Reeds meer dan vijf maanden houden de protesten in Hongkong¹ aan. Aanleiding was het wetsvoorstel om het mogelijk te maken personen uit te leveren aan meer dan honderd landen, waaronder Taiwan en vasteland-China². Hongkong heeft op dit ogenblik een van de strengste niet-uitleveringswetgevingen ter wereld. Zo kon zelfs Edward Snowden ondanks de eis van de VS niet uitgeleverd worden.

Controversiële uitleveringswet

De vrees is dat deze wet mogelijk maakt om politieke dissidenten in Hongkong uit te leveren aan China, ook al staat er in dat de wet niet geldt voor politieke misdrijven. In China zelf worden politieke dissidenten echter meestal veroordeeld op basis van beschuldiging van criminele daden, dikwijls verzonnen als excuus om hen voor hun opinies, uitspraken of acties te veroordelen.

Op langere termijn zou elke burger in Hongkong – binnen- én buitenlander – door deze wet onderworpen raken aan het juridische regime van vasteland-China, zo drukten de protesten hun vrees uit. De regering van Hongkong verklaarde meermaals dat dit met deze wet niet het geval zou zijn.

De aanleiding is voor haar de zaak van een naar Hongkong ontsnapte Taiwanees die in Taiwan zijn vrouw gruwelijk heeft vermoord en onder het huidige niet-uitleveringsregime zijn straf blijft ontlopen. Ondertussen heeft de regering de behandeling van het voorstel onder druk van de protesten stopgezet (maar niet ingetrokken).

De verhouding tussen China en Hongkong is op vlak van uitleveringen altijd dubbelzinnig geweest. Enerzijds heeft China altijd eenzijdig ingestemd met uitlevering van uit Hongkong gevluchte misdadige HK-Chinezen, terwijl Hongkong dat omgekeerd niet doet.

Anderzijds zijn er gevallen bekend van naar Hongkong gevluchte vasteland-Chinezen, die door geheime agenten van China uit Hongkong werden ontvoerd. De vrees voor misbruik van deze nieuwe uitleveringswet is dus niet helemaal ongegrond, ondanks sussende verklaringen van de HK-regering.

Invoering van algemeen stemrecht

De protesten tegen deze nieuwe wet evolueerden vrij snel naar een breder platform dat verder ging dan alleen de intrekking van de wet. Het platform omvat nu vijf eisen:

1. volledige intrekking van de betrokken uitleveringswet;
2. intrekking van de definiëring van de protesten als ‘verstoring van de openbare orde’;
3. vrijlating en strafkwijtschelding van alle aangehouden betogers;
4. oprichting onafhankelijke onderzoekscommissie naar politiegeweld;
5. ontslag van huidig Chief Executive Carrie Lam en invoering van algemeen stemrecht voor de verkiezing van de Wetgevende Raad en van de Chief Executive.

De vijfde eis gaat het diepst in tegen het huidige politieke bestel in Hongkong. 22 jaar na het einde van het Britse koloniale bestuur is Hongkong immers nog steeds geen democratie met volwaardig stemrecht. Groot-Brittannië heeft toen dat perfect had gekund nooit enige poging gedaan om haar kolonie te democratiseren. Hongkong werd tot de laatste dag voor de overdracht door een hoge Britse ambtenaar bestuurd. Eisen voor algemeen stemrecht werden al meermaals eerder met grootschalige protesten geuit in 2003, 2008 en 2014.

Afgedwongen verdrag

Het verdrag dat Hongkong toewees aan Groot-Brittannië was afgedwongen van de Chinese keizer na de vernietigende opiumoorlogen. Het keizerrijk werd toen gedwongen terug de opiumkweek toe te laten waar miljoenen Chinezen verslaafd aan waren. Opiumhandel was een van de voornaamste bronnen van inkomsten voor de Britse kolonisator.

Het verdrag werd met andere woorden afgedwongen vanuit een zeer ongelijke machtsverhouding, die ervan uitging dat het honderd jaar later wel opnieuw gelijkaardig zou verlopen. In ieder geval hield het geen enkele rekening met de latere communistische overname na de Tweede Wereldoorlog. Toen de Volksrepubliek China vanaf de jaren 1980 kapitalistisch werd, ging men ervan uit dat dit uiteindelijk tot een liberalisering zou leiden. Een tweede misvatting, het communistisch regime wist immers perfect stand te houden met een kapitalistische economie.

Groot-Brittannië deed ondertussen nooit enige inspanning om Hongkong te democratiseren. De regeringsleider is weliswaar geen Brit meer, maar is officieel nog steeds een hoge ambtenaar. Hij/zij wordt ‘verkozen’ voor een éénmaal verlengbaar mandaat van vijf jaar door een raad van 1.500 notabelen, die meerdere economische belangengroepen vertegenwoordigen.

Er zijn nog steeds belangrijke verschillen tussen Hongkong en vasteland-China. Auto’s rijden er links, luchtverkeer met China is ‘internationaal’. HK-paspoorten geven veel meer visavrije toegang tot andere landen dan Chinese paspoorten. De nieuwe munten en biljetten hebben niet meer de beeltenis van de Britse koningin, maar de oude Britse HK-munten en biljetten zijn nog steeds geldig. Bij de politiediensten is Engels nog steeds de concrete hoofdvoertaal, ook al is de officiële taal er Kantonees.

Talrijke straatnamen, metrostations en pleinen dragen ook nog steeds namen van Britse personen. Zelfs de standbeelden van vroegere Britse monarchen staan er nog altijd. Heel wat oudere HK-Chinezen hebben daarnaast nog altijd een volwaardig Brits paspoort. Wel aangepast is het onderwijs, dat sinds 1997 verplicht in het Kantonees is en volgens het Chinese curriculum verloopt. De inhoud van de vakken, zoals geschiedenis, is daarentegen wel anders dan in China.

Ongewijzigd economisch systeem

Het Britse economische systeem is echter volledig ongewijzigd gebleven. Onder de Britse kolonisator werden de gewone HK-Chinezen door Britten en de collaborerende elite uitgebuit. Daarna zijn diezelfde hogere klassen en de HK-oligarchie er zeer wel bij gevaren.

Hongkong heeft in het Westen nog steeds de reputatie een economisch succes à la Singapore te zijn – en de stad is inderdaad nog steeds een zeer belangrijke speler in de regio – maar het bnp van HK is reeds kleiner dan dat van buurstad Shenzhen in China.

De vooruitzichten zijn niet goed, economen voorspellen dat Hongkong binnen 20 jaar irrelevant gaat worden voor China, maar op dit ogenblik is dat nog niet het geval. China heeft geen enkel belang bij economische instabiliteit in Hongkong.

De huidige protesten vinden hun voeding in die sociale onrust en angst over heden en toekomst. Jonge HK-Chinezen zien geen perspectief op een betere of gelijke levensstandaard als hun ouders. De welvaart in Hongkong is bovendien zeer ongelijk verdeeld. 20 procent van de bevolking leeft onder de armoedegrens en de werkdruk op de middenklasse is zeer zwaar.

Woningen zijn onbetaalbaar duur, meer en meer jonge HK-Chinezen blijven zelfs gehuwd bij hun ouders leven. Er is ook nauwelijks een systeem van openbare sociale zekerheid.

Extreemrechtse kaping

De sociale onvrede wordt nu gekaapt door extreemrechtse bewegingen, die zwaar inzetten op anti-vasteland-Chinees racisme.

Zij noemen ingeweken vasteland-Chinezen ‘sprinkhanen’ die ‘ons Hongkong’ leegvreten. Vasteland-Chinezen die inweken in Hongkong in de eerste jaren na 1997 hebben zich relatief goed geïntegreerd, maar dat is niet het geval met recentere inwijkelingen. Die zijn bereid voor nog lagere lonen te werken dan de HK-Chinezen. Zij krijgen daarenboven het verwijt geen degelijk Kantonees te kunnen spreken.

Tegelijk hebben de betogers zeer gemengde gevoelens over het feit dat de middenklasse in de Chinese buursteden Shenzhen en Guangzhou het steeds beter heeft dan zij.

De protesten in Hongkong zijn met andere woorden gebaseerd op een mengelmoes van zeer terechte eisen voor democratisering, tegen sociale uitbuiting, voor betere levensomstandigheden en extreemrechts racisme tegen niet-HK-Chinezen (van het vasteland en van Taiwan).

Geen enkele erkende politieke partij of vakbond steunt de protesten. Ook de media zijn zeer verdeeld. Drie grote kranten Wen Wei Po, Ta Kung Pao en Hong Kong Commercial Daily veroordelen de ‘ordeverstoorders’. Andere grote kranten als Ming Pao en Apple Daily scharen zich er wel achter en noemen hen ‘betogers’ en ‘bevrijders’.

Harde repressie, bijna zo erg als … in Frankrijk

De politierepressie is hard, maar niet zo hard als de Franse repressie tegen de gele hesjes of de politierepressie in landen als Argentinië, Egypte, Thailand of Indonesië. In Hongkong is evenmin sprake van zwaar toxisch traangas of van rioolwater of ontlasting door de waterkanonnen, zoals bijvoorbeeld in Israël.

Er worden ook geen rubberen kogels ingezet, zoals in Frankrijk, waar tot nu 11 doden vielen en tientallen zwaargewonden, die een hand of een oog verloren en waar reeds meerdere betogers zijn veroordeeld tot zware straffen, op basis van zeer twijfelachtige politiegetuigenissen.

Aangehouden betogers worden weliswaar zeer zwaar aangepakt, maar niet bepaald zwaarder dan in Frankrijk. Onder de Britse kolonisator werden protesten tot in 1997 met veel meer politiegeweld aangepakt dan nu.

De protesten in Hongkong zijn goed te vergelijken met de straatprotesten van de gele hesjes in Frankrijk. Het gaat hier eveneens over protesten gebaseerd op sociale onvrede, zonder duidelijk leiderschap en zonder steun van klassieke vakbonden, politici of politieke partijen, met eerder diffuse algemene eisen, onderhevig aan pogingen van linkse en rechtse krachten om ze naar hun hand te zetten.

Net als in Frankrijk gaat het niet om klassieke betogingen met afgebakende trajecten, zonder afspraken met de politie, maar om een zeer beweeglijk protest en goed voorbereide kleine acties, vernielingen van infrastructuur die als politiek symbool worden gezien voor de status quo, en zonder statische confrontaties met de politie.

De politie wordt door die vloeibare actievorm in Hongkong net als in Frankrijk gedwongen heel verspreid zeer veel manschappen in te zetten. Dat alles gaat gepaard met zeer harde repressie door de politie. Kortom, bijna een exacte kopie van de Franse straatprotesten.

Media-aandacht en wereldwijde erkenning van ‘leiders’

De protesten in Hongkong onderscheiden zich echter van de Franse straatprotesten op twee essentiële vlakken. Ten eerste wat betreft de berichtgeving in de Westerse media.

Hoewel de Franse gele hesjes onverminderd doorgaan met hun wekelijkse acties zijn zij van de mainstream radar verdwenen. In tegenstelling daarmee wordt het protest in Hongkong steeds prominenter hoofdnieuws.

Een aantal van de leiders worden in het buitenland geëerd als vrijheidsstrijders, een eer die leiders van de gele hesjes helemaal niet te beurt valt. Een van hen, de 23-jarige Joshua Wong, werd ontvangen door Amerikaans senator Marco Rubio, een van de hevigste voorstanders van gewelddadige regime change in Venezuela en van de kleurenrevoluties in Georgië en Oekraïne. Hij sprak ook met vertegenwoordigers van de Oekraïense regering in Kiev.

Wong is sinds 2014 leider van protestbewegingen in Hongkong. In hoeverre hij er zich van bewust is dat hij zich vertoont in het gezelschap van politici die voorstander zijn van gewelddadige regime change is onduidelijk, maar vast staat dat de Amerikaanse regering zwaar investeert in deze protesten.

Rechtstreekse inmenging VS

Amerikaanse diplomaten van het VS-bureau in Hongkong³ ontvangen leiders van de protestbewegingen en laten zich openlijk fotograferen met hen tijdens de straatacties, zonder dat de westerse pers zich daar vragen bij stelt. Het is zeer twijfelachtig dat zij even passief zouden blijven als pakweg de Russische ambassadeur in Frankrijk zich actief zou gaan mengen in de straatprotesten daar.

De rechtse groeperingen in de protestbeweging voelen zich door die buitenlandse steun gesterkt om nog harder tekeer te gaan en om zich op te dringen als leiders van het volledige protest. Zij komen op straat met VS-vlaggen, gaan met delegaties naar het Amerikaanse bureau in Hongkong en vragen aan het Amerikaanse Congres om een wet goed te keuren die de relatie van Hongkong laat afhangen van het respect voor de mensenrechten. Een dergelijk wetsvoorstel ligt ondertussen reeds klaar in het VS-Congres.

Geopolitieke strijd geënt op lokaal protest

Boven dit alles hangt de donderwolk van de escalerende handelsoorlog tussen de VS en China. De VS onder Trump ziet in de huidige protesten een mogelijkheid om China onder druk te zetten om zich te beter schikken naar de wensen van Washington. China heeft geen enkel belang bij een escalatie van de protesten.

President Trump zal niet aarzelen om economische sancties te eisen van de rest van de westerse wereld en daarbuiten na een eventueel hardhandig rechtstreeks optreden van Chinese ordetroepen in Hongkong. Alle westerse retoriek ten spijt, ziet het er echter niet naar uit dat China dat van plan is, zeker niet zolang de huidige regering aan de macht kan blijven.

Er is nog een andere reden waarom China absoluut een escalatie in Hongkong tracht te vermijden. De regering in Beijing wil met Taiwan tot een akkoord komen zoals met Hongkong, één land, twee systemen. Taiwan zou dan officieel terug bij China gaan horen maar zijn eigen binnenlands politiek systeem behouden.

De protesten in Hongkong zijn gebaseerd op sociale onvrede, die zijn oorzaken kent in het eigen economische systeem van Hongkong, dat grotendeels nog steeds hetzelfde is als onder de Britse koloniale periode. Regering en parlement worden er nog steeds niet verkozen op basis van algemeen stemrecht. Bovenop de frustratie over het gebrek aan eigen interne democratie is er de angst voor de invoering van het Chinese regeringssysteem.

Honduras, Haïti, Frankrijk

De grootschalige steun van westerse politici en media voor deze protesten is op geen enkele manier gebaseerd op steun voor de rechtmatige democratische eisen van de bevolking. Als dat wel zo zou zijn, zouden de dagelijkse en eveneens al maanden doorgaande protesten in Honduras, Haïti en Frankrijk evenveel aandacht krijgen. Dit protest in Hongkong wordt daarentegen cynisch geïnstrumentaliseerd als hefboom om China onder druk te zetten, in het kader van de escalerende economische oorlog met de VS.

De eis tot democratisering van Hongkong klinkt vooral hol en schijnheilig uit de mond van de Britse regering. Toen zij dat nog kon, amper 22 jaar geleden, heeft zij geen enkele inspanning gedaan om van Hongkong toen reeds een parlementaire democratie te maken.

Notes: