Ons huis staat in brand, de vertaling van het boek dat Zweeds operazangeres/milieu-activiste Malena Ernman in 2018 schreef, samen met haar man Svante Thunberg en dochters Beata en Greta, gaat over veel meer dan hun gezin, het klimaat of Greta Thunberg, sindsdien wereldberoemd met haar ‘skolstrejk för klimatet’ (schoolstaking voor het klimaat). Dit is een noodkreet die door de actie van dochter Greta een verdiende kans krijgt om over de hele wereld te worden gehoord.

Sara Magdalena “Malena” Ernman (1970) is in Zweden en bij de liefhebbers van opera in Europa al jaren ruim bekend. In 2009 nam ze deel aan het Eurovisiesongfestival in een goedbedoelde maar niet echt succesvolle poging dat kitscherige muziek-event open te breken en opera terug “populair te maken bij een breed publiek”. Zij is ook milieu-activiste en ijvert voor het asielrecht van immigranten.

Haar bezorgdheid over de klimaatcrisis vertaalde zij in dit boek, dat conceptueel is opgevat als een verhaal, een theaterstuk in 91 scènes. Daarin bespreekt ze met haar gezin de vele problemen waar ze zowel persoonlijk als maatschappelijk mee geconfronteerd worden in hun strijd voor een andere aanpak.

In de eerste scène geeft ze de lezers onmiddellijk een goed idee van wat ze mogen verwachten. “Dit verhaal hebben Svante en ik samen met onze dochters geschreven en het gaat over de crisis die ons gezin heeft getroffen. Het gaat over Greta en Beata. Maar het is bovenal het verhaal over de crisis die ons allemaal omringt en beïnvloedt. De crisis die wij mensen hebben gecreëerd door onze manier van leven: de duurzaamheid voorbij, afgesneden van de natuur waar we allemaal deel van uitmaken. Sommige mensen noemen het overconsumptie, anderen klimaatcrisis.”

Een gezin pakt zijn problemen aan

Het gezin Thunberg heeft het niet gemakkelijk gehad. Beide dochters hebben zware psychische gedragsproblemen die niet tijdig werden gedetecteerd door de leerkrachten en begeleiders. Bij moeder Malena groeit zo het besef dat zij zelf problemen heeft die nooit werden aangepakt. Is het misschien erfelijk? Terugblikkend op haar jeugd ziet ze immers ook bij haar vader bepaalde karakteristieke symptomen van autisme.

De familiecrisis breekt uit wanneer dochter Greta plotsklaps stopt met eten en onverwachte en onbeheersbare angstaanvallen krijgt. Heeft ze anorexia? Waarom? De angst die elke ouder met problematische kinderen herkent: wat pakken we verkeerd aan en kunnen we dit alleen aan?

Dochter Greta ziet op school een film over de enorme hoeveelheid plastic afval in de Stille Zuidzee en vertaalt dat bijna onmiddellijk naar drastische veranderingen in haar eetgedrag. Vanuit haar autisme strekt zij een consequente rechte lijn. Waarom zien de anderen niet hoe fout we allemaal bezig zijn? “Greta kan niet reizen door haar eetstoornis en bovendien weigert ze te vliegen vanwege het klimaat”. Stilaan weet zij haar ouders en zus te overtuigen ook hun dagelijks gedrag te veranderen.

Zo komt de lezer aan bij de beruchte quote die door klimaatontkenners volledig uit context werd gerukt om Greta en haar moeder te ridiculiseren. “Greta hoorde bij de kleine minderheid die onze CO2 met het blote oog kan zien.” Het is overduidelijk dat moeder Malena dit metaforisch bedoelt, niet letterlijk.

Persoonlijke, familiale gedachten wisselen af met nadenken over maatschappelijke problemen, zoals onze steeds maar toenemende reislust. “We zetten ons in voor de goede dingen maar zolang we door onze levensstijl dat allerbelangrijkste vraagstuk tegenwerken, is de kans groot dat we ons uiteindelijk tevergeefs ingezet hebben.” Ziektes, burn-outs, gedragsproblemen bij kinderen die altijd maar toenemen, er loopt iets fundamenteel fout.

Hoofdverantwoordelijken voor de klimaatcrisis, dat zijn de bedrijven – al hun ‘greenwashing‘, ofwel groenpraterij, ten spijt – die niet van plan zijn te veranderen. De massamedia spelen hun rol als kritische observator niet: “Dankzij het gebrek aan belangstelling van de media is ons toekomstig ecologisch zijn of niet-zijn gereduceerd tot een politiek spel waar het ene woord tegenover het andere staat, waar de populairste wint.”

De verantwoordelijkheid van de bedrijven (en de mediabedrijven)

Wanneer Malena in haar krantencolumn wil aanklagen dat de media “keer op keer opiniestukken van klimaatontkenners publiceren” komt er een einde aan hun samenwerking. De column wordt geweigerd.

De weekendbijlagen zijn sprekend: winkelen 22 procent, auto’s 7 procent, vliegreizen 11 procent … klimaatvraagstuk 0,7 procent. Er bestaat zelfs een nieuwe vorm van toerisme: klimaattoerisme: “Zorg dat je deze schitterende, maar door het klimaat bedreigde, plaatsen bezoekt voor ze voorgoed verdwenen zijn”, waardoor hun ‘verdwijnen’ nog versneld wordt.

Tijdens hun overpeinzingen rijpt bij dochter Greta het idee van een schoolstaking, die effectief begint wanneer het boek bijna voltooid is. De Nederlandse vertaling zet Greta Thunberg met foto en naam prominent op de cover, ook al is het boek dus vooral het werk van haar moeder. Wie het eenmaal uit heeft, vindt dat echter geen probleem. Greta, haar zus Beata en papa Svante komen immers ruim aan bod in de gesprekken die ze met hun ouders hebben.

Dit boek zet mensen aan het denken

Klimaatontkenners zullen het niet laten om uit dit boek dingen te halen die er niet in staan, door citaten uit hun context te rukken, door dit idealisme ‘naïef’ of ‘onbetaalbaar’ te noemen. Wetenschappers zullen betogen dat het allemaal niet zo eenvoudig is. Het maakt niet uit. Dit boek zal veel mensen bereiken en aan het twijfelen brengen, niet alleen over hun individueel gedrag, maar over het systeem waarin ze leven, waarin bedrijven, waarin luchtvaart en zeevaart ongehinderd doorgaan met de wereld te verstikken. Alleen al daarom is dit boek enorm belangrijk.

Ons huis staat in brand heeft niet de pretentie volledig te zijn of dé oplossing te bieden, maar het zet ieder van ons aan tot nadenken én tot actie. Klimaatontkenners menen dat na de Belgische verkiezingen van 26 mei de klimaatacties van Anuna De Wever en zovele anderen tot hun ware onbetekenende dimensie herleid zouden zijn. Zij vergissen zich.

De geschiedenis bewijst dat maatschappelijke actie loont. Altijd. Kort na mei ’68 waren er ook verkiezingen. Commentatoren riepen in triomf uit dat al dat jong gespuis nu wel snel tot de orde werd geroepen. Zoveel tientallen jaren later weten we beter. Seattle 1999, Occupy en nu de klimaatacties hebben wel degelijk een blijvende impact, ook al zie je dat niet direct, ook al doen mediacommentatoren, politici en bedrijven alle moeite om ons van het tegendeel te overtuigen.

Ooit blikken de jongeren van nu terug op hun acties van 2019 en zullen ze vaststellen dat het wel degelijk zeer zinvol was.

 

Beata en Malena Ernman, Greta en Svante Thunberg. ‘Ons huis staat in brand. Een gezin en de toekomst van de planeet.’ De Bezige Bij, ISBN 

 

PS: Aan de vertalers. De straat waar het gezin Thunberg in Brussel verblijft in 2010 is de Wolvengracht (zonder ‘straat’), ooit een Brusselse volksbuurt met een rijke geschiedenis, begin 20ste eeuw door overijverige bourgeoisie onhandig vertaald in ‘Rue du Fossé des Loups’ (met ‘rue’). En het grootste treinstation van België heet Bruxelles-Midi maar ook gewoon Brussel-Zuid 🙂