeleid kan een oplossing bieden. Voorlopig komt dat er niet. Noch de EU-instellingen, noch de individuele EU-lidstaten tonen enig animo om een echt klimaatbeleid vast te leggen en uit te voeren. Veel ronkende verklaringen, weinig concrete maatregelen.

De klok tikt.

Bronnen: 

• Olive Oil Times: International Shortage of Olive Oil to Be Compensated by Spain
• Olive Oil Times: Spain’s Olive Oil Sector Launches Ambitious Research on Xylella
• The Guardian: Italy sees 57% drop in olive harvest as result of climate change, scientist says