Een oude reclameslogan voor een benzinemerk luidde: “Stop een tijger in je tank”. Er zit vandaag “Een keizer in je gsm”. Historicus van vergeten zaken Lucas Catherine toont (andermaal) hoe koloniale vooroordelen nog steeds brandend actueel zijn én tot vandaag een aanzienlijke economische impact hebben. De ‘Keizer van Katanga’, of hoe de leugens van toen vandaag in onze gsm zitten.

De lessen geschiedenis op school, wat weten we er nog van? Om maar te zwijgen over de korte hoofdstukjes daarin over onze kolonie Belgisch Congo. Het is ook al zo lang geleden. Niet meer relevant voor vandaag, niets mee te maken. Voorbij.

Lucas Catherine meent van niet. Belgisch Congo, en zeker de Congolese provincie Katanga, is nog altijd zeer belangrijk voor onze economie. Katanga zit in onze gsm, in onze laptop …

Hiroshima en Nagasaki

Katanga was de plaats waar ooit de eerste grote uraniummijn ter wereld de springstof leverde voor de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki. De gulheid van de Belgische regering in ballingschap in Londen om dat uranium aan de VS te leveren, is de reden waarom klein België naast Frankrijk en de VS nog altijd tot de top drie van de wereld behoort qua aandeel van kernenergie in het totaalpakket van onze stroom.

Onze koloniale geschiedenis is met andere woorden springlevend. Congo werd nooit gekoloniseerd om te ‘beschaven’, om te ‘christenen’. Het ging over geld, het ging over macht. Puur en simpel.

‘In den beginne was het woord’, zegt de Bijbel. In den beginne (van Congo) was dat koper, het gele metaal. Daarna was er “diamant, tin, goud, zilver, kobalt, mangaan, uranium. Vandaag gaat Katanga over wat in jouw gsm, iPhone, tablet, mp3-speler, dvd-lezer zit: coltan”.

Nog altijd zijn er apologeten die het kolonialisme goedpraten. ‘Ach, dat economisch gewin speelde wel mee, maar per slot van rekening hebben we die halve wilden toch maar de beschaving en het christendom gebracht.’ En ‘ja, we hebben daar wat overdreven met straffen en repressie en zo, maar het was goed bedoeld (en die … hadden dat wel een beetje nodig, nietwaar)’.

Het boekje De keizer van Katanga confronteert de mythe met de werkelijkheid. Lucas Catherine vloekt voor de zoveelste maal in de postkoloniale kerk. Hij bekijkt die geschiedenis vanuit het standpunt van de Afrikanen, de Congolezen, de Katangezen. Hij gebruikt Congolese bronnen.

Halve wilden?

Wat de militaire missies van koning Leopold II vonden in Centraal-Afrika was een goed georganiseerd rijk, “een politiek imperium” onder leiding van vorst Mushidi Ngelengwa. Hij leidde een staat waar het tribaal recht was geüniformeerd, “organiseerde de handel” die zich zowel tot de oostkust als de westkust van het continent uitstrekte “met een heel systeem van trans-Afrikaanse handelsroutes”.

Die heerser stond de Belgische koloniale plannen in de weg. Een heel rijk uitmoorden en onderdrukken kon ook toen niet zomaar. Het thuisfront moest daar een goed aanvaardbare reden voor hebben. Er waren geen massavernietigingswapens in Katanga, maar die vorst Mushidi was toch maar een barbaarse slavendrijver met duizenden vrouwen. Al die arme Katangezen zouden dus door ons gered, gedoopt en beschaafd worden. Wat we vandaag graag ‘het brengen van democratie en mensenrechten’ noemen – met bijhorende bommen en granaten.

Internet bestond nog niet, maar wie zocht/wilde zoeken kon wel degelijk ook toen al de waarheid vinden. Niet dat de media van toen – kranten, weekbladen – daar moeite voor deden. De simpele verklaringen en rapporten van de huurlingen van Leopold II volstonden als ‘feitenmateriaal’. Andere bronnen waren er nochtans genoeg, reeds voor de kolonisatie goed en wel begonnen was.

In 1860 vertelde een zekere Said bin Habib aan de Britse consul op Zanzibar over een rijk in het midden van Afrika: “De mensen zien er gezond en goed doorvoed uit. Het land is overal bewerkt … De Kazemba (de vorst) is een rechtvaardige heerser en handelaars kunnen er veilig rondreizen … De winkels van Katanga liggen vol met rijst, mais, sorghum, parelgierst en alle soorten groenten.”

Niet bepaald wat ik me van de lessen geschiedenis herinner. Hoe valt die enorme kloof te verklaren tussen de feiten en wat we daar op school over leerden: “Ze (wij, de Europeanen) zien hen niet zoals ze (de Afrikanen) zijn, maar zoals ze geloven dat ze zijn, of zoals ze willen dat ze zijn”.

Ter plaatse wisten de Belgische militaire bevelhebbers wel beter. Hun opdracht: “Het goud en het koper van (vorst) Mushidi overnemen en Katanga inlijven bij Kongo-Vrijstaat (het persoonlijk bezit van Leopold II in Centraal-Afrika)”.

‘Wetenschappelijk’ racisme

Om de massamoorden en andere wreedheden goed te praten kwam ‘wetenschappelijk’ racisme op het juiste moment: “Antropoloog Emile Houzé bestudeerde de schedel van Lusinga (een lokale vorst onder Mushidi) en kwam tot de conclusie: ‘De biorbitale hoek is zeer open. Dat is geen aapachtig kenmerk, maar een kenmerk van inferioriteit onder de menselijke rassen.”

Eenmaal Katanga bij Kongo-Vrijstaat was gevoegd werd tussen 1906 en 1958 4,5 miljoen ton koper naar Antwerpen verscheept. “Dankzij de rijkdom van Katanga (en de rest van Congo) klom België voor de Eerste Wereldoorlog op tot tweede grootste industriële mogendheid van de wereld, na Groot-Brittannië.”

Er staat nog veel meer in het zeer leesbare boekje De Keizer van Katanga. Ideaal voor de geschiedenislessen op school. En voor de lessen tweede taal Frans. Het boek wordt door EPO uitgegeven met de Franstalige versie ‘L’empereur du Katanga’ op de ommezijde. Ideale introductie voor wie Lucas Catherine nog niet zou kennen. Maar opgepast, wie Catherine leest, verlangt naar meer.

Lucas Catherine. De keizer van Katanga – L’empereur du Katanga. EPO, Antwerpen, 2020. 77 pp. (2X) ISBN 978 94 6267 245 1