De mensheid staat voor een cruciale keuze, ofwel werkt men samen om een dubbele dreiging aan te pakken, ofwel zal de klimaatverandering leiden tot een wereld waar de mens geen plaats meer heeft. De tweede dreiging krijgt voor het ogenblik nauwelijks aandacht maar is acuter: het risico op een allesvernietigende kernoorlog. Noam Chomsky wikt zijn woorden niet in zijn boek ‘Internationalism or Extinction’. Het is nu of nooit. Alleen activisme kan het verschil maken.

Op 7 december 2020 wordt Noam Chomsky 92 jaar. De tijd dat hij lijvige werken over zijn baanbrekend wetenschappelijk onderzoek in de linguïstiek combineerde met al even omvangrijke boeken over binnen- en buitenlandse politiek van de regering van zijn land, de VS, ligt al meerdere jaren achter ons. Zijn agenda voor lezingen is de voorbije jaren teruggebracht tot een voor zijn gevorderde leeftijd aanvaardbaar aantal. Waar hij verschijnt blijft hij echter bomvolle zalen trekken.

Een consequent auteur

Geen enkele andere hedendaagse intellectueel kan tippen aan de aantrekkingskracht en het charisma van Chomsky. Dat is om meerdere redenen verwonderlijk. Chomsky is geen vlotte spreker en heeft geen oratorische kunsten te bieden. Zijn lezingen zijn voorspelbaar, in feite zegt hij al heel zijn leven hetzelfde. Alleen de actuele context wijzigt. Je weet wat je van hem mag verwachten. Zijn boeken – zeker de lijvige turven die hij schreef tussen de jaren 1960 en 1990 zijn allesbehalve vlotte literatuur. Chomsky lezen of beluisteren vergt 100 procent concentratie. De inspanning loont echter altijd de moeite. Chomsky kan iets wat weinigen gegeven is: hij zet je aan het denken.

Waarom dit unieke succes? Chomsky zegt al jaren hetzelfde over hoe volgens hem het beleid van de Amerikaanse regering bepaald en uitgevoerd wordt, maar zijn discours is compleet anders dan wat mainstream commentatoren dagelijks verkondigen. Net dat maakt hem zo aantrekkelijk.  Wat zijn volgers tevens appreciëren is hoe accuraat zijn voorspellingen blijken te zijn. Om één voorbeeld te geven, wie zijn lezingen, artikels en boeken van de vroege jaren 1990 herleest, vindt daar reeds zijn vernietigende kritiek op de grote vrijhandelsakkoorden die er  aankomen, om het stijgende verzet tegen het neoliberalisme te ontwapenen. Twintig jaar later blijkt zijn voorspelling volledig uit te komen.

Chomsky respecteert de onuitgesproken taboes van de mainstream niet. Meer nog, hij klaagt ze openlijk aan. Ook daarom blijven duizenden naar zijn lezingen komen. Zijn niet aflatende aanhang bij toehoorders en lezers van zijn boeken is omgekeerd evenredig met de aandacht die hij in de Amerikaanse mainstream krijgt. Het lijkt wel of hij niet bestaat.

Zijn lezingen worden massaal gedeeld via livestreaming en YouTube. Ook reportages en interviews vinden hun weg naar het geïnteresseerde publiek. Er verschijnen met de regelmaat van de klok nog steeds boeken die via het internet wereldwijd verspreid raken. Critici verwijten uitgevers graag dat ze inspelen op het idee van ‘zijn laatste boek’, een morbide verwijt dat compleet negeert waarom Chomsky nog steeds deze aantrekkingskracht heeft. ‘Internationalism or Extinction’ is zijn meest recente publicatie.

Lezing net voor Trump verkozen wordt klopt nog steeds

In oktober 2016, enkele weken voor de verkiezing van Trump tot president, verzamelde een grote menigte zich voor een lezing van Chomsky in een kerk in Boston, Massachusetts. De lezing was aangekondigd met de titel die Chomsky er zelf aan gaf ‘Internationalism or Extinction’. Wie die lezing vier jaar later leest, na vier jaar Trump, kan alleen maar vaststellen dat zijn analyse klopt. Trump is geen aberratie, geen afwijking van de norm maar de logische consequentie van een systeem dat niet in staat is uit zichzelf te veranderen en nu dit gevaarlijke monster heeft gebaard.

Zoals steeds wees Chomsky er ook in deze lezing op dat de komende verkiezingen geen allesbepalend ogenblik zijn. Hij kijkt naar de continuïteit van het beleid van de Amerikaanse regeringen, die sinds 1945 onveranderd is gebleven:  de instandhouding van volledige dominantie over de wereld, economisch, politiek en militair. Wie om de vier jaar president wordt maakt daarbij weinig verschil. Als dat beleid niet fundamenteel verandert kijken we aan tegen de mogelijke vernietiging van menselijk leven op aarde.

Chomsky is echter geen doemdenker. Hij geeft de feiten, de gegevens, de data, de analyses en stelt dat niets in de rotsen geschreven staat. Alles is door mensen gemaakt en kan door mensen veranderd worden. Zijn volledige toespraak is het eerste hoofdstuk van ‘Internationalism or extinction’. Na de lezing volgt een hoofdstuk waarin hij met de organisatoren – tevens de redacteuren van dit boek – een aantal punten verder doorpraat.

“Hoe overtuigen we de mensen?”

In een derde hoofdstuk beantwoordt hij vragen van het publiek. De hamvraag die telkens weer terugkomt: “Hoe overtuigen we de mensen die vandaag niet met ons in de zaal zaten?”. Chomsky’s antwoord: “We overtuigen de mensen door ze de feiten te tonen én door ze te wijzen op de mogelijkheden die er wel degelijk nog altijd bestaan… Om de toenemende  destructieve autocratische en hypernationalistische tendenzen aan te pakken moeten we eerst de oorzaken doorgronden. Een substantieel element is de neoliberale ‘austerity’ van de voorbije generatie. Die hebben alle welvaart geconcentreerd in enkele handen, de functionerende democratie ondermijnd, de bevolking opzij geschoven, wat tot begrijpbare weerzin en woede heeft geleid, die soms pathologische vormen aanneemt en mensen ten prooi laat aan demagogen.”

“We vergeten te snel dat de VS tot voor de Tweede Wereldoorlog ion feite een zeer primitief land was. Kunstenaars, schrijvers  gingen naar Europa. Na de Tweede Wereldoorlog is dat omgedraaid, maar we verkijken ons op de oostkust en de westkust. Het enorme hinterland van de VS is niet veranderd. 40 procent van de bevolking gelooft nog letterlijk in de Bijbel. al deze cruciale zaken voor de menselijke overleving zijn onbelangrijk want Christus gaat binnen enkele tientallen jaren terugkomen en alles wordt dan opgelost. Dat is veertig procent!”.

De bevolking van de VS moet meer dan in andere westerse landen opboksen tegen een electoraal systeem dat politieke evolutie door derde partijen uitsluit. In combinatie met geen stemplicht en kiezen op een werkdag is het resultaat voorspelbaar. Zoals Chomsky voortdurend doet verwijst hij daarbij naar bestaande studies, hier het boek van socioloog Walter Dean Burnham ‘The current crisis in American Politics’ van 1982. Deze auteur onderzocht het economisch profiel van de Amerikanen die nooit gaan stemmen. “De mensen die in Europa voor sociaal-democratische of arbeiderspartijen stemmen gaan hier nooit stemmen.”

“Onderzoek de redenen waarom mensen voor Trump stemmen”

Zij die toch gaan stemmen hebben hun redenen om voor Trump te stemmen. In plaats van voortdurend Trump en zijn kiezers belachelijk te maken, zoals de mainstream media elke dag doen, kunnen we volgens Chomsky beter de redenen bestuderen waarom mensen voor hem stemmen. Die redenen kennen en begrijpen – wat niet hetzelfde is als er begrip voor tonen – kan een begin zijn om deze kiezers te bereiken.

Het is een vast gegeven doorheen Chomsky’s leven. Hij is niet de ‘leider’ die de ‘oplossingen’ aanbiedt. Trouwens, het idee zelf dat alles wel in orde zal komen met een goede ‘leider’ is verkeerd. Verandering komt er nooit door leiders. Leiders krijgen kansen omdat honderden, duizenden, miljoenen hen zijn voorgegaan, omdat zij er voor gezorgd hebben dat de geesten rijp zijn voor verandering. Niet echt wat je in de mainstream en in de klassieke geschiedenis te horen krijgt.

Hoofdstuk 4 is een nabeschouwing van Chomsky bij de lezing twee jaar later met Trump zolang in het Witte Huis. Daarna volgt een nieuwe lezing in dezelfde locatie in april 2019 waarbij Chomsky wijst op een derde dreiging voor de mensheid: de vernietiging an de democratie, die de andere twee existentiële gevaren van klimaatverandering of kernoorlog nog acuter maakt. Het Anthropoceen is het nieuwe geologische tijdperk sinds 1945 waarin de mensheid zelf een natuurkracht is geworden die de planeet dreigt te vernietigen als habitat voor de menselijke soort.

Activisme kan wel degelijk een verschil maken

Het boekje eindigt met een aantal raadgevingen en een terugblik op een succes dat wel degelijk een grote impact heeft gehad, ook al zal je over dat succes in de mainstream niets horen. In de jaren 1980 heeft een wereldwijde beweging tegen kernwapens de twee grote kernmachten verplicht tot samenspraak en inperking van hun kernarsenalen (met de ABM, INF en START-verdragen). De politieke leiders die deze verdragen ondertekenden verklaarden uiteraard nooit dat zij dat onder druk van hun publieke opinie deden.

Deze drie verdragen worden nu door Trump op de helling gezet. Dat maakt de dreiging van een kernoorlog terug groter, maar, aldus Chomsky, er is niets dat belet dat vernieuwd activisme geen gelijkaardig resultaat kan bereiken. De geschiedenis toont dat machtssystemen nooit uit zichzelf veranderen, nooit uit zichzelf de interne contradicties erkennen, dat gebeurt alleen door de publieke opinie.

De geschiedenis toont eveneens dat het wel degelijk kan. Aan ons daarom de keuze: internationale samenwerking of uitsterven…

Afsluiter is een korte lijst van websites met Chomsky’s bronnenmateriaal en een overzicht van zijn voornaamste boeken.

Om een tegenmacht te vormen moet de publieke opinie in de eerste plaats beschikken over informatie, feitenmateriaal, analyse. Chomsky doet dat als geen ander. De uitgevers hebben naast het boek tegens een video gemaakt, die gratis te bekijken valt op www.ChomskySpeaks.org (zie de video onder dit artikel – gevolgd door een recent interview met Chomsky op 13 april 2020 over het boek en over de coronapandemie).

 

Noam Chomsky.  Internationalism or Extinction (edited by Charles Derber, Suren Moodliar and Paul Shannon). Routledge, New York, 2020. (101 pp. zonder index) ISBN 978 0 367 43058-0