Braziliaans president Jair Bolsonaro ontsloeg op 24 april Maurício Valeixo, hoofd van de Federale Politie (FP). Daarmee kwam hij in open conflict met zijn eigen minister van Justitie Sérgio Moro, die zich hier tegen had verzet. Moro nam onmiddellijk zelf ontslag. Het executief besluit voor het ontslag van de FP-baas droeg de digitale handtekening van zowel Bolsonaro als Moro. Deze laatste ontkent echter dat hij de toestemming had gegeven voor zijn handtekening en dat hij niet eens op de hoogte was gesteld door de president van zijn beslissing.
“Digitale handtekening”
Aanleiding voor het ontslag van Valeixo is zijn weigering om aan de president informatie te bezorgen over bepaalde onderzoeken door de FP. Kort nadat Moro zijn ontslag aankondigde begonnen een aantal leden van het federale parlement handtekeningen te verzamelen voor een onderzoekscommissie. Bovendien wilde Bolsonaro een aantal lopende onderzoeken stopzetten. Een aantal van die onderzoeken impliceren de president zelf, zijn twee zonen en meerdere leden van zijn persoonlijk netwerk.
Volgens waarnemers is de niet geautoriseerde handtekening van Moro al reden genoeg om de afzetting van de president te eisen wegens valsheid in geschrifte. De verklaring die Moro gaf voor zijn ontslag klinkt zeer hol: “Ik begreep dat ik mijn toewijding aan de rechtstaat niet terzijde kon schuiven.” Uit eerder door The Intercept uitgebracht onderzoek blijkt immers dat Moro als rechter zelf de wet met de voeten trad om voormalig president Lula te veroordelen voor corruptie zonder enig concreet bewijs en hem zo uit de verkiezingen hield van 2018. Lula leidde toen in de peilingen. Uiteindelijk won tot ieders verrassing niet de gedoodverfde kandidaat van rechts maar de complete outsider en extreem-rechtse agitator Jair Bolsonaro de verkiezingen.
Sindsdien heeft president Bolsonaro een brokkenparcours zonder voorgaande afgelegd. Zijn lamentabele aanpak van de coronapandemie is slechts een zoveelste blunder op rij. Bolsonaro werd reeds voor zijn eedaflegging geplaagd door beschuldigingen van corruptie door hemzelf, zijn twee zonen en meerdere leden van zijn intieme vriendenkring. Er loopt onder meer een onderzoek tegen Flávio Bolsonaro voor een enorm witwasschandaal dat hem rechtstreeks in verband brengt met de moordenaars van Marielle Franco, lid van de gemeenteraad van Rio de Janeiro.
Apotheose van lang aanslepende totale crisis
Bolsonaro eist het ontslag van politiechef Valeixo reeds sinds augustus 2019. Moro had Valeixo zelf benoemd als een van zijn eerste beslissingen als minister van Justitie. Sinds augustus reeds dreigde Moro met zijn ontslag als Valeixo zou worden ontslagen.
De FP onderzoekt een aanval met fake news op sociale media door Carlos Bolsonaro, zoon van de president, tegen leden van het Hooggerechtshof en op maandag 20 april startte het Hof een onderzoek naar een massameeting in de hoofdstad Brasilia, een overtreding van de quarantaine-maatregelen die door Bolsonaro’s eigen regering waren goedgekeurd. Op die meeting werd opgeroepen tot een militaire staatsgreep en voor de opheffing van het federale Congres (Kamer en Senaat). Bovendien nam president Bolsonaro persoonlijk het woord op de samenkomst – in flagrante overtreding van de maatregelen van zijn eigen regering.
Op 23 april, een dag voor het ontslag van Valeixo, had Bolsonaro reeds minister van Volksgezondheid Henrique Mandetta ontslagen. Die had openlijk de uitspraken van de president veroordeeld waarin hij de risico’s van de coronapandemie had geminimaliseerd. Bolsonaro heeft daarnaast ook een openlijk conflict met minister van financiën Paulo Guedes, die in de jaren 1970 nog economisch adviseur was geweest van Chileens dictator Augusto Pinochet. Guedes verzet zich tegen elke poging om met overheidsinvesteringen en openbare werken 38 miljard dollar in de economie te pompen. De legerleiding staat volledig achter deze investeringen, omdat het leger zelf directe belangen heeft in die investeringen.
Opnieuw een vice-president die president wordt na impeachment?
Een impeachment (of vrijwillig ontslag) van Bolsonaro betekent dat vice-president Hamilton Mourão president zou worden. Deze gepensioneerde generaal is een openlijke bewonderaar van de militaire dictatuur van 1964 tot 1985. Velen beschouwen hem nu reeds als de de facto president omdat hij de concrete bestuurlijke leiding grotendeels in handen heeft, terwijl president Bolsonaro al zijn tijd en energie steekt in zijn politieke machinaties.
Vice-president Mourão is weliswaar extreemrechts en voorstander van de dictatuur, maar geen bondgenoot van de VS. Toen president Trump poogde een aantal Latijns-Amerikaanse landen te bewegen tot een militaire invasie van Venezuela, was president Bolsonaro de enige die het daar openlijk mee eens was. Vice-president Mourão verklaarde daarop dat er geen sprake van was dat het leger van de VS vanop Braziliaanse bodem een invasie van Venezuela zou mogen starten.
Mourão is allesbehalve een vriend van Venezolaans president Maduro, maar behoort tot een nieuwe generatie militairen in Latijns-Amerika die niet zomaar aan het handje van de VS willen lopen.
Rechtstreekse betrokkenheid van de VS
Ondertussen heeft The Intercept ook bewijzen gepubliceerd dat leden van het Braziliaanse ministerie van Justitie actief samenwerkten met het ministerie van Justitie in Washington om het anticorruptie-onderzoek Car Wash bij te sturen. Zo werkten VS-adviseurs mee om voormalig president Lula te vervolgen en te veroordelen, waardoor hij niet aan de presidentsverkiezingen van 2018 kon deelnemen.
Bij die samenwerking overtraden deze ambtenaren meerdere Braziliaanse wetten en een bilateraal verdrag met de VS. VS-ambtenaren onderhandelden rechtstreeks met andere beschuldigden en getuigen in het gerechtelijk onderzoek. Als enige reactie op de onthullingen van The Intercept antwoordde een woordvoerder van het Braziliaanse ministerie van Justitie dat de uitgebrachte documenten “op een criminele manier bekomen waren” en “uit hun context gerukt of veranderd waren om valse beschuldigingen te produceren, die niet overeenkomen met de realiteit.” Dit is exact dezelfde redenering die werd gebruikt tegen eerdere onthullingen van The Intercept over de manier waarop toenmalig rechter Sergio Moro – de latere minister van justitie – had samengewerkt met de politie en de aanklagers om voormalig president Lula veroordeeld te krijgen, ook al hadden ze daar geen bewijzen voor.
Minister van Justitie Sergio Moro beval een gerechtelijk onderzoek tegen Glenn Greenwald, hoofdredacteur van The Intercept. President Bolsonaro bedreigde hem met deportatie en veroordeelde zijn huwelijk met een Braziliaanse man als een frauduleuze poging om in het land te kunnen blijven.
Glenn Greenwald en The Intercept
De VN drukten vervolgens hun bezorgdheid over deze zaak en twee buitenlandse VN-rapporteurs dienden een klacht in tegen de Braziliaanse regering. In een vertrouwelijke brief aan de VN antwoorden leden van de regering van Bolsonaro dat de PF niets crimineels of illegaals kon vinden in de onthullingen van The Intercept. In diezelfde brief ontkent de regering wel dat er enige druk zou zijn uitgeoefend op Greenwald na de onthullingen over rechter Moro. De anonieme doodsbedreigingen tegen Greenwald zijn echter nog steeds niet afgenomen. Volgens Greenwald gaan die wel degelijk uit van de kringen rond Moro en Bolsonaro.
Ondanks zijn recent ontslag als minister van Justitie heeft Sérgio Moro nog een beloftevolle politieke carrière voor de boeg. Volgens Boaventura de Sousa Santos, professor sociologie aan de Yale University, is Sérgio Moro “de kandidaat van de VS voor 2022”, datum van de volgende presidentsverkiezingen.
“Ik denk dat Brazilië het enige land ter wereld is met een ernstige politieke crisis tijdens de coronapandemie. Ik volg de situatie in meerdere landen en geen enkel daarvan bevindt zich in deze situatie …. Moro is de man van de VS. Hij heeft al het werk gedaan. De ambassade van de VS moet wel direct in dit alles betrokken zijn. Bolsonaro is niet langer bruikbaar, hij kan terzijde worden geschoven. Bolsonaro is vandaag voor hem (Moro) meer een last dan een hulpmiddel. Hij heeft hem niet nodig om een sterk kandidaat te zijn in 2022.”
Bronnen:
Boaventura de Sousa Santos: “Moro is the U.S.’ candidate for 2022”
‘Pica do tamanho de um cometa’
Demissão de Moro marca o divórcio entre a Lava Jato e o bolsonarismo
Brazilian Judge declines to move forward with charges against Glenn Greenwald
Em carta à ONU, governo confirma que PF não viu crimes por parte de Glenn…