Robert Fisk is op 30 oktober 2020 op 74-jarige leeftijd overleden in Dublin, hoofdstad van zijn nieuw vaderland Ierland. Zijn reportages gingen in tegen het gemakkelijke narratief. Zo was hij een van de eersten om bijna onmiddellijk de ‘gifaanval in Douma’ in twijfel te trekken. Tegenwoordig heet zo iemand ‘controversieel’. Hij was nog een journalist die zelf nadacht en zich niet tevreden stelde met paste/copy van zelfverklaarde evidenties.

In een eerbetoon van de redactie van de Britse The Independent, de krant waarvoor hij tientallen jaren correspondent was in het Midden-Oosten, noemen zijn collega’s hem “de grootste journalist van zijn generatie”. “Fisk was beroemd voor zijn moed om de officiële versies van regeringen in vraag te stellen en te publiceren wat hij zelf ontdekte in vaak zeer briljant proza … Het vuur dat hij ontstak bij The Independent zal blijven branden.”

Wat opvalt in dit eerbetoon is hoe zijn werk wordt omschreven als ‘controversieel’. Zo was hij een van de eersten om het Amerikaanse verhaal van de massavernietigingswapens in Irak te doorprikken. Hij doorzag de beruchte toespraak van toenmalig VS-minister van buitenlandse zaken Colin Powell voor de VN onmiddellijk voor wat het was: een leugen van begin tot einde.” Controversieel?

Fisk was er vanuit zijn vaste verblijfplaats in Beiroet in naburig Libanon als een van de eerste – in feite enige – westerse journalisten bij om zelf te controleren wat er waar was van de gifaanval in het Syrische Douma op 7 april 2018. Hij werd er zwaar voor verketterd, zelfs in zijn eigen krant. Ondertussen is bekend dat de verslagen van de Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons zwaar aangedikt en ronduit vervalst werden om het regime van president Assad als schuldige aan te wijzen. Fisk was allesbehalve een vriend van dat regime, maar voor hem telden alleen de feiten, de waarheid.

Controversieel?

Dat een journalist als hij in 2020 ‘controversieel’ wordt genoemd zegt alles over de teloorgang van de mainstream media over de voorbije dertig-veertig jaar. Fisk zou vandaag als beginnend journalist niet eens aan de bak geraken bij de grote Britse media. Hij verzette zich in zijn commentaren tegen de volgens hem hypocriete sancties tegen Irak (onder Saddam Hoessein), tegen Iran (sinds 1979 na de val van de pro-westerse sjah) en recenter tegen het regime in Syrië.

Hij schreef wat hij zag, niet wat hij verondersteld werd te zien. In het eerbetoon van The Independent verwijst de krant ook naar de twee interviews die hij had met Osama Bin Laden. Wat de krant er niet bij vertelt is dat Bin Laden in 1993 nog ‘one of the good guys‘ was, die tot 1989 Amerikaanse, Britse en Franse wapens en trainingen had gekregen voor zijn ‘vrijheidsstrijd’ in Afghanistan. Nochtans zei de man toen al exact hetzelfde over het ‘ongelovige westen’ als toen. De ervaring die zijn troepen toen dankzij die steun opdeden kwam hen daarna goed van pas in hun strijd tegen de nieuwe vijand.

In tegenstelling tot de meeste van zijn collega’s bleef hij in Libanon wonen tijdens de burgeroorlog, van waaruit hij de andere landen in het Midden-Oosten bezocht, waarbij hij meermaals in levensgevaar verkeerde. Toen hij na 9/11 in Afghanistan werd aangevallen door een groep mannen en jongens, zwaar werd toegetakeld en ternauwernood kon ontsnappen, schreef hij daarover met begrip voor de woede en frustratie van een volk dat naar het steentijdperk werd gebombardeerd door een land aan de andere kant van de wereld, waar zij nog nooit iets tegen misdaan hadden.

Een documentaire van hem uit 1993 From Beirut to Bosnia (zie YouTube hieronder) noemde hij “mijn poging om uit te zoeken waarom een toenemend aantal moslims het westen zijn gaan haten.” Nadat de driedelige documentaire eenmaal werd uitgezonden op Discovery Channel werd ze nooit meer hernomen of ergens anders uitgezonden, onder druk van de pro-Israël-lobby in de VS. In Israël konden de opeenvolgende regeringen zijn journalistiek werk maar matig appreciëren, want ook over Palestina was hij ‘controversieel’.

Aan de kant van de slachtoffers, wie ze ook mogen zijn

Hij had een uitgesproken mening over zijn taak als journalist: “Journalistiek moet het gezag uitdagen, élk gezag, zeker wanneer regeringen en politici ons in een oorlog meesleuren”. “Er bestaat een misverstand dat journalisten objectief zouden kunnen zijn. Echte journalistiek gaat over het monitoren van de macht en de machtscentra … Ik denk dat het de taak is van een oorlogscorrespondent om neutraal en niet vooringenomen te zijn aan de kant van de slachtoffers, wie ze ook mogen zijn.”

Steeds weer wees hij op de verpletterende historische verantwoordelijkheid van zijn eerste vaderland Groot-Brittannië (hij werd Iers staatsburger) voor de hedendaagse conflicten in het Midden-Oosten. Alle arbitraire grenzen dwars door volkeren en culturen heen werden door het Britse imperium (en het Franse) getrokken: “Ik heb gedurende mijn hele loopbaan – in Belfast, in Sarajevo, in Beiroet, in Bagdad – de mensen gezien die binnen deze grenzen branden.”

Fisk schreef ook talloze boeken, over Noord-Ierland, over de burgeroorlog in Libanon, over Algerije. Zelf heb ik The Great War for Civilisation – The Conquest of the Middle East (2005) (vertaald in 2005 als De Grote Beschavingsoorlog – De verovering van het Midden-Oosten) en The Age of the Warrior – Selected Writings (2008) gelezen. Nog steeds relevant en warm aanbevolen.

Robert Fisk werd journalist in tijden toen mensen als hij nog de kans kregen om een loopbaan op te bouwen met een kritische blik op de wereld, net zo goed op wat onze eigen regeringen in onze naam doen als op wat onze tegenstrever en vijanden doen. De voornaamste reden waarom The Independent hem die vrijheid liet was zijn jarenlang opgebouwde geloofwaardigheid en succes bij de lezers. Nieuwe journalisten als hij krijgen die kansen niet meer.

Robert Fisk was geen ‘uitzonderlijk’ journalist, hij was niet ‘moedig’, hij was niet ‘controversieel’. Hij was gewoon wat een echte journalist hoort te zijn.

Eerste deel van drie van From Beirut to Bosnia: